Moikom Zeqo: Fatos Arapi dhe rigoni me aroma shekujsh
Nga Moikom Zeqo –
Fatos Arapi si mjeshter i lirikes qytetare qe ne thelbin e modernitetit te poezise shqipe.
Mbylli sytë Fatos Arapi.
Lajmi i vdekjes së tij më tronditi.
Megjithëse kisha shkruar disa herë për të, për poezinë dhe vetmijë e tij proverbiale, megjithëse kisha ngulur këmbë për të festuar përvjetorët e tij si psh. 75 vjetorin e lindjes, ose 80 vjetorin dhe 85 vjetorin, prapëseprapë nuk pati vëmendje as nga institucionet kulturore por as dhe kolegët e tij të penës nuk shkruajtën ndonjë gjë.
***
Hera e fundit që bisedova me Fatos Arapin qe viti i kaluar kur mbasi i rashë shumë herë telefondit fiks të shtëpisë së tij, më në fund Fatosi e ngriti dhe unë i urova Vitin e Ri 2018.
Zëri i drithëruar, plot emocion i Fatosit më erdhi si një jehonë e largët, mbase që nga fundi i shekullit të XX, por disi i blokuar dhe pa lëvizje në shekullin XXI:
-Faleminderit qe merr ne telefon Moikom,te tjeret me kane harruar!
-Askush nuk te ka harruar, askush !
***
Poeti Fatos Arapi, për gati 20 vitet e fundit nuk doli nga shtëpia e tij dhe nuk pati asnjë veprimtari në publik.
Presidentët e Republikës nuk u kujtuan ta nderonin me ndonjë Dekoratë ose Urdhër të Lartë.
Ministrat burokratë dhe mediokër të kulturës gjithmonë kishin një amnezi dhe nuk kujtoheshin fare se ende jetonte në këtë botë Fatos Arapi.
Para disa muajsh një Komision Letrar i tre shteteve, i Kosovës, i Shqipërisë dhe i Malit të Zi propozoi t’i jepej Çmimi “Teuta” për vlerat e pazakonta letrare dhe artistike Fatos Arapit.
Unë u mora për një kohë me këtë çështje por nuk arrita të bisedoj me Fatosin, ndërsa vajza dhe djali i tij me njoftuan se ky çmim refuzohej, gjë që nuk e kam kuptuar akoma dhe sot se pse.
Megjithëse qe një lloj vetmie gati e detyruar, prapëseprapë kur kujtoj krijimtarinë e Fatos Arapit, njohjet e mija të gjata dhe bisedat e pafundme me të, në mënyrë absolute nuk e kam ndjesinë e kësaj vetmie, përveç shpirtërisht një tejkalimi,- për çdo lloj vetmie,- aq më tepër të vetmisë së poetit.
***
Fatos Arapi shkëlqeu si poet në vitet ’60 të shekullit XX.
Për shumë vjet në skenën letrare emri i Ismail Kadaresë, i Dritëro Agollit dhe i Fatos Arapit krijonin në studimet dhe reflektimet artistike të artikujve të shumtë studimor dhe kritik idenë krejt konvencionale e një Triniteti të Poetëve.
Në një nga shkrimet e mëparshme unë kam shkruar , se megjithëse Fatos Arapi qe në moshë më të madhe,- kishte lindur më përpara Agollit dhe Kadaresë,- prapëseprapë poezia e tij më jepte shijen e çuditshme dhe shpesh ambikuide , -se qe poezia e një moshe më të re, gati gati e një djaloshi,- si të lindur mbas dy të parëve.
Po pse e kisha këtë ndjesi?
Nuk di ta spjegoj plotësisht.
Madje nuk ka aspak asnjë rëndësi për ta spjeguar plotësisht.
Poezia e Fatos Arapit u modelua si një poezi moderne dhe përgjithësisht si artikulim dhe shtjellim i lirikës qytetare të kohës së tij.
Poezia dritësohej dhe përcillte sinjalet e shekullit të XX të Shqipërisë, të zhvillimeve të mëdha, të metamorfozave revolucionare, të koncepteve emancipuese dhe të një iluminimi të pareshtur dhe të kujdesshëm të vargut poetik.
Poezia moderne e Fatos Arapit në këtë kuptim qe krejt e veçantë dhe e dallueshme.
Kjo ishte një meritë e patjetërsueshme e talentit dhe origjinalitetit të tij.
Kjo poezi kishte në brendësi delikatesën, por edhe heroizmin,- kryesisht të Antifashizmit Shqiptar – (dihet se Fatos Arapi që në moshën 14 vjeç ka qënë partizan, me një pushkë krahëve dhe ndoshta mund të ishte vrarë para vitit 1944, por Shqipërisë do t’i mungonte poezia e tij, ndaj rasti qe i tillë që Fatosi mbijetoi pikërisht për hir të kësaj poezie).
Kam ca kohë që po punoj për një libër të ri, për Gjergj Kastriot Skënderbeun.
Siç ndodh, kam shfletuar dhe shfletoj pa pushim libra dhe dëshmi, kronika dhe studime për Gjergj Kastriotin.
Dhe ja, m’u kujtua befas se Fatos Arapi ka botuar një cikël të paharrueshëm për Gjergj Kastriot Skënderbeun vite më parë.
Po citoj një nga poezitë emblematike të ciklit:
SULLTAN MURATI DHE SHQIPTARI
Sulltan Murati qëndroi para robit të lidhur,
Nga majat e malit e peshoi me sy
Moshën e thyer, plagët, zinxhirët…
-Arnaut, pastaj pyeti, përse lufton ti,
Kur mund të jetoje dhe ndryshe?
– Sepse, padisha, u përgjigj robi,
Çdo njeri ka në kraharor një copë qielli
Dhe në të fluturon një dallëndyshe.
Imagjinojeni, që të gjithë dallëndyshen, që fluturon, në qiejt e pafund të krahërorëve të njerëzve dhe të epokave të betejave, katastrofave, por dhe fitoreve.
Metafora e kësaj dallëndyshejeqë është një simbol i një rendi të lartë semantik,- në të vërtetë e përshkon dhe e ndriçon tërë veprimtarinë poetike të FatosArapit.
Dhe në vitin 2018 në 550 vjetorin e Jubileut të vdekjes së Gjergj Kastriot Skënderbeut, Fatos Arapi vdes edhe vetë.
Duket sikur është delikate dhe jo e përshtatshme për të përdorur foljen e tmerrshme “vdes”.
Në frazologjinë popullore përdoret edhe shprehja me tingëllim mistik, por gjithsesi poetike “kaloi në jetë të dytë”
***.
Poezia e Fatos Arapit megjithatë është çmuar lart.
Ai është i vetmi poet shqiptar që ka fituar një çmim të lartë ndërkombëtar siç është çmimi “Kurora e Strugës”, çmim që e kanë marrë poetët e mëdhenj të shekullit të XX si Alen Ginsbergu, Iv Bonfua, Nikita Stanesku, Sanguineti etj.
***
Profili njerëzor i Fatos Arapit qe ai i një njeriu tejet të ndjeshëm.
Rrallë herë kam parë një njeri në jetën time, që të emocionohej si ai dhe të përjetonte simbolikat e sendeve dhe të ngjarjeve.
Në një nga udhëtimet në Jug të Shqipërisë shkuam bashkë në Zvërnec.
Në Ishullin e Zvërnecit është një kishë e shekullit të XII, në mjedisin e të cilës ndodhet dhe varri i një kalorësi, me një pllakë monumentale dhe të gdhendur, me dekoracion si dhe figurën e një kafke të skalitur, nën epitafin poetik në greqisht nga i cili mësojmë se qe Kosta Karanxha, nga një familje vëndase e lidhur me aristokracinë bizantine, siç dëshmon për fisin Karanxha kronikania e Bizantit Ana Komnena.
Unë ia shpjegova Fatosit përmbajtjen e epitafit.
Por atij i bëri përshtypje shumë figura e kafkës së skalitur në pllakën mbivarrore.
-Duket si kafka e Hamletit, më tha si me pëshpërimë Fatosi i nemitur.
Por mbas kësaj skene dua të sjell ndërmënd, se si Fatos Arapi në afërsi të kishës gjeti një tufë rigoni.
E shkuli këtë tufë, ma zgjati mua përpara dhe më tha me zë të lartë:
– Merri frymë këtij rigoni, Moikom!
Mban erë shekujsh!
Fatos Arapi
***
Fatos Arapi veç të tjerave e pasuroi lirikën shqipe me motive plot lëvizshmëri dhe imazhe buçitëse të motiveve të detit.
Ky poet ka thënë se dallgët janë kuajt e detit , që do ta ndjekin atë përherë nga pas.
E vërtetë sa e bukur është të udhëtosh edhe drejt vdekjes dhe pas shpinës të dëgjosh se si lëvizin, hidhen lart vrapojnë me galop për të të ndjekur me dashuri të pamatur dhe pafund kuajt magjikë të detit.
Ky imazh i përfytyruar fillimisht nga vetë poeti bëhet një imazh epilogu prej sintezës e jetës krijuese të tij.
***
Është e pamundur të sjellësh ndërmënd bisedat pasionante që bënte ai për letërsinë.
Ai ka shkruajtur dhe në prozë, romane, novela.
Ka shkruajtur Kujtimet e tij.
Por mbi të gjitha do të përmend veprën e tij studimore që bëri në hovin e një polemike ndërballkanike për shqiptarësinë e Eposit tonë të Veriut.
Fatos Arapi trajtoi me një vështrim të shumëfishtë krahasimtar Eposin e Veriut, shqiptarësinë e tij të padiskutueshme në raport me eposet e tjerë ballkanikë që gjallonin, lëviznin dhe funksiononin në epokën mesjetare, si dhe më pas.
***
Poeti kur shkon tek Vdekja shkon drejt Heshtjes.
Ndoshta vetë Heshtja është metafora e Vdekjes.
Është e vërtetë që poeti nuk flet dot më, as shkruan dot më.
Por mos të harrojmë se pikërisht ato që ka shkruajtur janë shkrimi i tij institucional, janë matrikulli i botës së tij shpirtërore, individualiteti, shqetësimi dhe mrekullia e metaforave, ankthi i Dashurisë dhe Utopia e së Ardhmes.
Ah, të mund ta gjeja atë tufën e rigonit të ishullit të Zvërnecit, të vendlindjes së Fatos Arapit, për ta mbajtur lart në këtë çast pikëllimi dhe reflektimi !
Dhe t’i thoja të gjithëve:
– Kjo aromë shekujsh është e Fatos Arapit! Gazeta “Dita”
- Ndahet nga jeta shkrimtari i njohur shqiptar
- Moikom Zeqo: Fatos Arapi dhe rigoni me aroma shekujsh
- Mero Baze: Një skicë për Fatos Arapin
- Nuk ma vjedhin dot Fatos Arapin!
- FOTO sa 1000 fjalë. Xhevahir Spahiu shpërthen në lot kur sheh lajmërimin e vdekjes për Fatos Arapin
- Poeti që foli me tekste dhe me heshtje
