Dhjetori i munguar i pyjeve dhe “Mallkimi i Ilia Nakos”

Nga Ing.Gjon Fierza/Tek afron dhjetori, për shumë breza sjell në kujtesë fushatën e madhe të pyjeve, për mëse 50-60 vite u  organizua dhe quajt «Muaji i Pyjeve».  Duke filluar në dhjetor e vazhduar deri në muajin mars, çdo vit mbilleshin me miliona fidanë pyjor, ndërtoheshin me mijëra metër/kub prita malore për mbrojtjen e tokës nga erozioni dhe përmirësoheshin me mijëra ha pyje të degraduar… Kjo ishte një fushatë gjithëpërfshirëse, jo vetëm për pylltarët, por dhe për gjithë kooperativistet dhe në ditë të veçanta me qindra punonjës të ndërmarrjeve shtetërore të qyteteve që mbillnin me mijëra fidanë pyjor me aksion. Në dy dekada e fundit  për disa vite u përmend «Dhjetori-Muaji i Pyjeve» e konceptuar në formë  e fushate ndërgjegjësimi dhe sensibilizimi, diçka bëhej në këtë kuadër ndoshta më tepër si një «spektakël» për mediat se një «Muaj i Pyjeve» real dhe efektiv. Në këto 7-8 vitet e fundit  dhe këto «spektakle»  të dhjetorit kanë filluar ç’bëhen… Pra tashmë nuk kemi «Muaj të pyjeve», por kemi pyje të munguara aq shumë të dëshiruara në sipërfaqen e tokës dhe për shqiptarët…

Kur flasim «Muajin e Pyjeve» për pyllëzimet dhe mbrojtjen e tokës nga gërryerjet, padyshim nuk mund të mos kujtosh ato personalitete që ideuan, punuan dhe jetën e tyre, si specialiste, drejtues apo mësimdhënës e lidhën me Pyjet e Shqipërisë. Në vitet ‘30 deri në vitet ‘50 të shekullit të kaluar, një numër i konsiderueshëm specialistësh pyjesh shqiptar u diplomuan në Francë, Itali, Austri, Rusi, Çeki, Bullgari e Rumani etj., si: Llazar, Treska, Ilia Mitrushi, Vasil Shqau, Bernard Laca, Fahri Rusi etj. Ato çfarë mësuan me pasion për pyjet në universitetet e Europës, ata erdhën me shumë dashuri dhe përkushtim t’i zbatonin në vendin e tyre. Janë shumë emra të përveçëm që vlerësohen për kontributin e tyre në themelimin dhe zhvillimin e Silvikulturës shqiptare pas çlirimit të vendit. Nder  këta  specialistë, do të veçonim inxhinierin e pyjeve, doc. Ilia Nako. Ky emër është mjaft i njohur i nderuar  i respektuar nga: pylltarët, agronomet, topografët, nga ata që kanë pasur fatin të punojnë e të mësojnë prej tij deri në vitet 80 të shekullit të kaluar. Tek Ilia Nako spikatën cilësitë e larta njerëzore e intelektuale bashkudhëtare në gjithë jetën e tij. Kolegët e tij bashkëkohës në kujtimet e tyre, ish- studentët e tij, e konsiderojnë atë njërin ndër përfaqësuesit më me emër të pylltarisë shqiptare. Veprimtaria e Ilia Nakos u orientua në njërin nga sektorët më të vështirë e problematike të pylltarisë, atë të pyllëzimeve dhe mbrojtjes tokës nga gërryerjet.

Me emrin e doc. Ilia Nakos janë të lidhur pyllëzime të ndryshme te zbatuara qe ne vitet e para te çlirimit, janë të lidhura projekte e studime te ndryshme fondamentale në fushën e pylltarisë e mbrojtjes e sistemimit të tokës. Ai mori përsipër dhe realizoi krijimin e kurorës së gjelbër të shumë qyteteve të vendit. Kushdo që ka kaluar në bulevardin “Dëshmorët e Kombit” dhe tek hotel “Dajti”, ka parë me admirim drurët halorë që gjithnjë të gjelbër i japin një pamje madhështore këtij bulevardi, këto janë vepër e projektuar nga inxh. Nako. Ai ideoi dhe eksperimentoi pyllëzimin e ranishtave bregdetare duke futur lloje të tillë si: eukaliptin, pishat mesdhetare, plepa të ndryshëm etj. Eksperimentet e realizuara në Golem (Kavajë) që në vitet e  para të çlirimit, shërbyen si një model për të pyllëzuar më vonë të gjitha ranishtat bregdetare nga Velipoja deri në Vlorë. Në këtë «vepër të gjelbër monumentale» prej më shumë se 3000 ha që iu shtua natyrës shqiptare, krahas punës së shumë specialisteve të pyjeve, veçohet kontributi i Ilia Nakos si udhëheqës shkencor dhe teknik i këtij procesi. Janë me mijëra ha pyllëzime në gjithë vendin mbi formacione gurishtore dhe të thata, që janë ideuar, projektuar dhe ndjekur deri në zbatim nga Ilia Nako. Janë me dhjetëra përrenj nga Vithkuqi i Korçës, Elbasan, Tiranë deri në Gjadër të Lezhës, ku u ndërtuan me mijëra metërkub prita malore të studiuara dhe projektuara nga Ilia Nako. Këto vepra të pazëvendësueshme janë në funksion dhe sot, ato mbrojnë fushat e Korçës, Elbasanit, Lezhës, Shkodrës. etj.

E sjellim në kujtesë këtë pylltar  të spikatur në 100- vjetorin e lindjes dhe 35-vjetorin e ndarjes nga jeta. Ilia Nako u lind në vitin 1916 në qytetin e Korçës.  Mësimin fillor e  mori në vendlindje dhe më pas ai vazhdon gjimnazin në Tiranë. Studimet e larta i vazhdoi në Firence-Itali vitet 1937-1942, në “Faculta Agraria e Forestale”,  ku u diplomua: “Ixhinier pyjesh”,  me rezultate shumë të mira. Menjëherë pas diplomimit (iu ofrua punë si inxhinier në rajonin e Kalabrisë)  në vitin 1942, kthehet në atdhe, emërohet në Drejtorinë e Milicisë Pyjore në Shkodër. I pari inxhinier pyjesh shqiptar që punon në këtë qark. Kjo drejtori ishte më e madhja dhe më e rëndësishmja në vend, në atë periudhë kishte në vartësi edhe Administratën Pyjore të Kosovës. Si shumë intelektualë shqiptarë, Ilia Nako u rreshtua në radhët e partizane në zonën e Vlorës, çlirimi i vendit e gjeti po në Vlorë. Ai menjëherë iu vu punës për ngritjen dhe organizimin e administratës  pyjore,  për të  vënë në lëvizje ekonominë pyjore, në shërbim të rindërtimit të vendit pas luftës.

Cilësitë e larta profesionale që zotëronte inxh. Nako, bënë që ai për një kohë të gjatë të ishte si kryespecialist në Drejtorinë e Përgjithshme të Pyjeve. Gjatë kësaj kohe në këtë detyrë me profesionalizëm dhe përkushtim kontribuoj fuqishëm për pyjet dhe veçanarisht për sektorin e pyllëzimeve dhe të mbrojtjes tokës. Veçohen pyllëzimet e ranishtave bregdetare, pyllëzimet e formacioneve gëlqerore me halore mesdhetare, shtrirjen e pyllëzimeve në zona malore të vështira etj. Janë kontribut i drejtpërdrejtë projektimi dhe zbatimi i pyllëzimeve në zonat kodrinore e malore të Tiranës, pyllëzimet në Malin e Drenovës, Mborjes, në Korçë etj.

Është ndër specialistët parë, autor i metodave për luftimin e fenomenit të dizertifikimit të tokës me mjete biologjike. Konceptimin i  brezave pyjore fushëmbrojtjes sipas kushteve të vendit tonë, është një drejtim tjetër i rëndësishëm i zhvillimit të agro-pylltarisë, ku kontribuoi veçanërisht inxh. Nako. Në gjithë veprimtarinë e tij pyjore mbeten prioritare konceptet natyraliste. Përveç veprimtarisë drejtuese, projektuese e zbatuese në administratën pyjore, Ilia Nako ka dhënë një kontribut të rëndësishëm në kërkimet dhe publikimet shkencore e problematike për pyjet. Ndoshta është njeri ndër specialistët që ka numrin më të madh të monografive, shkrimeve, kumtesave, të referateve,  në buletinë, revista, konferenca e takime të ndryshme deri në vitet ‘90. Njohja e plotë e terrenit dhe e bimësisë shqiptare, metodologjia e hulumtimit shkencor dhe përkushtimi i tij në vendosjen e gurthemeleve të Silvikulturës shqiptare, bënë të mundur në vitet ‘60 të përcaktohen për herë të parë «Zonave fitoklimatike të Shqipërisë». Ky studim i materializuar në përpilimin e hartës fitoklimatike të Shqipërisë konsiderohet një studim fondamental mbi të cilën vazhdon dhe sot të mbështetet agro-pylltaria shqiptare.  Kontributi e tij shkencor e mësimdhënës u vlerësua duke merituar titullin “Docent”. Ilia Nako për shumë vite ishte drejtues katedre dhe mësimdhënës në Fakultetin e Pyjeve, deri kur doli dhe në pension. Janë brezat e studentëve që e veçojnë profesor Nakon për cilësitë e larta akademike dhe praktike, komunikimin dhe kulturën perëndimore që përpiqej të transmetonte tek studentet e tij. Për merita si specialist dhe drejtues është  dekoruar me urdhra e medalje të ndryshme. Ilia Nako u nda nga jeta në vitin 1981, në moshën 65-vjeçare në kulmin e veprimtarisë shkencore dhe botuese, kjo ndarje e parakohshme nuk beri të mundur që ai të merrte titullin profesor të cilin e meritonte plotësisht. Ai la pas shumë vepra të shkruara për pylltarinë, shumë pyllëzime në çdo skaj të Shqipërisë. Ai e vlerësonte mbulesën bimore veçmas atë pyjore si domosdoshme në mbrojtjen e tokës nga gërryerjet në një mjedis gjeografik, që në mbi 70% e saj është e pjerrët dhe shumë e pjerrët. Inxhinier Ilia Nako, së bashku me një agronom në vitin 1964 kanë punuar në Kinë për kultivimin dhe shpërndarjen e ullirit shqiptar. Pasi dhanë përvojën e mbollën sasinë e ullinjve të dhuruar nga shteti shqiptar inxhinier Nako dhe bashkëpunëtori i tij agronom një shenjë falënderimi dhe mirënjohje u priten nga numri dy i Qeverisë kineze Çu En Lai.

Përkujtimi i doc. Ilia Nakos në këtë 100- vjetor të lindjes, i njeriut që gjithë jetën ua kushtoi pyjeve, pyllëzimit dhe mbrojtjes së tokës, tani në muajin e munguar të pyjeve, është: më e pakta që mund të bëhet. Është një detyrim të sjellim në memorie atë si njërin ndër përfaqësuesit tipik të atij brezi që për pylltarinë shqiptare kanë dhënë shumë me të shkruar dhe të vepruar. Tek kujtojmë me respekt Ilia Nakon dhe bashkohësit e tij, punën dhe porositë e tyre për pyjet jemi para një paradoksi me gjendjen e mjeruar të pyjeve në ditët e sotme. Në këtë periudhë tranzicioni në  20 e kusur vite, ato janë ndër pasuritë natyrore më të keqpërdorura që janë mbishfrytëzuar dhe ku është investuar më pak. Nëse inxhinier Ilia Nako dhe bashkëkohësit e tij do të qenë gjallë, sigurisht do na mallkonim për këtë gjendje të pyjeve dhe degradim të tokës shqiptare. “Mbi kë do bjerë dhe kush e meriton atë mallkim”?!

Bibla thotë diku: “Atje ku nuk ka vizion, populli vdes”. Ne duhet të kemi një vizion të qartë, për pyjet për tokën dhe burimet e tjera natyrore!?.. Kur do ndalohet prerja e tyre pa kriter, kur nevojat për lëndë druri do zvogëlohen dhe  plotësohen nga burimet e tjera, kur dhe si do rivendoset mbulesa pyjore në terrenin e zhveshur shqiptar… Nëse këto pyetje mbeten pa përgjigje dhe veprim, sigurisht do nënshtrohemi fatit: nuk do kemi një fund të tmerrshëm, por një tmerr pa fund, me përmbytje të përvitshme, thatësirë e zjarre, një mjedis të ndotur, njerëz të stresuar dhe jetëshkurtër!?… Le të mos ndodh kështu dhe të mos jetë tmerri pa fund, “mallkimi i pylltarit” të ndjerit Ilia Nako, emër  i jetësuar me shkrimet e tij,  i jetësuar tek drurët e mbjellë prej tij dhe grumbujve pyjor,  që i kanë shpëtuar deri sot dëmtimit.  Ndoshta ky 100- vjetor i lindjes dhe 35- vjetor i vdekjes duheshin përkujtuar disi ndryshe, një konferencë, një rruge apo shesh, një auditor apo shkolle, do ishin të nderuar të kishin emrin e Ilia Nakos.