BBC: Cili është rreziku i ndotjes së ajrit nga spektakli i fishekzjarrëve, natën e ndërrimit të viteve?!

Miliona fishekzjarre nisen në mbarë botën çdo vit për të shënuar natën e Vitit të Ri, duke shkaktuar rritjen e ndotjes së ajrit. A duhet të shqetësoheni?

Ndërsa orët në mbarë botën tregojnë mesnatën e 31 dhjetorit 2024, shfaqjet spektakolare të fishekzjarreve do të mbushin qiejt për të shënuar agimin e një viti të ri. Mbi portin e Sidneit – i cili pret një nga shfaqjet më të mëdha të fishekzjarrëve të Vitit të Ri në botë – nëntë ton eksplozivë me gaz, duhanpirës do të hidhen në dy ekspozita të veçanta gjatë natës.

Në Londër, deri në 12,000 fishekzjarre shpërthejnë në qiell çdo vit – megjithëse moti i keq kërcënoi të ndalonte shfaqjen vjetore në qytet këtë vit dhe shfaqjet në pjesë të tjera të MB u anuluan për shkak të erërave të forta , duke përfshirë të famshmen, Festimet e Hogmanay në Edinburg.

Një ndalim i përkohshëm i fishekzjarreve në qytetin e Nju Jorkut është hequr gjithashtu me kohë për natën e Vitit të Ri, ndërsa në Las Vegas, një zinxhir fishekzjarresh do të hidhet nga çatitë e 10 hoteleve dhe kazinove të rëndësishme të qytetit .

Çdo vit, në fakt, amerikanët  vendosin rreth 136,000 ton fishekzjarre. Evropa importon rreth 30,000 ton fishekzjarre çdo vit, megjithëse kjo shifër është ulur në mënyrë dramatike nga 110,000 ton fishekzjarre në vitet para pandemisë. Globalisht, industria e fishekzjarrëve po lulëzon – madhësia e tregut u vlerësua në 2.69 miliardë dollarë në vitin 2024 dhe parashikohet të arrijë në 3.65 miliardë dollarë deri në vitin 2032.

Janë shumë shpërthime dhe shkëndija në ajër – por edhe shumë tym dhe mbeturina që jo vetëm mund të dëmtojnë planetin tokë, por gjithashtu kanë potencialin të dëmtojnë  mushkëritë e njerëzve aty pranë. Studimet kanë treguar se çdo vit, pas ngjarjeve të mëdha të fishekzjarreve për të shënuar natën e Vitit të Ri, 4 korrikun, Diwali dhe shumë të tjerë, cilësia e ajrit mund të bjerë për shkak të ndotjes që ky spektakët hedh në atmosferë. Por sa dëm bëjnë ata në të vërtetë?

Fishekzjarret mendohet se e kanë  origjinën në Kinë  gjatë shekullit të II para Krishtit me shpikjen e barutit, përpara se të përhapeshin në mbarë botën. Që atëherë, kimia moderne i ka transformuar ato në forma gjithnjë e më spektakolare, duke futur efekte dhe ngjyra të reja në shpërthimet e tyre të forta. Por ndërsa përdorimi i tyre si një histeri festive është rritur, është bërë gjithashtu e qartë se ato mund të ndikojnë në jetën e egër, mjedisin dhe potencialisht edhe shëndetin e njeriut.

E keqe për shëndetin tonë?
Vëmendja më e madhe për rreziqet e fishekzjarreve përqendrohet në lëndimet dhe djegiet e shkaktuara nga shpërthimet në aksidente, ose incidentet e keqpërdorimit të qëllimshëm. Sigurisht,  dëmtimet e lidhura me fishekzjarrët janë shtuar  vitet e fundit.

Por ka edhe efekte të tjera të gjera të këtyre spektakleve festive, veçanërisht kur nisen në ekspozita të mëdha si ato të Vitit të Ri dhe në festimet e 4 korrikut në SHBA. Ndërsa fishekzjarrët gjenerojnë sasi të mëdha tymi, të cilat mund të kenë një ndikim shpesh dukshëm negativ në cilësinë e ajrit, ato gjithashtu çlirojnë ndotës të tjerë që janë më të vështirë për t’u parë.

Peter Brimblecombe, një profesor i shkencave mjedisore në Universitetin e Anglisë, por që jeton në Waikiki, Hawaii,  botoi një punim në vitin 2023  duke analizuar se si fishekzjarrët mund të kontribuojnë gjithashtu në ndotjen e grimcave në ajër mbi qytetin e Honolulu. Ai zbuloi se brenda natës në ditën e Vitit të Ri, ka një rritje të konsiderueshme të grimcave ajrore mbi qytet, gjë që ai thotë se tejkalon numrin e lejeve të blera për fishekzjarre gjatë natës. Pjesa më e madhe, dyshon ai, vjen nga fishekzjarre të blera ilegalisht.

Një studim i ndotjes së ajrit me grimca në qytetet Brno, në Republikën Çeke, dhe Graz, në Austri, tregoi rritje të mëdha, por të përkohshme në këtë lloj ndotjeje të ajrit midis mesnatës dhe orës 6 të mëngjesit të ditës së Vitit të Ri. Metalet dhe lidhjet e përdorura zakonisht në lëndët djegëse dhe ngjyruesit e fishekzjarreve ishin veçanërisht të pranishme brenda ndotjes së grimcave.

Një studim tjetër, i cili u zhvillua në Gjermani për 11 vjet, zbuloi një rritje “drastike” të përqendrimit të grimcave në ditët e Vitit të Ri. Hulumtimet e mëtejshme zbuluan se rreth 80% e grimcave të emetuara nga fishekzjarrët janë të frymëmarrjes – që do të thotë se ato mund të arrijnë në mushkëri. Këto grimca të imta të blozës janë lidhur me një sërë problemesh shëndetësore, duke përfshirë astmën,  sëmundjet e zemrës dhe peshën e ulët të lindjes.

Përgatiti: AV – Koha Jonë

https://www.bbc.com/future/article/20241230-why-new-years-eve-is-bad-for-your-health