Shpendët shtegtarë, ambasadorë qiellorë të natyrës, sot në Ditën Botërore të Zogjve

Nga Albert Vataj

Në një botë që bëhet çdo ditë më shumë betoni dhe më pak pemë, zëri i natyrës vjen si një thirrje që nuk mund të shpërfillet. 10 Maji, Dita Botërore e Zogjve Shtegtarë, është një ndër ato data që nuk festohen me zhurmë, por me qetësinë e një vështrimi nga dritarja, me fëshfërimën e një krahu mbi çati, me një cicërimë që ndërpret ritmin industrial të ditës.
Ky reflektim është një ftesë për ta parë qytetin me sytë e një zogu – jo si një pengesë, por si një mundësi për bashkëjetesë. Një lutje e heshtur për të krijuar hapësira të përbashkëta, ku njeriu dhe zogu mund të ndajnë të njëjtin ajër pa frikë dhe pa garë.

Zogjtë nuk kanë nevojë për pasaporta. Ata ndjekin vetëm ritmin e jetës. Pyetja është: a jemi ne ende të gatshëm t’u hapim dyert qiellore të qyteteve tona?
Çdo vit, më 10 maj, qielli mbushet me një kujtesë të gjallë: është Dita Botërore e Zogjve Shtegtarë. Një festë simbolike dhe ekologjike, e cila na fton të ngremë sytë lart, drejt krahëve që përshkojnë kontinente, tejkalojnë kufijtë e njerëzve dhe përballojnë stuhitë, ndjekin dritën dhe jetën në ritmin më të lashtë që njeh planeti: migrimin.

Për vitin 2025, kjo ditë vjen me një thirrje gjithnjë e më të ngutshme: “Hapësira të përbashkëta: Krijimi i qyteteve dhe komuniteteve miqësore me zogjtë”. Nuk është vetëm një temë, por një ftesë për reflektim urban, për një transformim të përbashkët të jetës moderne ku betoni, qelqi dhe zhurma nuk duhet të përjashtojnë fëshfërimën e krahëve, cicërimat në mëngjes dhe pushimin e shpendëve në rrugën e tyre të përjetshme. Është një kërkesë për bashkëjetesë.

Në botë ka mbi 4,000 lloje shpendësh shtegtarë, që përshkojnë mijëra kilometra përmes kufijve gjeografikë, politikë dhe klimatikë. Disa, si roseata e Arktikut, mbulojnë deri në 70,000 km në vit, duke u bërë krijesat me shtegtimin më të gjatë në planet. Të tjerë, si trazimtari i natës (nightjar) apo skifterët urbanë, kanë filluar të përshtatin ciklin e tyre jetësor në hapësira gjithnjë e më të urbanizuara.

Megjithatë, urbanizimi i pakontrolluar, ndriçimi artificial, humbja e habitateve dhe ndotja e mjedisit i vënë në rrezik. Migrimi i tyre është një përpjekje mbinjerëzore për mbijetesë – një udhëtim i përsosur që përcaktohet nga instinkti, por ndikohet gjithnjë e më shumë nga veprimet tona.

Qytetet si stacione shprese, jo pengese
Çfarë do të thotë të ndërtojmë qytete miqësore për zogjtë?
Do të thotë të kthesh betejën me natyrën në një bashkëpunim, të dizajnosh ndërtesa me dritare të dukshme për shpendët, të lësh hapësira të gjelbra ku mund të ndalen, ushqehen dhe çlodhen. Të mbjellësh bimë autoktone, që ofrojnë lëndë ushqyese pa rrezik për zinxhirin ekologjik. Të zbehësh dritat e natës, veçanërisht gjatë sezoneve të migrimit, pasi ndriçimi artificial dezorientojnë zogjtë në fluturim.

Të bësh më pak zhurmë, të mësosh të bashkëjetosh me muzikën e zogjve, të ndalosh përdorimin e pesticideve, sepse një zog nuk mund të mbijetojë pa ushqimin e tij më të rëndësishëm: insektet. Dhe mbi të gjitha, të edukosh fëmijët – që të mësojnë t’i shohin zogjtë jo si spektakël të rastësishëm, por si një thesar të përbashkët që meriton vëmendje, njohje dhe mbrojtje.

Kuriozitete dhe simbole
Në shumë kultura, zogjtë shtegtarë janë simbol i shpresës, rikthimit dhe lirisë.
Popujt indigjenë i kanë ndjekur lëvizjet e tyre për të parashikuar stinët, shirat, korrat.
Në Japoni, tranziti i lejlekëve është një shenjë e shenjtë e harmonisë me natyrën.
Pëllumbi shtegtar amerikan, dikur më i shumti në botë, u zhduk nga gjuetia e tepruar dhe shkatërrimi i habitateve – një kujtesë tragjike e asaj që ndodh kur nuk i japim rëndësinë e duhur këtyre banorëve të përkohshëm të qyteteve tona.

Çfarë mund të bëjmë sot?
Më 10 maj, e shndërrojmë këtë ditë në një festë vëzhgimi dhe dëgjimi. Dalim me fëmijët për të njohur zogjtë. Marrim pjesë në ecje natyrore, punëtori krijuese, mbjellje kolektive, ose thjesht i japim një copë qetësie natyrës. Nëse nuk mund të ndryshojmë botën në një ditë, mund të bëjmë një qytet më të qetë, një kopsht më mikpritës, një fëmijë më të vetëdijshëm. Dhe kjo është shumë.

Dita Botërore e Zogjve Shtegtarë nuk është vetëm një thirrje për t’i shpëtuar ata – është një thirrje për të shpëtuar vetveten, për të kujtuar se përmes krahëve të tyre që prekin retë, ne mund të rikthejmë ekuilibrin e humbur me natyrën.