Republika Islamike e Histerisë

Nga Stephen M. Walt

Në masën që administrata Trump ka një strategji të dallueshme mbi Lindjen e Mesme, ajo është që të përmbajë dhe të përballet me Iranin. Sekretari i Shtetit Rex Tillerson, Sekretari i Mbrojtjes James Mattis, Ambasadorja në OKB Nikki Haley dhe Presidenti Donald Trump kanë denoncuar të gjitha aktivitetet rajonale të Iranit. (Në shkurt, pas testeve të raketave balistike iraniane, Trump shkroi në Twitter se vendi po “luante me zjarrin”.) Në tetor, Shtëpia e Bardhë njoftoi se politika zyrtare e SHBA-ve ka për qëllim “neutralizimin e ndikimit destabilizues të Iranit dhe kufizimin e agresionit të saj”.

Trump dhe ndihmësit e tij duket se kanë përqafuar pikëpamjen se Irani është një hegjemon potencial i gatshëm të mbizotërojë në Lindjen e Mesme – dhe veçanërisht për të kontrolluar Gjirin Persik të pasur me naftë. Kjo logjikë ndihmon në kuptimin e përkrahjes së pafund të Trump për Arabinë Saudite, duke përfshirë edhe miratimet e tij (të dyja të heshtura dhe të qarta) të skenarëve politike të organizuara nga Princi i Kurorës Mohammed bin Salman në Arabi dhe përpjekjet e tij të dukshme për të ndërhyrë në politikën e brendshme të Libanit. Ajo shpjegon  gjithashtu refuzimin e Trump për të rikonfirmuar marrëveshjen bërthamore të Iranit në tetor.

Megjithatë, kjo fushatë e vazhdueshme kundër Iranit ka pak kuptim, sepse nuk është aspak afër e të qenit një hegjemoni rajonale. Një gjë është e sigurt, vullneti i ekspertëve dhe politikanëve për të përqafuar këtë fantazi alarmante thotë më shumë rreth natyrës së shpirtit të diskutimit strategjik të SHBA-së sesa për sfidën aktuale që Irani mund të paraqesë.

Irani aktualisht i mungon fuqia e fortë që një shteti i nevojitet për të dominuar mbi shtetet e mëdha dhe thellësisht të ndara të Lindjes së Mesme. Sipas Institutit Ndërkombëtar për Studime Strategjike, Irani ka një popullsi prej rreth 83 milion; që nga viti 2016, PBB-ja e saj ishte më shumë se 400 miliardë dollarë; dhe buxheti vjetor i mbrojtjes është pothuajse 16 miliardë dollarë. Fuqia e plotë ushtarake e saj (përfshirë Korpusin e Gardës Revolucionare Islamike, apo IRGC) përbëhet nga rreth 520,000 trupa, shumë prej të cilëve të trajnuar dobët. Shumë prej tankeve, aeroplanëve dhe sistemeve të tjera të armëve datojnë nga epoka e Shah Mohammed Reza Pahlavi dhe janë në gjendje të keqe. Siç tha analisti veteran i mbrojtjes Anthony Cordesman në vitin 2010, “ushtria konvencionale e Iranit është shumë e kufizuar, duke u mbështetur në armatimin e vjetër dhe me cilësi të dobët … Forcat e saj nuk janë të organizuara apo të trajnuara për të projektuar fuqi të konsiderueshme në Gjirin Persik”.

Në të kundërt, Egjipti, Izraeli, Arabia Saudite, Jordania dhe Emiratet e Bashkuara Arabe kanë një popullsi të kombinuar prej mbi 100 milionë banorësh dhe një PBB të kombinuar prej më shumë se 1 trilion dollarësh – rreth katërfish se ajo e Iranit. Shpenzimet e tyre të kombinuara të mbrojtjes janë të paktën pesë herë më të mëdha se ato të Iranit. Këto shtete kanë disa nga pajisjet më të sofistikuara të armëve që lekët mund të blejnë, duke përfshirë tanke beteje Abrams dhe avionë F-15, dhe Izraeli ka armë bërthamore. Në rastin më të keq që Irani i sulmon ata, ata gjithashtu mund të mbështeteshin në mbështetjen e Shteteve të Bashkuara të fuqishme. Duke pasur parasysh forcat shumë më të fuqishme të radhitura kundër Iranit, të pohohet se është në prag të hegjemonisë rajonale sfidon arsyen.

Kur ballafaqohen me këto realitete, kundërshtarët e Iranit zakonisht paralajmërojnë se ata përdorin aleatë lokal për të përhapur influencën e saj dhe për të marrë nën influencë rajonin. Nuk ka dyshim se Irani ka mbështetur një numër aktorësh vendas në vitet e fundit, duke përfshirë Hezbollahun libanez, presidentin sirian Bashar al-Asad, milicitë e ndryshme në Irak dhe, në një masë më të vogël, Houthët në Jemen. Këto lëvizje kanë rritur pak fuqinë e Iranit – por kryesisht për shkak se ajo ka qenë në gjendje të përfitojë nga gabimet e kundërshtarëve të saj, siç është vendimi i administratës së George W. Bush për të rrëzuar Saddam Hussein. Por pavarësisht këtyre përparime Teherani është ende shumë larg nga dominimi rajonal.

Duhet të theksohet, Irani nuk i kontrollon këto grupe më shumë sesa Shtetet e Bashkuara kontrollojnë klientët e saj të Lindjes së Mesme. Secili prej këtyre aktorëve ka interesat e veta dhe aleatët e tanishëm të Teheranit nuk do të ndjekin verbërisht urdhrat e tyre nëse kjo do të rrezikonte pozicionet e tyre. Për të parë këto bashkëpunime si një perandori të re persiane, siç duket me sa duket Henry Kissinger dhe Max Boot shohin, është qesharake.

Për më tepër, shumë nga partnerët kryesorë të Iranit kanë vuajtur të gjitha pengesat e rëndësishme gjatë viteve të fundit, duke detyruar vendin të shpenzojë burime shtesë për t’i mbështetur ato. Për shembull, mbështetja nga IRGC ndihmoi në mbajtjen e Assad në pushtet, por Siria tani është një shtet i shkatërruar dhe si pasojë jo një aleate e mirëfilltë. Larg krijimit të një perandorie gjithnjë e më të fuqishme iraniane, mbështetja e Teheranit për këto grupe të ndryshme ka zbrazur arkat e saj dhe i ka sjellë Izraelit dhe Arabëve të Gjirit në aleancë të heshtur, duke minuar kështu pozicionin e saj të përgjithshëm.

Pikëpamjet alarmiste rreth ambicjeve iraniane gjithashtu injorojnë pengesat e tjera të rëndësishme me të cilat vendi do të përballet nëse do të përpiqet të dominojë rajonin. Popullsia e Iranit është kryesisht shiite, por myslimanët sunitë janë shumë më të shumtë dhe kontrollojnë vendet e tjera të rëndësishme të rajonit. Nisja e luftimeve me vendet e dominuara nga Sunitët thellon ndarjen ndërmjet dy degëve kryesore të Islamit dhe e bën më të vështirë për Teheranin që të fitojë ndikim në fqinjët e saj. Irani është gjithashtu kryesisht etnikisht me prejardhje persiane dhe jo arabe, dhe asnjë vend arab nuk do të mbështeste dominimin persian mbi rajonin.

Kundërshtarët e ashpër të Iranit, duke përfshirë gjeneralët në rrethin e brendshëm të Trump, gjithashtu kujtojnë rolin e kryengritësve të mbështetur nga iranianët në vdekjen e ushtarëve amerikanë në Irak. Zemërimi i tyre është i kuptueshëm. Por e tillë ishte sjellja e Iranit. Gjatë 20 viteve të fundit, Uashingtoni ka imponuar sanksione ndëshkuese ekonomike ndaj Iranit, e ka sulmuar atë me sulme kibernetike dhe ka financuar grupe opozitare kundër regjimit. Kur Shtetet e Bashkuara rrëzuan Sadamin në vitin 2003, neokonservatorët brenda dhe jashtë administratës së Bushit e bënë të qartë se ajatollahët ishin më pas në listën e tyre të gotitjeve. Nën këto rrethana, Irani ishte i detyruar të bënte gjithçka që mundi ta pengonte këtë synim. A prisnim me seriozitet që udhëheqësit e Iranit të rrinin kot, ndërsa vendi më i fuqishëm në botë po u përgatiste për t’i përmbysur ato?

Për fat të mirë, asnjë shtet brenda dhe jashtë Lindjes së Mesme nuk ishte atëherë – ose është sot – në një pozicion për ta kontrolluar atë. Si rezultat, Shtetet e Bashkuara nuk duhet të bëjnë shumë për të mbajtur një ekuilibër rajonal të pushtetit. Në vend që t’i japë Arabisë Saudite ose Izraelit një kontroll bosh për të kundërshtuar një hegjemon mitik iranian, Uashingtoni duhet të kërkojë marrëdhënie më të balancuara me të gjitha shtetet në rajon, përfshirë Iranin.

Kjo qasje më e barabartë do të lehtësonte bashkëpunimin në çështjet ku Shtetet e Bashkuara dhe interesat iraniane përputhen, siç është Afganistani. Perspektiva e marrëdhënieve më të mira me Shtetet e Bashkuara do t’i jepte Teheranit një nxitje për të moderuar sjelljen e saj. Përpjekjet e kaluara të SHBA-ve për të izoluar regjimin klerik, e inkurajuan atë të luante rolin e lajkatarit në vend të kësaj, me njëfarë suksesi.

Kjo qasje gjithashtu do të dekurajonte aleatët e tanishëm të Amerikës për të marrë mbështetjen e SHBA-së si të mirëqenë dhe për t’i inkurajuar ata që të bëjnë më shumë për të ruajtur favorin e tyre. Aleatët e tanishëm rajonalë të Amerikës (dhe lobitë e tyre të brendshme) me siguri do të protestonin me forcë nëse Uashingtoni do të ndalte mbështetjen e saj pa kushte dhe do të kërkonte edhe një détente modeste me Iranin. Por kjo është në fund të fundit problemi i tyre, jo i Amerikës. Mbështetja e tepërt e SHBA-ve inkurajon aleatët që të sillen pakujdesshëm, siç bën Izraeli kur zgjeron vendbanimet e paligjshme dhe ndërsa Arabia Saudite po bën me fushatën e saj ushtarake në Jemen, grindjet e saj diplomatike me Katarin dhe përpjekjen e saj për të riformuar politikën brenda Libanit. Nëse aleatët amerikanë e kuptonin se Uashingtoni po bisedonte me të gjithë, megjithatë, ata do të kishin më shumë arsye për të dëgjuar këshillën e Amerikës, që të mos e kufizonte mbështetjen e saj dhe për ta kërkuar diku tjetër. Duke pasur shumë opsione është burimi optimal i influencës.

Kombinimi i politikës së ekuilibrit të fuqisë në Lindjen e Mesme nuk kërkon që Uashingtoni të braktisë aleatët e saj të tanishëm krejtësisht ose të anoj drejt Teheranit. Përkundrazi, kjo do të thotë të përdorësh fuqinë e SHBA-ve për të ruajtur një ekuilibër të përafërt, të dekurajosh përpjekjet e menjëhershme për të ndryshuar status quo-në dhe për të parandaluar çdo shtet që të dominojë rajonin, ndërkohë që i ndihmon pushtetet vendore të zgjidhin dallimet e tyre. Ulja e gjakrave në këtë mënyrë do të siguronte aksesin ndaj naftës, do të ulte dëshirën në rajon për armët e shkatërrimit në masë dhe t’u japë këtyre shteteve më pak arsye për të financuar ekstremistët dhe aleancat e tjera.

Në fund të fundit, një fushatë gjithëpërfshirëse për të kundërshtuar një hegjemon iranian, është e panevojshme. Për fat të keq, ka pak arsye për të menduar se administrata e Trump do ta njohë këtë dhe do të adoptojë qasjen e ndjeshëm të përshkruar këtu. Nëse nuk e bën, politika e Lindjes së Mesme e Trump do të jetë aq e suksesshme sa e Bill Clinton, Bush dhe Barack Obama. Që do të thotë se do të jetë një tjetër dështim i kushtueshëm./Foreign Policy – Lexo.al/