Për një Aleancë më të fortë e të zhdërvjellët

 Nga Xhemal Gjunkshi

Samiti i Brukselit mbahet në një moment kritik për sigurinë e Aleancës së Atlantikut të Veriut dhe do të jetë një mundësi e rëndësishme për të përcaktuar hapat e NATO-s për vitet në vazhdim.  Në një botë në ndryshim, NATO po përgatitet që të jetë një Aleancë më e zhdërvjellët, e përgjegjshme e me krijuese e duke mbrojtur njëkohësisht të mbrojë të gjithë anëtarët e aleancës nga çdo lloj rreziku. NATO mbetet e angazhuar që të përmbushë tre detyrat e saj kryesore: mbrojtjen kolektive, menaxhimin e krizave dhe sigurinë e bashkëpunimit. Në Samitin e Brukselit, Aleanca do të marrë vendime të rëndësishme për sigurinë efektive në Europë dhe përreth saj, përmes forcimit të parandalimit të akteve terroriste dhe forcimit të mbrojtjes, duke projektuar stabilitet, duke luftuar terrorizmin, përmes rritjes së partneritetit me EU dhe modernizimit të Aleancës përmes realizimit më mirë të ndarjes së përgjegjësive e ngarkesave.

Samiti do të mbahet në Selinë e re të NATO-s, një qendër moderne dhe e pajisur më së miri me teknologjinë me moderne, e denjë për një Aleancë që tashmë shikon drejt se ardhmes. Ky do të jetë takimi i tretë i Kryetareve të Shteteve Anëtare të NATO-s dhe drejtohet nga Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s Gjenerali Jens Stoltenberg.

1–Mbrojtja kolektive (Çfarë kuptojmë me mbrojtje kolektive)

Siguria Kolektive është një term më i thellë e më i gjerë. Mbrojtja Kolektive është një term i ngushtë. Siguria kolektive është globale në natyrë. Mbrojtja kolektive është rajonale dhe kontinentale. Siguria Kolektive qëndron për një sistem universal në të cilin mund të marrin pjesë të gjitha shtetet e botës. Një sistem i mbrojtjes kolektive është organizuar si një aleancë që përfshin një sistem rajonal të mbrojtjes. Ai mbulon vetëm anëtarët e sistemit të mbrojtjes kolektive. Në sigurinë kolektive, kërcënimi nuk dihet paraprakisht. Në Mbrojtjen Kolektive, kërcënimi është i njohur paraprakisht. Armiku i Sigurisë Kolektive nuk dihet paraprakisht. Armiku i Mbrojtjes Kolektive është i njohur paraprakisht. Siguria Kolektive bën planifikimin pas agresionit. Mbrojtja kolektive pranon planifikimin paraprak kundër çdo agresioni. Siguria Kolektive vepron brenda dispozitave të Kombeve të Bashkuara. Mbrojtja Kolektive vepron jashtë Kombeve të Bashkuara

2–Menaxhimi i Krizave

Menaxhimi i krizës është zbatimi i strategjive të përcaktuara për të ndihmuar një organizatë të merret me një ngjarje të papritur dhe me efekte shume negative. Një krizë mund të ndodhë si rezultat i një ngjarjeje të paparashikueshme ose si pasojë e paparashikueshme e ndonjë ngjarjeje që konsiderohet si një rrezik potencial. Në të dy rastet, krizat pothuajse gjithmonë kërkojnë që vendimet të bëhen shpejt për të kufizuar dëmtimin e organizatës. Për këtë arsye, një nga veprimet e para në planifikimin e menaxhimit të krizës është identifikimi i një individi ose organizate për të shërbyer si menaxher i krizës.

Praktikat më të mira të menaxhimit të krizës përfshijnë: Planifikimi në detaje për përgjigjet e sa më shumë krizave të jetë e mundur. Krijimi i sistemeve dhe praktikave të monitorimit për të zbuluar sinjale paralajmëruese të hershme të çdo krize të parashikueshme. Krijimi dhe trajnimi i një ekipi për menaxhimin e krizave ose zgjedhja e një firme të jashtme për menaxhimin e krizave me një histori të provuar në zonën tuaj të biznesit.          Përfshirja e sa më shumë palëve të interesit të jetë e mundur në të gjitha fazat e planifikimit dhe veprimit. Pikërisht detyrat e mësipërme NATO ja ka shtruar vetes për tu ardhur në ndihmë të gjitha shteteve anëtare dhe partnereve jo vetëm në parashikimin e krizave, jo vetëm në përballimin e efekteve të krizave, por edhe në marrjen e masave operative strategjike për parandalimin e tyre.

Përballimi me sukses i këtyre vështirësive ka një kosto financiare. Nisur nga kjo arsye Presidenti Trump po këmbëngul në përmbushjen e detyrimeve financiare ndaj NATO-s nga ana e të gjithë anëtarëve të aleancës. Ky do të jetë një argument kyç në Samitin e 11 korrikut 2018. Presidenti Trump deklaroi se: “Gjermania paguan 1% të GDP-së ndaj NATO-s, ndërsa ne paguajmë 4% të GDP-së sonë më të madhe. A beson dikush se ka kuptim kjo? Ne e mbrojmë Evropën (të cilën e bëjmë mirë) me kosto të mëdha financiare, dhe më pas bëhet padrejtësi në tregti. Ndryshimi po vjen!”

3-Siguria bashkëpunuese – detyra kryesore e NATO-s

Duke pasur parasysh qëllimin e saj përfundimtar për të mbrojtur lirinë dhe sigurinë e të gjithë anëtarëve të saj, NATO po ballafaqohet me një transformim të vazhdueshëm për të pasqyruar realitetin e ri të dinamizmit dhe ndërvarësisë së shtuar. Interesat, ekonomitë, politikat dhe interesat e sigurisë janë të ndërlidhura në nivel kombëtar, rajonal dhe ndërkombëtar. Koncepti i ri strategjik, i miratuar në Samitin e Lisbonës në nëntor 2010, jep një shije të re për rolin e Aleancës, duke futur Sigurinë Kooperuese (CS) si një detyrë të re themelore përveç menaxhimit ekzistues të mbrojtjes kolektive dhe krizave. Kjo detyrë e re do të sillte një qëndrim proaktiv drejt arritjes së harmonisë dhe bashkëpunimit ndërkombëtar në rritje, duke sinkronizuar përpjekjet për t’u marrë me kërcënimet e reja shumëdimensionale dhe duke siguruar një kuptim më të mirë të problemeve të përbashkëta. Pasiguria e ngjarjeve gjeopolitike dhe efektet e tyre të shumëfishta, resurset e reduktuara, kornizat më të shkurtra kohore dhe objektivat e paqarta ushtruan presion mbi NATO-n për të balancuar fuqinë e butë dhe të vështirë dhe levave politike dhe ushtarake. Për këtë qëllim, Aleanca mbron dhe koordinon një rrjet të gjerë të marrëdhënieve partnere me vendet jo anëtare të NATO-s dhe me organizata të tjera ndërkombëtare anembanë globit për të arritur CS dhe për të siguruar sigurinë euroatlantike.

Siguria bashkëpunuese –konsiderohet rrjet i “partneritetit të sigurisë”

Në përgjithësi, CS përbëhet nga tre komponentë, forcimin e partneriteteve, kontrollin e armëve të dëmtimit në masë, mospërhapjen e tyre dhe çarmatimin si dhe ndihma për vendet e reja potenciale që të përgatiten për anëtarësimin në NATO. Për të këtë detyrë të re, Aleanca vepron si koordinator, duke përfshirë grupe shtetesh ose organizata të tjera ndërkombëtare me interesa të përbashkëta që bashkëpunojnë në një gamë të gjerë çështjesh të sigurisë. Kjo siguron korniza për dialog politik dhe bashkëpunim rajonal, rrit ndërveprimin ushtarak dhe mund të jetë thelbësor për suksesin e shumë operacioneve dhe misioneve. Në këtë mënyrë, CS mund të shihet si një qasje ndaj angazhimit, e cila siguron një bashkëpunim më të madh midis aktorëve të ndryshëm që rezultojnë në shkëmbimin e informacionit dhe harmonizimin e burimeve dhe aftësive. Nga pikëpamja ushtarake, Shtabi Ushtarak Ndërkombëtar (IMS) në Shtabin e NATO-s në Bruksel përkthehet koncepti i CS në gjuhë operative, duke demonstruar bashkëpunim ushtarak. Ana ushtarake e partneritetit është shumë e rëndësishme, duke pasur parasysh se rreth 80% e aktiviteteve dhe ngjarjeve të bashkëpunimit janë të një natyre ushtarake. IMS mbështet përfshirjen praktike të Aleancës përmes partneriteteve të veçanta me Rusinë, Ukrainën dhe Gjeorgjinë dhe partnerë të tjerë anembanë globit, si dhe përmes Dialogut Mesdhetar (MD), Partneritetit për Paqe (PfP) dhe Iniciativës për Bashkëpunim në Stamboll (ICI). Përveç kësaj, stafi ushtarak i NATO-s bashkëpunon me organizata të tjera ndërkombëtare si Kombet e Bashkuara (OKB), Bashkimi Evropian (BE) dhe Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë (OSBE). Të gjitha këto partneritete me vendet joanëtare të NATO-s dhe me organizatat ndërkombëtare bazohen në përpjekjet afatgjata për të ndërtuar dhe mbajtur një rrjet të “partneritetit të sigurisë” nëpërmjet ushtrimeve dhe aktiviteteve ushtarake. Për të kuptuar plotësisht kompleksitetin e CS, duhet të ndërthurim operacionet e menaxhimit të krizave dhe mbrojtjes kolektive me detyrat e tjera kryesore të Aleancës. CS lehtëson kalimin nga një fazë thjesht ushtarake në një fazë politiko-ushtarake të marrëdhënieve midis një vendi ku operacionet e krizës kanë ndodhur dhe NATO-s, siç ndodh aktualisht në Afganistan. Misioni i Trajnimit të NATO-s në Irak është një shembull tjetër i një kuadri të strukturuar bashkëpunimi për një marrëdhënie afatgjatë. Këto aktivitete CS përkrahin vendet në ruajtjen e nivelit të arritjeve, kontribuojnë në forcimin e mëtejshëm të aftësive të tyre dhe ndërtimin e bashkëpunimit reciprokisht të dobishëm.

Siguria bashkëpunuese si një shpatë me dy tehe – mundësi dhe kufizime

Në këtë epokë të globalizimit dhe rritjes së ndërvarësisë, si dhe burimeve të kufizuara, bashkëpunimi duket të jetë mënyra më e përshtatshme për rritjen e sigurisë. Por në realitet, mund të jetë një shpatë me dy tehe. Mundësitë dhe grackat e qasjes së CS në nivelet taktike, operacionale dhe strategjike politiko-ushtarake mund të shihen në projeksione të ndryshme. Çështje komplekse siç janë koherenca në nevojat, perspektivat dhe pritjet, angazhimi operacional, shkëmbimi i inteligjencës ose formatet për bashkëpunim janë të vështira për tu përshtatur. Tek evidentimi i interesave te përbashkëta qëndron çelësi për bashkëpunim efikas dhe angazhim praktik dhe ky identifikim duhet te jete shume i qartë. Në mjedisin gjithnjë e më të ndërlikuar të sigurisë, kërcënimet vijnë nga entitete jo-shtetërore, duke e bërë shumë të vështirë të përcaktohet një armik dhe për të realizuar një plan veprimi të qartë për ta kundërshtuar atë. NATO po i afrohet kësaj çështjeje duke ofruar fusha të caktuara për bashkëpunim dhe propozimin e aktiviteteve që i përgjigjen objektivave të dakorduara reciprokisht. Për shembull, nëpërmjet konsultimeve politike, partnerët mund të përfshihen në mbrojtjen e ambientit, sigurisë e energjisë, reagimit ndaj terrorizmit etj: ata gjithashtu mund të marrin pjesë në operacionet dhe misionet e udhëhequra nga NATO, ose të bashkëpunojnë në ndërveprimin e rritur, kundër-terrorizmin ose reformën e mbrojtjes dhe ngritjen e kapaciteteve, si dhe edukimin dhe trajnimin e tyre.  Një pengesë tjetër mund të vijë nga kornizat e vendeve partnere që janë relativisht të afërt me njëri-tjetrin, por që nuk kanë domosdoshmërisht të njëjtat interesa dhe nevoja. Dialogu Mesdhetar, Partneriteti për Paqe dhe Iniciativa për Bashkëpunim në Stamboll ofrojnë formula për dialog. Megjithëse NATO i plotëson të gjitha vendet brenda çdo kornize, kjo nuk lejon një debat të fokusuar me një numër të kufizuar të partnerëve brenda këtyre kornizave. Pas Samitit të Lisbonës, NATO krijoi formate fleksibile për takime, duke i lejuar 28 aleatët të takohet gjithashtu me disa vende partnere sipas nevojave. Përkundër fleksibilitetit që kjo i sjell NATO-s dhe partnerëve të saj për të debatuar çështje të rëndësishme të interesit të përbashkët, takimet mbahen ende në formatet kornizë, kryesisht për arsye politike. Si rezultat, vlera e shtuar e formateve fleksibël ende nuk është testuar plotësisht.

Koncepti i CS nënkupton njëfarë barazie dhe përfitim reciprok, por vija e pritur për kompromis nganjëherë perceptohet ndryshe nga aleatët dhe partnerët. Një kufizim i rëndësishëm për CS mund të jetë vëmendja e NATO-s ndaj partnerëve që janë të përfshirë në operacione dhe një neglizhence potenciale relative të atyre që nuk po kontribuojnë. Kur shihet nga perspektiva ushtarake, kjo tendencë është e arsyeshme pasi objektivi kryesor i NATO-s fillon kur një operacion është i suksesshëm dhe në shumë raste, partnerët luajnë një rol të rëndësishëm në këto operacione. Në të njëjtën kohë, bashkëpunimi me ato vende partnere operacionale duhet të jetë më intensive për shkak të nevojës për ndërveprim dhe kapacitet më të lartë. CS është e ndërlidhur me një shkallë të caktuar të shkëmbimit të informacionit, kështu që për NATO-n është shumë e rëndësishme të bëhet dallimi se deri në çfarë mase ai mund të ndajë vlerësimet dhe inteligjencën e vet me partnerët e tjera. Kjo është një fushë e ndjeshme sidomos nga pikëpamja ushtarake, ku shkëmbimi i inteligjencës me partnerët operacional është një domosdoshmëri. CS është e lidhur me nocionin e parashikimit dhe me superioritetin e informacionit për të parashikuar kërcënimet e ardhshme për sigurinë euroatlantike. Bashkëpunimi me partnerët ka potencial për të ndihmuar Aleancën që të fitojë njohuritë më të mirë të botës përreth saj. Megjithatë një ngjarje si “Pranvera Arabe” treguan se pritshmëria nuk është e garantuar nga dialogu i strukturuar. Përkundër faktit se kuadri i bashkëpunimit të Dialogut Mesdhetar ka ekzistuar që nga viti 1994 dhe konsiderohet si një histori suksesi, duket se nuk ka luajtur një rol në parashikimin e shfaqjes së kësaj krize. Një kufizim i bashkëpunimit është gjithashtu shkëmbimi me partnerët të cilët kanë pikëpamje të ndryshme kulturore, si partnerët arabë dhe Izraeli, Rusia dhe Ukraina.

Të gjitha këto mundësi dhe kufizime ngrenë pyetjen cili duhet të jetë hapi tjetër i NATO-s në mënyrë që të zbatojë në mënyrë efikase dhe efektive ideja e CS, e domosdoshme për trajtimin e situatës aktuale të sigurisë.

Siguria kooperuese në të ardhmen

NATO ka rënë dakord për një politikë të re të Partneritetit, duke riorganizuar mjetet ekzistuese të partneritetit dhe harmonizimin e programit të punës për të gjithë partnerët. Brenda kësaj politike të re mund të përvijohen tre fusha:

1-Adoptimi i formacioneve më fleksibël për bashkëpunim, me qëllim të plotësimit të kornizave ekzistuese;

2-Zgjerimin e partneriteteve, të cilat do të zmadhonin fushën e shtrirjes; dhe

3-Thellimin e partneriteteve ekzistuese, për të forcuar ndërtimin e kapaciteteve midis partnerëve.  Duke pasur parasysh të gjitha kufizimet e përmendura më parë, mbetet pyetja nëse është e mundur që NATO të njëkohësisht të thellojë dialogun ekzistues të partneritetit, duke zgjeruar partneritetin me vendet anembanë botës. Konteksti i burimeve të kufizuara shton sfidën. Aleanca dëshiron të ruajë dhe rrisë nivelin e besimit, transparencës dhe interpretimit të përbashkët të sfidave të sigurisë, nëpërmjet angazhimit më të lartë të shteteve partnere dhe organizatave ndërkombëtare në dialogun politik, ose në formësimin e strategjisë dhe vendimeve mbi operacionet e udhëhequra nga NATO, në të cilat ata kontribuojnë. Një shkallë e bashkëpunimit me organizata të tjera, pavarësisht nga dallimet në natyrë, mund të jenë të dobishme për të luajtur role plotësuese, përforcuese reciproke, ndërkohë që ndajnë njohuritë dhe burimet për të kryer analizë bashkëpunuese dhe planifikim të aktiviteteve. Qëndrimi global i qasjes së adoptuar jo vetëm që do të rezultojë në një gamë të gjerë të partnerëve, por edhe në koordinimin e shtuar dhe ndërveprimin në nivelet politike, civile dhe ushtarake, e cila është kërkesa përfundimtare për adresimin e mjedisit të ri të sigurisë. Si përfundim, një mjedis edhe më i pasigurt me sfida transnacionale, asimetrike dhe të paparashikueshme, do të thotë që ekziston një nevojë për të gjetur një mënyrë të re për të kombinuar të gjitha përpjekjet dhe për të reaguar ndaj çështjeve të reja globale me një qasje globale. Detyra e tretë e NATO-s, e miratuar rishtazi, pasqyron këtë nevojë për të provokuar një bashkëpunim më të thellë dhe më të gjerë, por ka shumë kufizime dhe pyetje për t’u përgjigjur kur është fjala për aplikimin praktik ose operativ. CS mund të ketë sukses vetëm nëse të gjithë partnerët flasin të njëjtën gjuhë dhe gjendet ekuilibri i duhur midis investimit dhe përfitimit. CS si një shpatë me dy tehe kërkon që NATO dhe partnerët e saj të gjejnë këtë ekuilibër dhe të përdorin mprehtësinë e kësaj arme për të zvogëluar sfidat e sigurisë.