“Skënderbeu” i Ardian Pepa dhe Dylber Neziri në Tuz të Malt të Zi, një pikë kulmore e përfaqësimit artistik dhe estetik

Skulptura monumentale e Gjergj Kastriotit Skënderbeut, realizuar nga skulptorët Ardian Pepa dhe Dylber Neziri, e vendosur në Tuz (Malësi e Madhe, Mal i Zi), përfaqëson një nga kontributet më domethënëse të artit publik shqiptar në dekadat e fundit.
Vepra ndërtohet mbi traditën e monumenteve kushtuar heroit kombëtar, por njëkohësisht sjell një rilexim bashkëkohor dhe konceptualisht të pasuruar të figurës së tij, ku ndërthuren me finesë përpikëria historike, shprehja plastike dhe dimensioni simbolik i identitetit kombëtar.
Kompozicioni mbështetet në tipologjinë klasike të monumentit kalorësiak, ku figura e heroit dominon hapësirën përmes raportit të harmonizuar ndërmjet njeriut dhe kafshës.
Autorët arrijnë të krijojnë një sintezë të fuqishme midis masës, ritmit dhe lëvizjes, duke përdorur gjestin e ngritjes së shpatës si bosht kompozicional. Kjo linjë diagonale, e përforcuar nga tensioni i qafës së kalit dhe qëndrueshmëria e trupit njerëzor, përçon një ndjesi të qartë forcë, heroizmi dhe vendosmërie.
Modelimi karakterizohet nga përkujdesja teknike dhe kontrolli estetik. Sipërfaqet alternojnë zona me përpunim të detajuar anatomik me trajtime më të lirshme, duke krijuar një ekuilibër vizual ndërmjet figurës së heroit dhe kalit.
Ky raport shprehës nënvizon idenë se kali nuk është një element dytësor, por zgjatim i energjisë shpirtërore dhe morale të luftëtarit, duke thelluar dimensionin narrativ të veprës.

Në këtë monument, Skënderbeu shfaqet jo vetëm si figurë historike, por si arhetip moral, kombëtar dhe identitar. Gjesti i shpatës së ngritur përfaqëson aktin e afirmimit të dinjitetit dhe vetëdijes kombëtare, përtej përfytyrimit të luftës fizike.
Në kontekstin e Tuzit dhe Malësisë, zona me traditë të fortë historike dhe shpirt të thellë shqiptar, figura merr kuptim të shumëfishtë: është njëkohësisht shenjë kujtese historike, simbol qëndrese dhe urë e bashkimit kulturor.
Ekspresiviteti i fytyrës, i qetë por i pathyeshëm, e kthen heroizmin në simbol të shpresës dhe vazhdimësisë historike, ndërsa përkrenarja me kokën e dhisë, element arketipal i ikonografisë së Skënderbeut, forcon lidhjen e heroit me mitin, historinë dhe territorin etnik shqiptar.
Zgjedhja e bronzit patinuar (ose materiali metalik me efekt të ngjashëm) i jep veprës përjetësi vizuale dhe solemnitet monumental. Artistët tregojnë një kuptim të thellë të marrëdhënies ndërmjet masës dhe hapësirës, duke e bërë figurën pjesë organike të peizazhit përreth dhe në dialog të drejtpërdrejtë me dritën, hijen dhe elementet natyrore.
Trajtimi i sipërfaqes mbështetet mbi kontraste ritmike: ashpërsia e mantelit përballë butësisë së qafës së kalit dhe modelimit të fytyrës krijojnë një rrjedhë vizuale vertikale, që udhëzon syrin nga baza drejt shpatës së ngritur. Ky rend i brendshëm strukturor nënvizon ndjesinë e ngjitjes, fuqisë dhe madhështisë monumentale.
Edhe pse e ndërtuar mbi një arketip klasik, vepra mbart një lexim të ri konceptual, të lidhur me realitetin bashkëkohor të shqiptarëve në Malësi. Figura e Skënderbeut interpretohet si simbol i identitetit ndërkufitar dhe si akt i kujtesës kulturore kolektive.
Monumenti në Tuz nuk është vetëm një objekt përkujtimor, por një hapësirë e gjallë identitare, që riprodhon ndjenjën e bashkimit dhe përkatësisë.
Përmes këtij interpretimi, bronzi kthehet në një medium të rezistencës shpirtërore, ku heroizmi individual përthithet në një përmasë të përbashkët kolektive. Vepra, në këtë mënyrë, nuk glorifikon pushtetin, por afirmon dinjitetin njerëzor dhe historik të një kombi që jeton me kujtesën e vet.
Skulptura kalorësiake “Skënderbeu” në Tuz përfaqëson një arritje të spikatur në artin publik shqiptar bashkëkohor, si nga pikëpamja plastike ashtu edhe nga ajo konceptuale.
Nëpërmjet një plastike të fuqishme, një kompozicioni të ekuilibruar dhe një ngarkese të thellë simbolike, Pepa dhe Neziri arrijnë të krijojnë një figurë të Skënderbeut universal, ku historia, identiteti dhe shpirti i lirisë ndërthuren në një imazh të përjetshëm.
Kështu, monumenti i Tuzit shfaqet si vazhdim i traditës monumentale shqiptare, por njëkohësisht si pikë kulmore e një ndjeshmërie të re estetike, ku arti publik bëhet mjet dialogu, kujtese dhe identiteti.
Dr. Kujtim Halili