Procesi i legalizimit të objekteve informale në optikën e KLSH

 Nga Hysen Metko dhe Kristaq Gjurgjaj*/Procesi legalizimit të objekteve informale lindi si një domosdoshmëri e kohës për bërjen legale të objekteve pa leje të ndërtuara në territore të ndryshme të vendit, në zona me pronar privat ose shtet, të cilat janë ndërtuar pa një plan urbanistik të miratuar më parë nga pushteti qendror apo vendore dhe ku janë zaptuar toka bujqësore, zona historike, muzeale dhe arkeologjike, rrugë, oborre shkollash, kanale vaditëse dhe kullues, troje publik, zona bregdetare, etj.

Si rezultat i këtyre problemeve u arrit në argumentin se legalizimi i tyre nëpërmjet një kuadri ligjore të miratuar me ligjin nr. 9482, datë 3.4.2006 “Për legalizimin, urbanizimin dhe integrimin e ndërtimeve pa leje”, i ndryshuar dhe akteve nënligjore të dala në zbatim të tij, do të ishte një zgjidhje emergjente.

Megjithëse ligji i legalizimeve kohët e fondit ka pësuar ndryshime të shuma, duke ndërhyrë në lehtësimin e procedurave të legalizimit, kjo për faktin që ky proces të përfundojë brenda afatit 4 vjetarë të qeverisjes, është e pamundur, pasi sipas të dhënave të çuditura në 6 Drejtori Rajonale të ALUIZNI, rezulton se nga 194 452 vetëdeklarime janë legalizuar 18 078 objekte informale ose 9.2 % e vetëdeklarimeve, shifra këto të cilat tregojnë se ky proces kërkon një periudhë më të gjatë për mbylljen e kësaj procedurave.

Në procesin e zbatimit të dispozitave të këtij ligji, krahas procesit të legalizimit të objekteve brenda kornizave ligjore janë kryer dhe legalizime të objekteve të cilat dalin nga këto korniza.

Kështu në auditimet e kryera në Drejtoritë Rajonale të ALUIZNI-t, për zbatimin e procesit të legalizimit të objekteve informale, u përqendruam në rastet e zonave me risk, si: përcaktimi i vlerës së truallit të legalizuar, të zonave arkeologjike, historike dhe muzeale, të distancave me strukturën rrugorë, të lumenjve, etj.

Këto risqe të parashikuara, rezultojnë të kenë qenë të sakta pasi në gjetjet tona janë evidentuar raste të shkeljeve të dispozitave të akteve ligjore e nënligjore të ligjit të legalizimit, si mos aplikimi i saktë i vlerës së truallit në zbatim të VKM nr. 1620, datë 26.11.2008 “Për miratimin e çmimeve të trojeve, që ndodhen në të gjitha bashkitë dhe në disa komuna”, duke evidentuar një dëm ekonomik në fondin e kompensimit të ish pronarëve në vlerën 287.4 milionë lekë, duke u bazuar në llogaritjen e vlerës së truallit në VKM nr. 187, datë 06.03.2013  “Për miratimin e vlerës së pronës për secilin qark të Republikës së Shqipërisë”, i ndryshuar .

Me ndërhyrjen dhe rekomandimet e vazhdueshme të KLSH^-së, u bë i mundur që me Vendim të KM nr. 514, datë 30.07.2014 “Për miratimin e vlerës së pronës për secilin qark të Republikës së Shqipërisë”, të unifikonte në një vendim të vetëm dy vendimet e mësipërme për përcaktimin e vlerës së truallit.

Gjetjet dhe rekomandimet e kryera nga KLSH^-ja kanë çuar në rezultate konkrete, që konsistojnë në reagimin e ekzekutivit lidhur me këto rekomandime.

Lidhur me ndryshmin e dispozitave ligjore e nënligjore në fuqi, të cilat kanë patur efekte pozitive në procesin e legalizimit,  por edhe negative, pasi nuk kanë reaguar në mënyrën e duhur, sidomos në ndryshimet e bëra me ligjin nr. 50/2014, datë 15.05.2014, për ndryshimet në ligjin bazë.

Një aspekt thelbësor i zbatimit të ligjit të legalizimeve është problemi i parcelizimeve që kryhen, duke shkurtuar sipërfaqen e parcelës ndërtimore të zënë nga pronari i ndërtimeve pa leje në kufitë bazë 300 dhe 500 m² , pavarësisht nga raporti me vijën kufizuese të ndërtimit deri në 3- fish të bazës së ndërtimit me ndryshimet e bëra me ligjin nr. 50/2014, datë 15.05.2014.

Në auditimet tona sipas ligjit bazë, KLSH^-ja i kushtuar rëndësi parcelizimeve të kryera në mënyrë të pa arsyeshme dhe në kundërshtim me nenin 17, të ligjit të legalizimit, pasi sipërfaqet e zëna nga subjektet informatë, ishin shkurtuar nga ALUIZNI, megjithëse këto sipërfaqe janë në posedim të subjekteve dhe personave informale dhe në disa raste nga fotografimet ajrore duket në mënyrë flagrante pamje të tilla, si p.sh. vija e kufirit të pronës ndan mes përmes pishinën e ndërtuar nga subjekti i paligjshëm, apo rrugën e kopshtit, etj.

Kushti i parcelizimit, pra shkurtimit të parcelave ndërtimore, ishte hartimi i mini-planeve sipas të cilave të përcaktohej nëse këto diferenca sipërfaqesh të shkurtuara, në përputhje me përmasat e tyre dhe konfiguracionin e parcelave, mund të përdoren për ndërtime të veçanta, më vete.

Kushti i mësipërm është vendosur me dispozitë, megjithëse parimi i ligjit të legalizimit është që më parë kryhet legalizimi e më pas urbanizimi i zonave informale të miratuara apo jo, si dhe objekteve të veçanta në zona të caktuara.

Nga mos shitja e këtyre sipërfaqeve me çmimin e tregut dhe lënie djerr e tyre as kalimit në pronësi të zaptuesit të truallit dhe as shtetit, pasi janë copa sipërfaqe mbi të cilat mund të ndërtohet, ku në auditimet e kryera është evidentuar një sipërfaqe prej 52578.94 m² me vlerë 634,9 milion lekë, të cilat po të ishte menaxhuar më mirë problemi i këtyre pjesëve të parcelave, nga ALUIZNI do të ishin arkëtuar të ardhura dhe përfituar mundësi të konsiderueshme financiare, për mbushjen e gropës buxhetore dhe detyrimit të kompensimit në vlerë të ish-pronarëve.

Në ndryshimet ligjore që ka pasuar ligji i legalizimit (ligji nr. 50/2014, datë 15.05.2014), lidhur me këtë problem është kryer një “hap mbrapa”.

Një dallim tjetër nga ligji bazë është që nëse tejkalohet kufiri 3 fish i bazës së ndërtimit dhe për objektet banimi mbi 500 m² (gjë që ndodh shpesh), sipërfaqja i shitet subjektit (zaptuesit) vetëm në rast se më parë ka paraqitur vullnetin me shkrim. Kjo shtesë e shkurtër ka një kuptim tepër të rëndësishëm për procesin e legalizimeve, në aspektin reversibil, pasi në një farë mënyrë “legalizon” pushtimin e tokës nga pronari i paligjshëm që e ka zënë atë.

Sipas ligjit të ri, nëse rasti i mësipërm nuk paraqitet dhe diferencat e parcelave mbi 3-fish e bazës së ndërtimit mund t`i shiten personit informal, është mbyllur dhe është lënë në dëshirë të subjektit dhe nuk mbetet më asnjë rrugë për zgjidhjen e problematikës së tokës shtetërore ose publike, por kjo tokë i lihet në posedim zaptuesit të saj, i cili ka mundësi që pa një periudhë kohe qoftë edhe të gjatë të përfitojë nga “parashkrimi fitues” dhe të legalizojë falas edhe gjithë sipërfaqen mbi limitin e vendosur.

Ne, si referues nuk shohim në këtë rast drejtësi dhe për mendimin tonë po shfaqim një risi në këtë rast, për të mos lënë në dorë të subjektit faktin nëse toka do t`i shitet apo jo atij, për këtë neni 17, duhet riparë edhe një herë, duke hequr domosdoshmërish frazën “..vetëm nëse ka shprehur më parë vullnetin, nëpërmjet një kërkese me shkrim..”.   

Në ligjin e ri kjo mundësi është mbyllur përfundimisht, duke e lënë plotësisht në dorë të poseduesit të tokës, mundësinë që ta blejë ose ta posedojë atë lirisht.

Sikur pronarët e ndërtimeve pa leje të kishin blerë të gjithë sipërfaqen e tokës që posedojnë, të ardhurat në buxhet do të ishin të pallogaritshme dhe do të çlironin buxhetin e shtetit nga pesha për të nxjerrë para nga arka e tij e varfër dhe për të paguar ish-pronarët dhe në këtë rast do të kishim më shumë drejtësi, pasi as arka e shtetit nuk do të zbrazej dhe ish-pronarët do të merrnin më shumë se sa marrin sot dhe vetë shteti do të plotësonte më shpejt dhe drejt detyrimin ligjor për të shpërblyer humbjet e tyre, që fillojnë pas 28 Nëntorit 1944 dhe vazhdojnë deri sot.

-Një problematikë tjetër e legjislacionit të legalizimit është shtyrja e vazhdueshme e afatit të nderimeve pa leje, i cili ka lëvizur 3 herë dhe më i fundit i vitit 2015 kur ky afat është shtyrë deri më datë 27.06.2014 dhe më i pari në 16 nëntor 2006, pra është shtyrë 8 vjet.

Këto ndryshime krijojnë patjetër në opinionin publik perceptimin se mund te vazhdosh të ndërtosh pa leje, “të zësh” tokën e tjetrit dhe shteti do të legalizojë në fund të fundit gjithçka. Kuptohet përderisa ka ndryshuar 3 herë ky afat, nuk ka asnjë siguri se në të ardhmen nuk do të ndryshojë, pra qe të jetë i fundit më datën 27.06.2014. Lëvizja e afatit për ndërtimet pa leje mund të quhet pa frikë “nxitje e paligjshmërisë” dhe paaftësi dhe pamundësi e shtetin për të kontrolluar territorin e saj, në të gjitha rastet dhe veçanërisht kur cenohet prona shtetërore dhe publike.

Për ironi, në të gjithë rastet përmendet fakti se, të gjitha ndërtimet pa leje që nuk u përgjigjen kushteve të afatit, trajtohen në përputhje me ligjin nr. 9780, datë 6.7.2007 “Për inspektimin e ndërtimit” (alias: prishen), por si duket kjo frazë është zhvlerësuar krejtësisht dhe të gjithë janë të bindur se paligjshmëria do të vazhdojë në këtë vend, e cila do të legalizohet më pas.

Të habit fakti se me sa lehtësi e shikojnë autoritetet shtetërore problemin e “Tokës”, në një kohë që ky është një aset si gjithë të tjerët dhe më vlera shumë më të larta se të tjerat. Por ndërsa flitet shumë për korrupsionin me prokurimet publike, në dogana e tatime, spitale, etj., shumë pak flitet për tokën ose më mirë për kontrollin e territorit dhe në radhë të parë atë që quhet truall shtetërore ose publik. Disa veprime të Prokurorisë vitin e fundit ngjallin shpresa dhe duhen mbështetur nga të gjithë.

Këtu e ka burimin gjithë sjellja indiferente ndaj këtij aseti, përkrahja dhe legalizimi i vazhdueshëm që u bëhet “pushtuesve” të tij.

-Problematika të tjera të cilat janë evidentuar gjatë auditimeve, konsistojnë në kryerjen e  legalizimeve, në zona arkeologjike, muzeale dhe historike, gjë që përbën shkelje të rëndë ligjore, pavarësisht se ndërtime të paligjshme janë ngritur edhe ne këto zona. Strukturat shtetërore të ngarkuara (Drejtoritë Rajonale të ALUIZNI-t), nuk duhet të bënin legalizimin e tyre, duke u bërë ortak me shkelësit e ligjit.

Legalizime në zona të palejueshme janë kryer dhe pranë autostradave, buzë rrugëve (ose duke cenuar rrugët), në shtretërit e lumenjve, liqeneve (bile edhe brenda tyre), objekte brenda territorit të shkollave, spitaleve dhe institucioneve të tjera shtetërore, në zona të ndotura, me rrezik përmbytje, etj, veprime këtë në shkelje të dispozitave ligjore e nënligjore të ligjit të legalizimit, ku në auditimet e KLSH është reakoanduar në mënyrë të vazhdueshme korrigjimi i këtyre praktikave dhe mos kryerja e procedurave të tjera.

Fatkeqësisht, shohim se ka përsëri veprime të këtyre llojeve, pavarësisht rekomandimeve tona të vazhdueshme. Efektet e korrupsionit duken qartë në faktin e zgjatjes së dhënies së lejes së legalizimit, me vite të tëra, kjo edhe pas lidhjes së kontratave dhe pagimeve të detyrimeve të tjera të kryera nga qytetarët, përsëri ka stërzgjatje të afateve të legalizimit.

*Auditues të Lartë në KLSH