Rrëzimi i bustit dhe i Enverizmit 25 vjet më pas

Nga Agron Gjekmarkaj – Kur me 20 Shkurt të vitit 1991 qindra mijëra shqiptarë mes klithmash dhe britmash liberatore rrezonin monumentin e diktatorit Enver Hoxha të magjepsur nga vegimi i lirisë nuk mendonin  për asnjë cast mbi forcen prapavepruesë të së keqes.

Ata fituan betejen fizike me bustin pa llogaritur se beteja e vertetë , më e veshtira,   aspak frontale pa kordinata të mirëpercaktuara sapo fillonte. Kronika e banalitetit të se keqes si një krusem i ngrinte pusi sistemit demokratik, pluralizmit, vetë lirisë.

Mes nesh mbeti Enverizmi si mentalitet, si shkollë politike, si menyrë të menduari, si resurs njerzor i cili i pengoi më të domosdoshmin e proceseve, më etikun e cdo artikulimi, më të nevojshmin e gjesteve të pakryera-dekomunistizimin.

Komunizmi nuk luftohet me metoda  komuniste shkruan diku  poeti rus Jevtushenko. Por më gjasë të mesuar të mendojmë vec kesisoj shpesh ju turrem në këtë menyrë dukë  zevendesuar katarsisin me propaganden duke u dhënë  mundesi  mbetjeve të tij të mbrohen, të modifikohen, të mistifikohen  të ripropozohen dhë të imponojnë kompleksin e  të marrurit më të si një thagem folklorike.

Komunizmi dhe varianti i tij shqiptar Enverizmi mbeti një sistem i pagjykuar dhe me kalimin e viteve po bëhet gjithnjë e më i pagjykueshem aqsa nuk është cudi sa një ditë të  bashkëjetojmë me metaforen e mosekzistences së tij.

Këtë pohim ma forcon edhe një perkufizim i shkrimtarit Bukovski i cili beson se “ perderisa komunizmi nuk do ti nënshtrohet një procesi si ai i Nurembergut sic ju nënshtrua nazizmi nuk mund të pohojme se jemi cliruar nga komunizmi”.

Ne të gjithë e dimë që terrori ishte thelbi  i totalitarizmit edhe në Shqipëri. Terrorin e kanë bërë  terroristet. Ku janë ata?  Diku vonë rreth vitit 1996 pat një perpjekje për ti identifikuar dhe gjykuar por pak muaj më pas në  një turravrap të  ethshem rehabilitimi , kompensimi dhe kerkimi falje ndaj tyre  deshmoi se e kaluara me mozaikun e saj na sundon ënde për turpin tonë.

Dekorimi i rreth një mije syresh një vit më parë, propozimi me ligj që  të mos hetohet më e djeshmja a nuk janë  testime për një rehabilitim historik?

Një pjesë e shoqërisë sonë i është dorëzuar asaj në formen e nostalgjisë. E verteta të bën të lirë, mospohimi dhe pranimi i  saj stimulon kultin e harreses si perligjie të krimit apriori.

Terrorizmi na u paraqit gjatë ketyre 25 viteve si rutinë burokratike !

Cdo njëri prej tyre u mbrojt  si burokrat, si njeri banal  që vepronte sipas ligjit të kohes , si një qënie që kufizohet vec në të vepruar dhe që për as një cast nuk ka menduar duke e spostuar pergjësinë ligjore dhe morale drejt një boshlleku virtual,  drejt një individi që paskesh patur  në dorë  ekzistencen e  një populli.

A mos kemi ne si shoqëri karakteristika fataliste që herë pas here i dorezohemi një shpetimtari? Fatalizmi mardhënie të priviligjuar ka atë me detyrimet dhe jo me të drejtat.

A mundet një popull ti ikë parimit “mendoj pa jam” duke ja lënë të mënduarit vec një personi të vetëm e si pasojë edhe të gjitha vendimet duke jetuar me friken që ndjedh dhe beneficet që ofron?

Martin Camaj në një roman të tijin na kujton se “sistemi jemi na” secili prej nesh dje dhe sot ndaj kemi pergjeqësi për gjithcka në trajektoren e kohes. Një disident (Bykov) i njohur na kujton se “komunistet janë konxhenitalmente të paaftë për të nderruar mentalitet dhe këtë gjë ata e trashegojnë tek pasardhësit”. Mentaliteti i tyre në vendin tonë zë vend nderi.

A mos kishte të drejtë Anton Harapi kur në vitin 1936 nga qyteti i Korces  profetizonnte se një shoqëri si e jona nga   kontakti me idetë  komuniste  rrezikon të bjerë në pozita jakobine? Personalisht  mendoj se në vitin  1944 por edhe në  1997 e shfaqem fytyren e kesaj mishele me veprime fizike.

Ideja e vetme, rruga e vetme, njeriu i vetëm, pervetësimi i së drejtës i së mirës, perceptimi i ligjit si pengesë, shtrengimi per voten, kontrolli mbi të, tesera e partisë si mundesi punësimi, pervijimi i cdo kundershtari si armik i ketyre kategorive etike dhe si i tillë i dëmshem për shoqërinë, shtetin, kombin, demokracinë janë pikerisht mentalitet totalitar, në parcelen ku ato  eksperimentohen  mbajnë gjallë  enverizmin.

Kjo si perkufizim  teorik por edhe praktikisht po ndeshemi me rikthimin e krenarisë për të kaluaren , në ripozicionimin masonik të  ish bllokut komunist, në rivlersimin pjesë pjesë të Enver Hoxhes duke kamufluar dhe estetizuar krimin duke e veshur atë me “arsye shtetërore”.

Punëtorve të kesaj kauze  tek djerësinë me portretët e tij mbi shpatulla  dua t’ju kujtoj vargjet e Arshi Pipes  “Stalinuc i Shqiperisë, pac haram qumesht e sisë/ pac mallkimin e një nënë  pizeveng doc i satëme/.

E kam shkruar këtë tekst të shkurtër nën influencën e pesimizmit historik dhe në këtë kontekst po citoj  Zef Pllumin që pas një jete veper e nje vepre jetë arrin në konkluzionin se “është i mjerë ai popull që nuk zotnon bijtë e vet të keqij”.

Gjithsesi  historia vec  pesimizmit ofron edhe optimizmin i cili  na meson se kurdoherë ka patur  heronj të pasionit, kalorës të idealit, martirë të një besimi, profetë të lirisë kauza këto që e perjashtojë tiraninë dhe totalitarizmin në rastin tonë enverizmin. Në mesin tonë të tillë ka patur.

Nëse dikush kerkon emra sigurisht do të kisha kurajon të shqiptoja disa i sigurt që mund të lë menjanë padrejtësisht disa të tjerë por kush me të vertëtë kerkon ta kuptojë dhe më pas ta zevendesojë  enverizmin  me te menduarit demokratik  duhet me deomos të lexojë Arshi Pipen, At Zef Pllumin, Musine Kokalarin dhe Sami Repishtin kjo vlen për të majtë e të djathtë,  për të djathtët shumë më tepër  ënde të pasigurtë  dhe të paqartë në kerkimin e ideologve të saj vendas.

(Fjalmi në aktivitetin e Fondacionit për Liri dhe Demokraci, “Politika simbolike, një dialog për qytetarin dhe demokracinë”, organizuar  në 25 vjetorin e rrëzimit të bustit të diktatorit Hoxha)