Pushkini, bardi shpirtndezur i Rusisë
Nga Shpendi Topollaj –
Kultura ruse kurrë nuk do të ishte kaq e bukur, sikur asaj t`i mungonte zëri shkëlqimtar i Aleksandër Sergejeviç Pushkinit. Aq e vërtetë është kjo, sa po t`i besojmë asaj thënies impresionante të Algarotit se “Petërburgu është dritarja përmes së cilës Rusia shikon Europën”, atëherë, është jashtë çdo dyshimi, se dhe bota e ka parë Rusinë, në radhë të parë, nëpërmjet gjenisë krijuese të Pushkinit. Intuita profetike e Derzhavinit që teksa dëgjonte më 8 janar të vitit 1815, një fëmijë të hijshëm, flokëkaçurrel dhe me sy të zgjuar, të deklamonte në “Kujtime nga Carskoe Sjello”: “ O bard shpirtndezur i Rusisë/Buçit mbi harpë përsëri…” nuk gaboi aspak, kur gati sa nuk thirri me të madhe: “Ky është poeti i ardhshëm i Rusisë”.
Dy shekujt që kanë kaluar, e bënë më bindëse këtë profeci së bashku me pohimin e vetë poetit se “Në tër` Rusinë e madhe, emri im do të ndihet”. Po ashtu koha vërtetoi fjalët e M. Gorkit që e ka quajtur krijimtarinë e tij, fillimin e të gjitha fillimeve. Pushkini, me penën e tij të zjarrtë, u bë zëri më i ëmbël dhe më i dashur i botës mbarë; ai gjatë gjithë kësaj kohe mbeti patriarku absolut i poezisë që pasqyronte ndjenjat më të holla e fisnike të shpirtit njerëzor. Poezia e tij qe këngë hyjnore e bërë për perëndi dhe vetë ai, magjistar që përmbysi edhe konstatimin e Volterit se dashuria i bën njerëzit poetë, duke i bërë njerëzit, me poezitë që shkroi, dashnorë. Ai, tashmë pranohet nga të gjithë, ashtu siç e përcaktoi i pagabueshmi Bjelinski, si fenomen që jeton dhe lëviz përjetësisht, fenomen që nuk ndalet në pikën ku e kap vdekja, por që vazhdon të zhvillohet në ndërgjegjen e shoqërisë. Ja pse dhe vdekja fizike e tij, dy ditë pas plagosjes së 27 janarit të vitit 1837, tronditi e përloti miliona njerëz edhe pse ajo qe në pajtim të plotë me epokën kur ai jetoi, me intrigat e urrejtjet e kohës, me mentalitetet e saj, me kryelartësinë dhe konceptin që dhe ai, si pjesë e asaj kohe, kishte për nderin dhe moralin. Ja përse edhe sot, brezat, me shumë të drejtë mallkojnë ditën kur ai njohu në shtëpinë e Karamzinëve, kolonelin emigrant francez Xhorxh D`Antes dhe i mundon dilema për thesaret që do të kishin ndër duar, sikur ai plumb fatal, por gjithsesi historik, nuk do të priste në mes jetën e kryemjeshtrit të dashurisë, në atë duel të panevojshëm, atje në rrugën e Pargolovos, pranë fshatit Odojevski. Asnjëherë, një plumb i vetëm nuk kishte bërë dëm më të madh, sesa ai që shtriu përdhe të vetmin njeri të gjallë që mund të matej me vetë Kupidonin. Se po të perifrazojmë Ciceronin edhe Kupidoni në qoftë se do të mund të fliste, do të fliste vetëm kështu. Legjislatorin e dashurisë së sinqertë dhe pasionante, e vrau dora e pabesisë, e bashkë me të, u shuan përgjithmonë dhe humbën për të mos i parë askush, perla pambarimisht të shkëlqyera që prisnin radhë të merrnin jetë në mendjen dhe zemrën e poetit. Megjithatë, gjerdani i praruar që ai na la edhe pse i këputur në mes, përjetësisht do të mbesë siç thoshte vetë: “Dhe gjat` do jem për popullin i dashur/Sepse me lir` fisnike ndjenja zgjova/ Lirisë i thura himn në shekullin e ashpër/Mëshirë për të rënët unë kërkova”.
Simbol i dinjitetit kombëtar, zëri më i kumbueshëm dhe më i fuqishëm i dëshirës për liri, filozofi që gjeti mënyrën më të thjeshtë e më të mençur, për të rrënjosur tek çdo njeri mendimin se jetën e bën kaq të çmuar dashuria e pastër, Pushkini me romantikën, por dhe me vërtetësinë e uraganit të fjalës së tij artistike, u bë shumë shpejt i dashur për shqiptarët, sapo kushtet bënë të mundur përkthimin dhe botimin e veprës së tij. Atyre që jetuan para nesh, u la mbresa të veçanta trajtimi që ky gjigant i bënte nevojës për liri, pasi për ta, mungesa e saj, qe preokupimi kryesor. I guximshëm si ai, Pushkini u mor gjatë me këtë temë: “Mbi frone dridhuni tiranë/ Me shpirtin djallëzor në gji/Dhe ti ngri krye anembanë/Me burrëri, o robëri!”. Por çudia ishte, se ky kryepoet, ëndrrën për liri e shtrinte shumë larg, për të mos thënë, përtej imagjinatës së asaj kohe. Pushkini e donte lirinë jo vetëm për vete: “Ne jemi dy zogj, pa liri s`rrojmë dot!/ Mbi male, vëlla, të vërsulemi tok,/Mbi detet e kaltër, të çlirët si lot./Ku era dhe unë baresim nga mot!”.
Madje, ai shkroi poezi brilante, të cilat në radhë të parë duhen mësuar nga më të fuqishmit e kësaj bote dhe vënia në jetë e tyre do të qe nderimi më i madh që i bëhet atij që thoshte se nuk mund të jesh vetë i lirë, po nuk respektove lirinë e tjetrit, sado i vogël e i pafuqishëm qoftë ai.
I bukur si një perëndi olimpi, ai siç prekej dhe mrekullohej vetë, ashtu dhe dinte ta shndërronte këtë bukuri në vargje plot melodi për të tjerët. Por bukuri mbi të gjitha bukuritë, për të qe dashuria, të cilën ai e lartësoi në nivele të papara, as më parë e as më pas, për të mbërritur tek poezia margaritar “Ana Kern”.
Me të tilla vargje, Pushkini mbushi boshllëkun e jetës shpirtërore, veçanërisht në vitet e rinisë tonë. Ne, jo vetëm që i dinim për mendsh ato, por dhe i përdornim me sukses për t`u shprehur dashurinë vajzave që donim, pa e vrarë shumë mendjen për të gjetur diçka më tepër joshëse.
Edhe madhështinë e dashurisë, zemra delikate e këtij skulptori poetik, e shihte të lidhur ngushtësisht me ndjenjën e lirisë: “Sa ju kam dashur! Ndoshta dashuria/Nuk është shuar krejt në shpirtin tim./ Po s`dua që prej dhimbjeve të mia,/Të ngryseni sërish në dëshpërim”.
Në këtë pikë, kulmi arrin me Tatjanën e “Eugjeni Oniegin” dhe Zemfirën e poemës së gjatë “Ciganët”, ku ai bëri një hap vigan përpara, duke kapërcyer psikologjinë e kohës kur jetoi. Në gojën e Tatjanës , vuri vargje të pavdekshme, në mbrojtje të dashurisë së saj: “ Po marr guximin që t`u shkruaj,/ Ç`do deshi më veç shpirtit tim?”. Hamlet në jetë, ose më mirë Otello i denjë për penën e Shekspirit, Ai që si askush u përzje në ëndrrat dhe deri dashuritë tona, mbetet përfundimisht më i madhi mjeshtër i fjalës që diti të shndërrojë ndjenjat në vargje dhe nga vargjet të zgjojë ndjenja të mrekullueshme te njerëzit.
Në vite Rusia, nxori piktorë të famshëm të natyrës, por askush nuk mund të na e sjellë atë aq të gjallë, ashtu siç na e përshkroi Pushkini. Pas shpirtit dhe karakterit të popullit rus, pas gjuhës burrërore ruse, Pushkini nguliti në mendjet e lexuesve të pafund, bukurinë prej përralle të pyjeve me berioza, të stepave pa fillim e pa mbarim, të rrugëve të mbuluara nga dëbora e butë, të izbave, ku vallëzonte një zjarr bubulak, të sajave që tërhiqeshin nga kuaj me zile, mbi të cilat kishin hipur djem e vajza të bukura, të pasur e të varfër, veç përherë të qeshur e të gëzuar. Ja një tablo e tillë tek “Mbrëmje dimri”. Theksova se poezia e Pushkinit, u pëlqye veçanërisht nga ne shqiptarët, aq sa një shumicë e mësoi përmendësh atë. Natyrisht që shkaqet e kësaj dukurie mund të jenë të shumta. Veç dua të përmend edhe një koincidencë që s`mund të anashkalohet pa i kushtuar vëmendjen që meriton. Plot 100 vjet pasi u lind Pushkini në Rusi, më saktë më 27 dhjetor të vitit 1899, në Shqipëri lindi Lasgush Poradeci, poet i përmasave të jashtëzakonshme, përkthyes i përkryer i shumë prej krijimeve të Pushkinit, tronditës dhe konkuistador zemrash si ai, pra i ngjashëm me të, për të mos thënë, i vetmi poet i pas vdekjes së tij që mund të baravitet me të, i cili siç thamë, nga ana e tij, qe i vetmi që mund të matej me vetë Perëndinë e dashurisë. Nuk e teproj aspak, sikur të them, se po të kish ndodhur ajo që s`mund të ndodhë kurrë dhe të ndërronin kohët kur jetuan, Pushkini, jo vetëm që do të mahnitej nga poezia e Lasgushit tonë, por dhe do ta përkthente atë, duke i dhënë popullit rus një arsye më shumë, për të respektuar e përkrahur një popull që edhe pse i vogël në numër, duke nxjerrë një poet kaq të madh, është po kaq i madh edhe nga shpirti e virtytet dhe dëshira për liri, deri në vetëmohim. Se dhe populli ynë, ka për lirinë po atë kuptim që ka ajo për popullin rus, se dhe Lasgushi ynë, tek poezia e tij “Zog i qiejve” duke shprehur dhembshurinë për të.
I ëmbël si Pushkini, filozof si ai, mbret i dashurisë, adhurues i flaktë i natyrës, miku më i madh i lirisë së fjalës dhe i mendimit dhe atdhetar i papërsëritshëm, shiheni sa ngjan me Pushkinin, sidomos në bazamentin e tij botëkuptimor, kur shkruan: “Hija ime nuk di dhunë/Di veç frymëzim lirie/Dhe di punë, punë, punë,/Mund pa fund për art magjie”.
Ndërkohë që Pushkini, nga ana e tij, i drejtohej mikut të vet Çadajevit: “Gjersa na djeg liri e shenjtë,/Gjersa mbi dhe për nder jetojmë,/ Atdheut sot o mik i shtrenjtë/Të dlirat hove t`ia dhurojmë”.
Në tërësinë e saj, poezia e Pushkinit, është një poezi optimiste; në çdo gjendje shpirtërore që të jesh, pasi e lexon atë, ndien një vegim të qartë drite. Si e tillë ajo, edhe atëherë kur ne shqiptarëve fati na kish braktisur, na ngushëllonte dhe na mbushte me shpresë. Duke i mbyllur këto shënime, dua të shtoj se poetët e përmasave të mëdha, mbeten ura të fuqishme që lidhin ishujt e popujve të qytetëruar. Dhe si të tilla, ato duhen respektuar në jetë të jetëve. Nderimi për veprën e tyre duhet të jetë i pranishëm edhe kur janë varrosur pranë nesh, por edhe kur varri i tyre gjendet atje në Rusinë e largët, afër Mihajlovskit, në Svjatogorskij manastir, vendi, ku pushojnë përgjithmonë eshtrat e njeriut për vdekjen e të cilit, një miku i tij shprehej: “Vajto o Atdheu im fatkeq! Ti nuk ke për të lindur më të tillë bir! Ardhja në botë e Pushkinit të ka shteruar!” Në gjuhën shqipe, emri i vendit ku u varros Pushkini, përkthehet Manastiri i Malit të Shenjtë. Por dhe po të mos quhej kështu, të tillë do ta bënte emri i atij, vepra dhe talenti i të cilit e kthyen në një shenjtor të vërtetë.
