Ismail Kadare për KJ me 27 janar 1993: Shqiptarët janë aq inteligjentë sa të mos e këmbejnë komunizmin me fashizëm

Intervistë e shkrimtarit të madh shqiptar Ismail Kadare

(Botuar me 27 Janar 1993) 

Si e vlerësoni situatën 6 muaj pas krijimit të Qeverisë së parë jokomuniste në Shqipëri?

Është e qartë që ka shumë probleme. Kjo është shqetësuese pasi ka një farë moskuptimi ndërmjet popullit që dëshiron ndryshime shumë të shpejta dhe administratës shtetërore që s’provon ta justifikojë tërë këtë ngecje ekonomike. Situata është pak e nderë. Akoma mendimi u përmbahet anëve negative dhe jo anëve pozitive ose konstruktive. Me një farë kënaqësie, nga një herë pak perverse, ditë e natë flitet për vuajtjet nën diktaturë. Harrohet që duhet jetuar. Kjo është normale. Ata që kanë rrojtur në skllavëri nuk ndihen mirë në liri dhe kërkojnë një justifikim për nënshtrimin e gjatë. Por duan apo s’duan, shqiptarët kanë një President, dhe duan a s’duan Sali Berisha është President i tërë shqiptarëve. Të dyja anët duhet ta kuptojnë këtë. Kjo është një kontratë që s’do thërrmuar.

Si e shpjegoni këtë mendim destruktiv?

Ka shkatërrime fizike brutale, si thyerja e magazinave. Disa u janë futur edhe vlerave kulturore. Kanë nisur të flasin kundër personazheve historike si Fan Noli, i cili ndoshta është personazhi më i madh i shekullit 20. Flasin kundër gjuhës së unifikuar shqiptare. E vetmja gjë vërtet pozitive e diktaturës, ka qenë pikërisht unifikimi i gjuhës, e cila ka qenë e ndarë në dy dialekte kryesore. Kjo nuk ishte një vepër e komunistëve por një merak i vërtetë i intelektualëve. Enver Hoxha që ishte një demagog i madh që ëndërronte vetëm për famën e tij e lejoi atë. Sot ekstremistët thonë se duhet të kyçim gjuhën. Këta janë njerëz që duan të justifikojnë frikën e tyre pasi qëndruan të heshtur për vite të tëra. Ata do të bënin mirë të jenë më pak euforikë në duartrokitjet e tyre. Asnjëherë ata s’e kanë turbulluar festën.

Për kë aludoni?

Për asnjë person në veçanti. I gjen kudo, në tërë nivelet ju e dini se shqiptarët, ballkanasit, e duan shumë lavdinë. Tërë llojet e kopukëve, tërë llojet e flamurmbajtësve s’provojnë të gjejnë lavdi në një periudhë aspak të lavdishme. Zgjedhjet e fundit lokale në fund të korrikut sollën një rifitore të partisë së vjetër komuniste. Njerëzit votuan për konkreten. Socialistët kanë shumë persona të mbarë që janë tepër të aftë. Zëdhënësit votuan për mjekësinë, për ekonomistin. Socialistët janë tepër të pasur me kuadro. Nuk duhet ngatërruar, nuk duhet marrë ky rezultat si një dyshim. Komunizmi këtu ka mbaruar përgjithnjë. Shqiptarët tashmë janë të bindur. Por në të njëjtën kohë janë aq inteligjentë që të mos e këmbejnë komunizmin me fashizmin. Nuk ekziston një rreth vicioz fatal nga i cili komunizmi të lindë fashizmin. Shqipëria nuk është Rumania. Jam befasuar tepër që Iliesku arriti të fitojë zgjedhjet.

A mund të jetë faktori fetar një kërcënim?

Tre besimet janë mirëkuptuar për shekuj. Për të parën herë forcat politike për shkaqe partiake po sprovojnë, stimulojnë intolerancën me fenë. Ky është një krim i vërtetë. Nëse shtohet edhe kjo e keqe, kjo do të jetë shumë për shqiptarët.

Situata politike duket pak konfuze. Krijuesit e Partisë Demokratike janë ndarë. Gramoz Pashko, një nga miqtë tuaj, krijoi një Aleancë të re Demokratike, gazetarët ankohen për censurë.  Ramiz Alia është në arrest shtëpiak.

Pas arritjes time, më 24 shtator, kam folur dy herë me Presidentin Berisha. Ai më siguroi se nuk do t’i bëjë koncesione krahut radikal të partisë. Për sa i përket miqve të mi jam shumë i trishtuar që i shoh të ndarë. Në fillim të tërë qenë miqtë e mi. Të tillë mbeten.  Ata ndodhen në një keqkuptim total. Diktatori ynë ishte tepër mizor. Po të flitej kundër tij vështirë se do të linte gjallë. Ne kemi folur me tërë këta miq për sende të tmerrshme kundër tij. Ky ishte një test nëse tradhtoheshim a jo. Asnjëri prej tyre nuk ish-tradhtar. Tashti ata akuzohen për tradhtarë.

Shumë njerëz duken të zhgënjyer. A do të përparojnë shpejt reformat ekonomike?

Për fushën e ligjeve mungojnë shumë gjëra. Kjo është një lloj paralize. Priten investitorët e huaj dhe nuk ka ligje të mjaftueshme për të organizuar aktivitetin e tyre. Nganjëherë Parlamenti merret me gjëra qesharake si gjuetia, që mund të presin. Jam dëshpëruar disi kur kam parë punimet e tija. Prisja më shumë urtësi, më shumë inteligjencë.