Raport fshikullues i “Konrad Adenauer” për Ramën: Masa autokratike në Shqipëri në hijet e Koronavirusit

Përgatiti: H.M – Koha Jonë

Fondacionit gjerman, “Konrad Adenauer” ka publikuar së fundmi një raport të detajuar lidhur me ngjarjet e fundit në Shqipëri, ku akuzon drejtpërdrejtë kryeministrin Edi Rama që po ndërmerr masa autokratike në hijen e pandemisë së koronavirusit.

Dhe çështjet kryesore që trajtohen në raport është ligjshmëria e shembjes së godinës historike të Teatrit Kombëtar përmes vendimeve arbitrare, sulmet e Ramës ndaj medieve dhe cenimit të lirisë së shprehjes, duke paralajmëruar dështimin e radhës të Shqipërisë në procesin e hapjes së negociatave të anëtarësimit me Bashkimin Europian.

RAPORTI I “KONRAD ADENHAUER”

Në një fushatë të mjegullt dhe brenda natës, Kryetari i Bashkisë së Tiranës urdhëroi shembjen  e Teatrin historik Kombëtar, në kryeqytet. Dhe ky nuk ëshhtë i vetmi vendim i diskutueshëm i marrë nga socialistët në pushtet gjatë kriza e koronës.

Herët në mëngjesin e 17 majit 2020 u bë realitet: pas më shumë se dy vitesh luftë rreth ndërtesës historike të Shqipërisë, Teatrit Kombëtar në Tiranë, ku mbi të gjitha artistët, shoqëria civile dhe opozita të udhëhequr nga Partia Demokratike (PD) ishin shprehur kundër një prishjeje, Kryebashkiaku Erion Veliaj detyroi të pastronte vendin dhe të rrëzonte teatrin. Kështu Partia Socialiste (PS) qeverisëse nën drejtimin e Kryeministrit Edi Rama duket se përdori krizën e Covid-19 jo vetëm në çështjen e teatrit “të bezdisshëm” për të krijuar ngjarje.

Vendosja e agjendës në pandemi

Si në shumicën e vendeve të botës, edhe në Shqipëri pandemia Covid-19 paralizoi jetën e qytetarëve. Pas fillimit të Marsit, ku rastet e para zyrtare u bënë të njohura në vend, qeveria u përgjigj dhe mbylli të parat shkollat ​​dhe universitetet, pastaj baret dhe restorantet, dhe më pas u vendos një shtetrrethim i përgjithshëm, i cili mund të thyhej vetëm për disa orë, sa për të blerë sende ushqimore ose ilaçe. Kufijtë tokësorë dhe detarë ishin mbyllur, si dhe aeroporti gjithashtu vendosi ndalimin e fluturimeve për pasagjerët, duke përcaktuar vetëm disa fluturime emergjence dhe të kontrolluara. Sidoqoftë, masat e qeverisë u shpaguan: Më 18 maj, numri në total i të infektuarve ishte 933, ku të paktën 31 persona kanë vdekur nga sëmundja Covid 19, ndërsa 714 janë rikuperuar.

Diskutimi politik gjithashtu u ngadalësua në fillim nga pandemia, edhe pse u bë e qartë se qeveria po ndiqte dhe zbatonte projektet e saj. Sidomos kur nisi sulmet kundër mediave të pavarura, ajo nisi të shfaqej gjithnjë e më autoritare. Kryeministri Edi Rama paralajmëroi në fillim të pandemisë të gjithë përdoruesit e celularëve duke iu shfaqur në çdo telefonatë përmes mesazhit zanor: “Lani Duart, mos dilni nga shtëpia për kënaqësi, ventiloni sa më shpesh të jetë e mundur dhe mbroni veten nga Media” Më 15 maj, dhe Autoriteti Shëndetësor urdhëroi mbylljen e transmetuesit televiziv privat kritik qeveritar Ora News, sepse në programe kishte më shumë të ftuar në studio sa ishte urdhëruar. Pika kulminante, megjithatë, arriti me prishjen e Teatrit Kombëtar.

Shkatërrimi i një pasurie kulturore

Teatri Kombëtar, ishte teatri më i rëndësishëm në Tiranë. Kompleksi me Teatrin Kombëtar dhe Teatrin eksperimental ishte një Ansambël historik, i cili ishte arkitektonikisht i ndryshëm edhe me stilet teknike dhe qasjet nga e kaluara. Ndërtesa është ndërtuar në Vitet 1930 nën ndikimin e fortë të Futurizmit italian në kontekstin e kohës, i ashtuquajturi “Circolo Skënderbeu” – një kompleks kulturor dhe administrativ që funksionon dhe i ruajtur edhe sot. Pra, ka disa Ministri dhe Bashkia e Tiranës në afërsi me të. Ndërtimi, materialet dhe teknikat u konsideruan në nivele evropiane po aq inovative për Italinë dhe më gjerë. Ajo Arkitekturë gjithashtu përfaqësoi një fazë të rëndësishme në historinë e planifikimit urban dhe modern.

Nisur nga faktet historike ky kompleks arkitektonik është pjesë e kulturore dhe identiteti kombëtar i vendit.

Në Mars të vitit 2020 Teatri Kombëtar i Shqipërisë u përfshi nga shoqata evropiane e mbrojtjes së monumenteve “Europa Nostra ”në listën e shtatë godinave monumente më të rrezikuara në Evropë, si një shembull i jashtëzakonshëm i modernes me arkitekturë italiane që nga vitet ‘30 dhe si një nga qendrat më të spikatura kulturore shqiptare. Me prishjen e saj, në 17 maj, iku tani kjo pronë kulturore e cila tashmë është humbur në mënyrë të pakthyeshme.

Lufta për teatrin që nga viti 2018

Diskutimi për Teatrin Kombëtar nisi në Mars 2018, kur Kryeministri Rama filloi një projekt ndërtimi për një teatër të ri. Filloi projekti për Teatrin e ri Kombëtar sidoqoftë më pak se gjysma e origjinalit, me sipërfaqe përkatësisht 3,000 m². Pjesa tjetër ishte me qëllim për ndërtimin e ndërtesave të larta dhe një qendre tregtare. Rama argumentoi se ndërtesa e teatrit 80 vjeçar ishte “e pamundur” për t’u restauruar dhe në vend të kësaj, duhet të harxhoheshin disa milionë Euro të parave publike për një Partneriteti Publik Privat (PPP). Projekti i ndërtimit për Teatrin e ri Kombëtar do të zbatohej me një ligj të veçantë, që u votua në parlament, ku Rama ka shumicën absolute për ta kaluar. I ashtuquajturi “Ligji Fusha” (emëruar kështu pasi ishte kompania Fusha shpk, e cila duhet të marrë porosinë), kishte mangësi serioze, përfshirë për shkak të ndarjes së pasurisë shtetërore pa tender. Si reagim për ligjin e planifikuar special  që u bënë të njohur, artistë dhe aktivistë themeluan “Aleancën për Mbrojtjen e Teatrit”, e cila gjithashtu kishte shumë nga figurat publike, historianë, u bashkuan akademikë dhe gazetarë. Ajo organizoi protesta, filloi një peticion, që iu dërgua organizatave kombëtare dhe ndërkombëtare dhe gjithashtu ndërmori veprime juridike. Ajo ka për afro 27 muaj që e mbroi atë para prishjes.

Komisioni Evropian edhe në korrik 2018 kërkoi nga qeveria shqiptare për të sqaruar arsyet për miratimin e ligjit të veçantë. Një nga 15 pyetjet në letër ishte nëse ligji special ishte në përputhje me detyrimet e Shqipërisë nga Marrëveshja e stabilizimit Shoqatës. Gjithashtu Thorsten Frei MdB, atëherë raportues për Shqipërinë, i Grupit CDU / CSU në Komitetin e Punëve të Jashtme të Bundestagut, tha në një intervistës kishte dyshime: “Ligji special për Teatrin Kombëtar është shumë i paqartë kur bëhet fjalë se si është përputhje me legjislacionin e BE-së dhe Kushtetutën shqiptare së bashku. Mënyrën se si e shoh atë, Presidenti Meta kishte të drejtë që ligjin e dërgoi përsëri në parlament […] Rasti i vullnetit të Teatrit Kombëtar tregon saktësisht se sa serioz është Edi Rama për hyrjen në BE”

Më 25 korrik 2019, Presidenti Ilir Meta iu drejtua Gjykatës Kushtetuese ku e paditi dhe kërkoi rrëzimin e ligjit special për Teatrin Kombëtar dhe të deklarohet jo kushtetues. Gjykata gjithashtu nuk ishte në gjendje ta shqyrtonte në kohë këtë ankesë, gjë që u paraqit vetëm për shqyrtim në fund të vitit 2019. Më 30 dhjetor 2019, Gjykata Kushtetuese  kërkoi nga parlamenti, Këshilli i Ministrave, Ministria e Financave, Ministria e Kulturës dhe administrata e qytetit të Tiranës, argumentet e tyre për të parashtruar për ligjin special. Por pavarësisht kësaj, ende nuk ka një proces gjyqësor.

Në shkurt të vitit 2020, bashkia e Tiranës njoftoi që projekti për ndërtimin e një teatri të ri kishte dështuar. “Fusha shpk” nuk ka qenë në gjendje ta përfundojnë projektin brenda një periudhe të shkurtër kohore dhe të realizohet sipas kërkesave.

Përshkallëzimi që nga fillimi i majit

Pas një heshtjeje të gjatë rreth teatrit, qeveria shqiptare vendosi në maj 2020, trualli ku qëndronte Teatri Kombëtar të kalonte për bashkinë e Tiranës në mënyrë që të ishte kjo e fundit që do të vendoste prishjen. Presidenti Meta sërish u shfaq kundër, dhe ndërmori  një veprim duke iu drejtuar sërish Gjykatës Kushtetuese duke ankimuar këtë vendim. Në mbrëmjen e 14 majit Këshilli Bashkiak i Tiranës aprovoi megjithatë fshehtas prishjen e Teatrit Kombëtar. Vendimi nr. 50 i 14 majit 2020 shprehet se ndërtesa në bazë të mendimit të Institutit për Ndërtimin, do të prishet. Raporti u shkrua vetëm një ditë më parë, më 13 maj, dhe vërteton që ndërtesa nuk është e përshtatshme për kryerjen e aktiviteteve dhe është jo e sigurt, përkundër çdo rinovimi që mund të bëhet. Vendimi i këshillit të qytetit i dha gjithashtu Inspektoriatit të Mbrojtjes së Territorit të drejtën për ndërhyrje dhe pastaj rrëzimin e godinës. Në vendim nuk ka asnjë datë të përcaktuar për prishje.

Votimi nga këshilli lokal nuk ishte i parashikuar në ligj. Për një gjë, Këshilli lbashkaik bazohet vetëm në pikë, ku vendos që territori i përket Bashkisë. Në këtë rast, do të thotë  se Bashkia zotëron pronën mbi të cilën ndodhet Teatri, por jo vetë ndërtesën.

Së dyti, mendimi a është akti administrativ që vetëm një mund t’i nënshtrohet shqyrtimit gjyqësor. Një institucion politik si këshilli bashkiak i Tiranës nuk ka juridiksion mbi një akt juridik, atë të një institucioni të qeverisë qendrore.

Së treti, është e paqartë se si votimi ka ndodhur. Nuk u bë publike njoftimi për mbledhjen e këshillit të qytetit, siç kërkohet me ligj.

Së katërti, kemi të bëjmë me një vendim të këshillit bashkiak që hyn në fuqi dhjetë ditë pas njoftimit dhe jo me efekt të menjëhershëm

Legalizimi i kanabisit

Prishja e Teatrit Kombëtar ishte sigurisht Pika Kulminante e një serie të tërë projektesh të diskutueshme qeveritare ose – vendimeve të marra gjatë pandemisë Covid 19. Përveç kufizimeve të përmendura në fillim si liria e shtypit, sidomos diskutimi për të legalizuar kanabisin shkaktoi së fundmi një trazim të opinionit. Deri në vitin 2016 pati një rritje masive të plantacioneve të kanabisit në vend, derisa arriti që problemi të zgjidhej me mbështetjen nga  Guardia di Finanza e Italisë, që e mori nën kontroll situatën. 9 maj në vitin 2020, Kryeministri Rama përmendi në një konferencë për shtyp që kishte një projekt-ligj për legalizimin e kanabisit për qëllime mjekësore. Përgatituni të përdorni:

“Ne kemi ekspertë rajonalë nga vendet të konsultuar që kanë pasur përvoja pozitive. Jo me legalizimin e kanabisit rekreativ, por me prezantimin kanabisit mjekësore në industrinë e përpunimit”.

Disa ditë më vonë, Prokurori i Përgjithshëm Olsian Cela paraqiti në Kuvend Raportin e tij vjetor. Sipas raportit viti 2019 ka pasur më shumë plantacione kanabisi në vend, duke e shfaqur sërish fenomenin si shqetësues përsëri për disa zona të Shqipërisë.

“Kishte aktivitet më të lartë në Krujë, Vlorë, Gjirokastër dhe Shkodër”, tha ai. “Ne nuk e kemi një dokument zyrtar të policisë ose i Prokurorisë për shkaqet e vërteta për të shpjeguar këtë fenomen. E konsideroj një element shumë shqetësues dhe kjo është një nga përparësitë tona në vitin 2020”, tha Çela. Në 2018, në të gjithë vendin u ekzaminuan 292 raste të plantacioneve të kanabisit nga Agjencitë lokale të zbatimit të ligjit. Në vitin 2019 ky numër ishte 628, dmth 115% më i lartë. Ende nuk është e qartë nëse dhe cilat janë marrëdhëniet midis njoftimit të Ramës për një ligj dhe rritjes së kultivimit të kanabisit.

Jo një ogur i mirë për hapjen e bisedimeve të pranimit në BE

Aksionet e qeverisë shqiptare janë duke ngritur disa pyetje, madje edhe për ato që vijnë si hapja e bisedimeve të pranimit në BE, nën mbikqyrjen e fortë të përmbushjes së 15 Parakushteve. Këto prekin kryesisht zbatimin e reformës gjyqësore dhe sundimin e ligjit, Liria e mediave dhe lufta kundër Korrupsioni dhe krimit të organizuar. Masat e fundit kanë minuar dhe dëmtuar potencialisht këtë Proces.

Sa i përket prishjes së Teatrit, kanë një mendim krejtësisht të ndryshëm: ndërtesa kishte shumë nevojë për rinovim jo më gjendje arti. Edhe te të tjerët, Vendet përballen me pyetjen e përditshme të së cilës ndërtesat duhet të qëndrojnë dhe kur mund të prishen dhe rindërtohen. E rëndësishme është sidoqoftë në një demokraci që të bëhet një dialog midis palëve të ndryshme. Shumë aktorë ndërkombëtarë, si psh Ambasadat e shteteve anëtare të BE-së në Shqipëri ose Komisioneri Evropian për Kulturë, Mariya Gabriel, i bënë thirrje qeverisë disa herë të kërkojë dialog me shoqërinë civile, por kjo nuk ndodhi.

Shtuar këtu shumë pikëpyetje ligjore rreth prishjes, si ligji special, transferimi nga shteti në Bashkinë e Tiranës, si dhe atë për Vendimin e Këshillit Bashkiak nuk është i ligjshëm, u kontrolluan. Parimi juridik tradicional i së drejtës juridike, mos dëgjimi (Audiatur et altera pars) absurd përfundoi me shkatërrim të pakthyeshëm të teatrit. Një përmbledhje gjyqësore të temës së përgjithshme shumë të diskutueshme. Sidoqoftë, kjo natë dhe veprimi i mjegullt e bëri të pamundur ndalimin e planit të prishjes dhe kështu këmi (përsëri) një shans të humbur sa i përket sundimit të ligjit për të kërkuar një barazi të interesave dhe për të gjetur ndoshta për një pjesë të madhe të populli shqiptar një zgjidhje e pranueshme.

Masat e marra nga qeveria shqiptare ndodhin në atë që është një kohë në dukje taktike e mprehtë për ata. Shqipëria ka mposhtur pandemine Covid-19, dhe pothuajse të gjitha kufizimet kanë tani është ngritur ose relaksuar në mënyrë të konsiderueshme. Por situata emergjente, kufizimet e së cilës përfshijnë lirine e tubimit, do të mbetet në fuqi deri në 23 Qershorit. Kjo mund të jetë arsyeja pse qeveria shkoi përpara me prishjen e teatrit tani, si ata mund të ketë pritur të ketë më pak protesta si dhe fakti që njerëzit kanë probleme të tjera për shkak të dëmtimit ekonomik dhe shoqëror të shkaktuar nga Covid-19. Megjithatë, nuk është akoma e sigurt nëse qeveria do të paguajë një çmim të rëndë për fitoren e tyre. Vendimi i tyre i njëanshëm për të prishjen e teatrit me siguri i bëri ato a shpërndarje sa i përket adoptimit dhe aplikimit për standardet e përgjithshme evropiane është i shqetësuar.

Burimi: https://www.kas.de/documents/252038/7938566/Albanien+-+Autokratische+Ma%C3%9Fnahmen+im+Schatten+von+Corona.pdf/44fee5ad-e318-3633-0456-0951a6406ccc?version=1.1&t=1589879160491