Radovan Karaxhiç: “Pres të lirohem nga akuzat”

Në një intervistë sfiduese para vendimit për gjyqin e tij, lideri serb i Bosnjës gjatë kohës së luftës Radovan Karaxhiç këmbëngul se “asnjë gjykatë e arsyeshme” nuk do ta dënonte atë për gjenocid apo krime lufte, pavarësisht provave kundër tij.

Nga Denis Dzidic, BIRN

“E di se çfarë doja, çfarë bëra, madje edhe çfarë ëndërrova, dhe asnjë gjykatë e arsyeshme në botë nuk do të më dënonte, pavarësisht se sa zyrtarë të lartë serbë të Bosnjës janë dënuar,” thotë Radovan Karaxhiç për BIRN në këtë intervistë para vendimit në gjyqin e tij për gjenocid dhe krime lufte të jepet të enjten në Gjykatën Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë.

Në intervistë, e cila u zhvillua nëpërmjet emailit, Karaxhiçi përpiqet ta portretizojë veten si një njeri që donte paqe, jo si organizator vrasjeje masive për të cilën ai akuzohet nga prokuroria në gjyqin e tij.

Ai thotë se nuk i miraton vrasjet e paligjshme gjatë luftës në Bosnjë dhe Hercegovinë, por nuk merr përsipër përgjegjësinë për to, duke u shprehur se nuk ka pasur asnjë komandë zyrtare që urdhëronte mizori si masakrat e Srebrenicës.

Ai këmbëngul se “lufta e tij e përhershme për të ruajtur paqen, parandaluar luftën dhe uljen e vuajtjeve të gjithkujt pavarësisht fesë së tij” duhet lavdëruar dhe nuk duhet ndjekur penalisht.

Ky është një argument që ka gjasa të përbuzet nga të mbijetuarit boshnjakë të luftës së viteve 1992-1995, por Karaxhiçi këmbëngul se ai nuk ishte përgjegjës për krimet e tmerrshme që u kryen gjatë konfliktit.

Gjykimi i Karaxhiçit do të jetë një nga vendimet më të rëndësishme për krime lufte që është dhënë ndonjëherë dhe përgjigjet e tij për pyetjet e BIRN, sado të papranueshme qofshin ato për viktimat boshnjake, ofrojnë një pasqyrë të mendimeve të ish-liderit serb të Bosnjës ndërsa ai pret vendimin nga gjyqtarët në Gjykatën e mbështetur nga OKB-ja i cili mund ta fusë atë pas hekurave për të gjithë jetën e tij.

Cilat janë pritshmëritë tuaja për gjykimin e ditës së enjte, duke marrë parasysh se tashmë ka pasur shumë vendime që kanë dënuar zyrtarë të lartë serbë të Bosnjës për krimet për të cilat ju akuzoheni?

Pritshmëritë e mia janë të njëjta (siç kanë qenë gjithmonë). E di se çfarë doja, çfarë bëra, madje, edhe çfarë ëndërrova dhe asnjë gjykatë e arsyeshme nuk do të më dënonte, pavarësisht se sa zyrtarë të lartë serbë të Bosnjës janë dënuar. Kjo nuk dënoi ata, por dënoi gjithashtu përpjekjen për të arritur drejtësi ndërkombëtare, duke dënuar mundësitë për një jetë të përbashkët dhe të frytshme për komunitetet tona. Shumë nga ato dënime do të diskutohen më gjatë sesa u komentua dënimi i Dreyfus-it. Përveç kësaj, shumë nga ata zyrtarë të lartë serbë nuk u përdorën në këtë sistem gjyqësor dhe nuk mundën ta përgatisnin si duhet mbrojtjen e tyre. Pse do të ndikonin në gjykimin tim dënimet e tyre? Gjykata, në rastin tim, do të ketë vetëm prova nga çështja ime para saj, jo nga çështje të tjera. Apo mos ndoshta po supozoni se disa faktorë nga jashtë në çështjes time mund të ndikojnë në çështjen time? Nëse gjyqet e mëparshme kanë ndonjë ndikim, e mbi të gjitha një ndikim përfundimtar, atëherë të gjithë gjyqet që janë zhvilluar pas tyre do të kishin qenë të panevojshëm. Dhe nëse politika ka ndonjë ndikim, atëherë Perëndesha Drejtësi nuk është aspak e verbër.

Disa njerëz kanë kritikuar provat që ju keni paraqitur, duke sugjeruar se disa nga pretendimet që keni bërë janë dëgjuar dhe refuzuar gjatë gjyqesh të tjera në Hagë, sidomos në lidhje me sulmet vdekjeprurëse në tregun “Markale” në Sarajevë dhe në lidhje me Srebrenicën. Cila është përgjigja juaj për këtë?

E vërteta mund të refuzohet sa herë e dëshiron dikush, por do të mbetet gjithsesi e vërteta. I mbani mend 80,000 përdhunimet, 30,000 myslimanët që u vranë, kanibalizmin në enklava, vendosjen e embrionëve të qenit në mitrat e femrave dhe të gjitha gjepurat që u përmendën nga kundërshtarët e zyrtarëve tanë më të lartë gjatë luftës? Ku u zhdukën të gjitha ato? Askush nuk guxoi t’i përmendte në gjykatë, por ne pësuam dëm të tmerrshëm për shkak të atyre “të vërtetave”.

Edhe kështu, para dhomave të gjykatës këtu janë sjellë shumë propaganda. Për të qenë të drejtë ndaj atyre dhomave, shumë nga të akuzuarit nuk mundën ta mbronin veten për shkak të shumë rrethanave: kohë dhe burime të pamjaftueshme, asnjë gjyqtar hetues siç kishte në sistemin tonë të mëparshëm (në Kodin Penal të ish-Jugosllavisë), varësi në hetimin e prokurorisë dhe vullnetin e saj të mirë për të zbuluar provat shfajësuese në kohën e duhur, paragjykimet demonizim në media, njëanshmërinë e të gjitha fuqive Perëndimore, organizatat, publiku e kështu me radhë. Dhe oportunizmin e mundshëm të disa dhomave. Për shembull, nëse incidenti në “Markale” do të ishte gjykuar në këtë gjykatë të OKB-së në bazë të dokumenteve të OKB-së, asnjë serb s’do të ishte dënuar për incidentet në “Markale”.

Me Srebrenicën, ajo që ndodhi në të vërtetë është mjaftueshëm e keqe, kështu që asnjë ekzagjerim nuk mund të na ndihmojë të arrijmë mirëkuptim dhe paqe mes nesh. Vrasja e panevojshme e një njeriu të vetëm është e tmerrshme, e jo më vrasja e qindra njerëzve, të cilët janë viktima të padiskutueshme me litarë (viktimat e ekzekutuar në Srebrenicë i kishin duart e lidhura pas shpine), për shembull. Ata që e bën këtë fillimisht janë armiq të serbëve, më pas armiq të atyre familjeve (të viktimave), më pas të komunitetit mysliman. E njëjta gjë edhe me 3,500 viktimat serbe në të njëjtën zonë. Tani, mund të bëjmë garë për të thënë se kush ishte më mizor, kush vrau më shumë gra, fëmijë dhe të moshuar, kush preu më shumë fyte, veshë dhe organe gjenitale, por kjo nuk duhet të jetë për median, por për një konsensus në një komision të drejtë serbo-mysliman për të vërtetën, kur të vijë koha e duhur. Gjithçka tjetër thjesht do ta përkeqësojë situatën.

Vërtet shpresoni shumë se do të liroheni nga akuzat për Srebrenicën pas kaq shumë dënimesh që janë dhënë tashmë nga gjykatat në Hagë dhe Bosnje dhe Hercegovinë?

Nuk është çështje shprese, por ligji dhe drejtësie. Gjyqi nuk është vetëm në lidhje me nëse diçka ka ndodhur apo jo, por edhe mbi përgjegjësinë e mundshme të njerëzve të tjerë pak apo shumë të largët nga autorët e drejtpërdrejtë. Për hir të akuzave, mohova shumë akuzat për krime në të gjithë Bosnjën dhe Hercegovinën në disa raste. E para, nëse ndodhi vërtet apo jo. E dyta, në çfarë rrethanash ndodhi diçka, kush e nisi dhe si. E treta, a mund të shmangej? Katër, a ishte rezultati siç pretendohej? Pesë, kush e bëri dhe me urdhër të kujt? Dhe gjashtë, a ishte kjo pjesë e një politike më të gjerë dhe kështu me radhë. Dhe në fund, a ishin apo jo përgjegjës zyrtarët më të lartë. E kundërshtoj fort idenë se policia apo ushtria kreu një krim, sepse ai është kryer nga një anëtar i ushtrisë apo policisë. Duhet të përcaktohet nëse dikush e kreu një krim me dëshirën e tij apo iu urdhërua ta bënte këtë gjë. Autorët e drejtpërdrejtë të krimeve kryesisht i fsheh me çdo kusht krimet e tij nga eprorët e tij, duke shmangur kështu ndëshkimin, dhe në raste të tilla ato krime nuk janë kryer nga zyrtarët e lartë.

Fatkeqësisht, për Srebrenicën, nuk mund të mohoj gjithçka që pretendohet, por duhet të kundërshtoj shtrirjen dhe sfondin e asaj që ndodhi. Përsëri, nuk ishte një njësi ushtarake ajo që ishte ngarkuar me detyrën e kryerjes së krimit; ishte një grup të rinjsh të rastësishëm u thirr për të kryer vrasjet, për habinë e tyre, kundër dëshirës dhe interesit të tyre, dhe ishte aq klandestine, saqë autorët e krimit ia mbajtën të fshehtë këtë gjë komandantit të tyre më të afërt. Por askush nuk do të përfitojë nga asgjë ekzagjerim në lidhje me atë që ndodhi në Srebrenicë apo në ndonjë fushë tjetër betejë në luftën tonë të fundit civile – duke shpresuar të jetë e fundit. Le të përcaktojmë të vërtetën!

Zyrtarë policor dhe ushtarakë serbë të Bosnjës janë dënuar me më shumë se 1,000 vjet burg. Si komandant suprem i atyre forcave, si i rendisni shanset në vendimin tuaj?

Shumë nga zyrtarët e përmendur as që duhet të ishin paditur. Ka një keqkuptim të madh dhe keqinterpretim në lidhje me ushtritë tona dhe forcat e tjera të armatosura. Në praktika të tjera ushtarake dhe gjyqësore, të njohura në vendet nga vijnë gjyqtarët dhe prokurorët e Gjykatës së Hagës, nuk ishte doktrina e Titos e njerëzve të armatosur (rekrutimi i detyrueshëm), por në vend të kësaj ka pasur ushtri dhe forcat policore të trajnuara mirë dhe profesionale, të lehta për t’u komanduar dhe kontrolluar. Përveç kësaj, kjo luftë civile ishte një vazhdimësi nga luftërat tona vëllavrasëse, me shumë ndjenja hakmarrëse, mëri, urrejtje të vjetra dhe ambicie të reja për të dominuar fqinjët.

Sa herë që njëra palë pretendon diçka ajo nuk ka të drejtë të kërkojë, fazë e radhës është katastrofike. E imagjinoni dot se si do të reagonin shokët myslimanë nëse serbët do të kërkonin që Bosnja të bëhej pjesë e një Serbie të bashkuar, pa ndonjë autonomi? Serbët nuk do të kishin asnjë të drejtë ta kërkonin këtë, e le më ta impononin këtë me dhunë. Por ajo që u kërkua nga serbët në lidhje me Bosnjën dhe Hercegovinën unitare është e të njëjtës natyrë me kërkesën e lartpërmendur hipotetike të serbëve ndaj myslimanëve. Nëse ne nuk jemi në gjendje ta vëmë veten në vend të palës tjetër, do të paguajmë një çmim të tmerrshëm.

Shanset e mia në aktgjykim duhet të jetë sa shanset e çdo presidenti shteti në botën moderne – as më shumë dhe as më pak. Gjykatat duhet të jenë të vetëdijshme për të gjitha detyrat presidenciale, aftësitë dhe kufizimet dhe të jenë të përkushtuara ndaj të vërtetës dhe drejtësisë. Është shumë e thjeshtë të shohësh nga të gjitha provat e paraqitura që presidenti në rrethana të tilla nuk mund të bëjë më shumë dhe se lufta ime e përhershme për të ruajtur paqen, për të parandaluar luftën dhe për të ulur vuajtjet e të gjithëve pa dallim feje ishin një përpjekje shembullore që meriton respekt dhe jo ndjekje penale.

Disa vëzhgues besojnë se në disa pika gjatë gjyqit tuaj dhe në gjyqin e Ratko Mlladiç, ekipet e mbrojtjes janë përpjekur të fitojnë avantazh duke e kaluar fajin nga policia te ushtria dhe anasjelltas. A është kjo e vërtetë dhe prisni që vendimi juaj të jetë i dëmshëm për çështjen gjyqësore ndaj Mlladiçit?

Fillimisht, ishte detyra e prokurorisë të specifikonte akuzat e saj dhe të zbulonte se cila njësi e cilit formacioni ushtarak kreu disa nga veprat. Prokuroria mori një pozicion shumë komod, në përgjithësi duke e përmendur çdo autor krimi si “forcat serbe” fantazmë, pa asnjë detyrim për të specifikuar se për cilën forcë e kishte fjalën. Disa paraushtarakë të cilët i mohova në fillim të luftës dhe persekutova gjatë të gjithë luftës, nuk mund të konsiderohen si “forca serbe”. Nuk kishte as prova dhe as akuza të dokumentuara me emrat e autorëve të vërtetë të krimeve nga ana e prokurorisë. Kjo ishte edhe arsyeja pse mbrojtja “i binte rreth e qark” për të përcaktuar ato që bëri secili.

Ka pasur veprime legjitime nga ana e ushtrisë dhe policisë, dhe të gjitha ishin të dokumentuara mirë. Këto përbënin planifikimin, organizimin, urdhrat përgatitorë, urdhra ekzekutivë dhe ndjekjen. Nuk kishte prova se forcat zyrtare serbe, duke vepruar në mënyrë zyrtare, kryen ndonjë krim. Por kishte prova se krimet u kryen nga disa anëtarë formacionesh zyrtare, e cila është krejtësisht ndryshe nga veprimet e njësive.

Nuk mendoj se ndonjë mbrojtje është përpjekur t’ia kalojë përgjegjësinë apo fajin të tjerëve. Së pari, kjo nuk është bërë, dhe përfundimisht, nuk mendoj se gjyqtarët do ta vlerësonin atë lloj mbrojtjeje. Kisha shumë kundërshtime ndaj gjeneralit Mlladiç dhe oficerëve të tjerë të modës së vjetër, por asnjëri prej tyre nuk mund të fajësohej për krime. Nëse do të mundja, do t’i kisha hequr disa prej tyre, sepse nuk do të mbroja asnjë. Nuk besoj se gjykimi im do të ketë ndonjë impakt në çështjen e Mlladiçit. E kisha për detyrë të thërrisja këdo që mund të dinte diçka për të dëshmuar dhe ishte e drejta e tyre të vendosnin nëse do të dëshmonin ose jo.

Vendimi ndaj jush, cilido qoftë ky, ka gjasa të shkaktojë polemika në Bosnje dhe Hercegovinë. Si e shikoni rëndësinë tuaj në vend tani, pas dy dekadash mungesë nga jeta e saj politike?

Po të mos kishte pasur ndërhyrje të huaj në krizën tonë, do të kisha arritur një zgjidhje konstruktive dhe me kompromis me z. Alija Izetbegoviç. Ishim në një rrugë shumë të frytshme. Për mendimin tim, do të kishte qenë shumë më mirë që myslimanët të qëndronin brenda Jugosllavisë, ku ata një ditë madje do të kishin qenë shumicë, por kroatët nuk donin të rrinin gjithsesi. Z. Izetbegoviç ishte shumë ambivalent. Z. Izetbegoviç donte një një marrëveshje specifike politike dhe fetare për komunitetin e tij mysliman, e cila nuk mund të zbatohej për serbët dhe kroatët, dhe unë nuk e kundërshtova në asnjë mënyrë. Por z. Izetbegoviç mendoi se kishte nevojë për pavarësi për projektin. Pra, Z. Izetbegoviç propozoi atë që kemi tani, një ndarje të Bosnjës dhe Hercegovinës në disa lloje kantonesh apo njësish përbërëse. Nëse do të kishte qenë marrëveshja e Lisbonës (e propozuar para luftës në vitin 1992, e cila sugjeronte ndarjen etnike të pushtetit dhe decentralizimin ndaj komuniteteve etnike vendase) në vend të marrëveshjes së Dejtonit (e cila i dha fund luftës në vitin 1995), të gjithë do të ishim shumë më të lumtur.

Për sa i takon rëndësisë time për vendin, besoj se jam po aq i rëndësishëm sa një qytetar mesatar, përveç se për familjen dhe miqtë e mi. Brezi i ri, i cili tani është aq sa isha unë në vitet 1990, po vjen në skenë dhe për çfarë u duhem unë? Nëse dikush ka nevojë për këshillën time, nuk kushton shumë. Për sa i takon ndonjë trazire të mundshme në vend, mendoj se s’duhet të ketë asnjë të tillë dhe shpresoj të mos ketë asnjë. Asnjë individ s’duhet të jetë kaq i rëndësishëm dhe le t’i mbajmë përbrenda ndjenjat tona sesa t’i shprehim ato nëpër rrugë. Shumë protagonistë të ndryshimeve në vitet 1990 nuk janë më mes nesh. Shumë njerëz shumë më të rinj dhe shumë më simpatikë sesa ne, vdiqën nga të gjitha anët. Brezi i ri le ta ruajë vendin dhe fenë nga çdo telash dhe ta ndërtojë të ardhmen e tij pa barrën e të kaluarës. Por në radhë të parë, harroni të arrini ndonjë lloj dominimi mbi njëri-tjetrin. Le të ndërgjegjësohemi më në fund. Ka më shumë rrezik për shkak të veprimeve të gjykatave boshnjake sesa nga kjo gjë. Një paragjykim i tillë flagrant duhet të ndalohet menjëherë. Nuk ka ndodhur kurrë që “e keqja të bëjë mirë”.

Nëse akuzat ndaj jush do të binin dhe do të liroheshit, çfarë do të bënit? Do të hynit përsëri në politike?

Shpresoj që jo përsëri në politik. Edhe sikur të doja, brezi i ri me të drejtë do ta ndalonte këtë gjë. Këtë gjë s’e kam dëshiruar as atëherë, në vitet 1990, sepse kisha një jetë shumë të këndshme, një familje, profesion, miq dhe letërsi. Po të mos kishte qenë për luftën, do të tërhiqesha shumë shpejt nga politika. Ndërkohë që rrija maleve (ndërsa shmangia arrestimin), shkrova një roman (Kronika e mrekullueshme e natës) dhe një komedi, Sitovacija, dhe disa vargje për fëmijë. Politika më largoi 25 vjet nga vetja, që do të thotë të paktën pesë deri në tetë libra. Pse do të dëshiroja të humbja akoma më shumë? Do ta kaloja kohën time të çmuar me familjen time dhe duke shkruar.