Skenari rus i pasigurisë ballkanike

Dr. Islam LAUKA/Para pak ditësh, në Moskë, mbylli punimet Kongresi i 15-të i Partisë “Rusia e Bashkuar”, e njohur ndryshe si partia e pushtetit, apo partia presidenciale. Ideator, themelues dhe udhëheqësi i saj i vërtetë është Presidenti Vladimir Putin. Kongresi miratoi platformën zgjedhore dhe listën e deputetëve të kësaj partie për zgjedhjet parlamentare që do të zhvillohen me 18 shtator 2016. Kongresi nuk do të tërhiqte vëmendjen, në qoftë se, gjatë punimeve të tij, nuk do të ishte nënshkruar një dokument i titulluar “Deklaratë mbi Bashkëpunimin”. Ky dokument është firmosur nga përfaqësuesit e partive politike nga pesë vende ballkanike, Serbi, Mal i Zi, Bosnje Hercegovinë, Maqedoni, Bullgari. Në emër të Partisë “Rusia e Bashkuar”, ai është firmosur nga Zëvendëssekretari i Këshillit të Përgjithshëm të saj, Sergej Zheleznjak, i cili, njëkohësisht, është edhe Zëvendëskryetar i Dumës së Shtetit.

Pasi thekson domosdoshmërinë e kërkimit të zgjidhjeve të përbashkëta, jashtëbllokiste, për problemet e sigurisë ballkanike dhe europiane, Deklarata e sapo nënshkruar, e ofron vetë zgjidhjen për Ballkanin – nëpërmjet krijimit të hapësirës së shteteve të pavarura, neutrale, në këtë rajon. Zëvendëskryetari Zheleznjak, krijimin e kësaj hapësire e formuloi si “Aleanca e Shteteve Neutrale”. Skenari i ri i Moskës për Ballkanin, duhet parë në lidhje të ngushtë me kontekstin gjeopolitik e gjeostrategjik në rajonin tonë e më gjerë. Nënshkrimin e protokollit të anëtarësimit të Malit të Zi në NATO, Moska e ka konsideruar si një hap të drejtuar kundër saj dhe vetë popullit të rajonit tonë. Zëdhënësja e Ministrisë së Punëve të Jashtme, Maria Zaharova, vlerëson se anëtarësimi në NATO i republikave ish-Jugosllave, nuk bëhet me vullnet të lirë, por nëpërmjet imponimit, imponim që ajo e lidh me sindromën e Stokholmit, sipas të cilës, viktimat i detyrojnë që të duan xhelatët e tyre (kupto sulmin e NATO-s kundër Jugosllavisë në vitin 1999, I.L.) Duke qenë kundër Rusisë dhe kundër rajonit, në logjikën e Moskës, politika e zgjerimit të NATO-s nuk duhet të mbesë pa përgjigje dhe më mirë se në vendin e krimit, kjo përgjigje nuk ka se ku të jepet tjetër.

Këtë javë do të mblidhet samiti i NATO-s në Varshavë, ku, midis të tjerash, mendohet se do të diskutohet dhe vendoset për masat, lidhur me politikën e përmbajtjes së Rusisë, pas agresionit të saj në Ukrainë dhe aneksimit të Krimesë, në vitin 2014. Sipas Moskës, një paralajmërim i tipit të “Aleancës së Shteteve Neutrale” në Ballkan, në prag të Samitit të Varshavës, është i domosdoshëm. Rezultatet e referendumit të Breksitit, tashmë, dihen. Moska nuk dëshiron që t’i ikë nga duart ky çast fatlum, pa e shfrytëzuar mirë, duke thelluar përçarjet brenda BE-së dhe, sidomos, midis kësaj të fundit dhe vendeve ballkanike që synojnë integrimin euroatlantik. Pikërisht në dritën e këtyre zhvillimeve bëhet më e qartë arsyeja e daljes së Moskës me ofertën e re, për sigurinë ballkanike. Pavarësisht mbështjelljes me të cilën paraqitet, oferta e re e Kremlinit ka si qëllim sigurimin e neutralitetit ushtarak të vendeve të Ballkanit ndaj NATO-s, natyrisht, të atyre vendeve që ende nuk i janë bashkuar kësaj aleance dhe, nga ana tjetër, angazhimin e tyre, mundësisht edhe ushtarak, ndaj Moskës. Që do të thotë përmbysje e balancave të tanishme të sigurisë, duke çuar në destabilitet dhe pasiguri rajonale “Argumentet” e disa “idiotëve të dobishëm” që minimizojnë rëndësinë e këtij dokumenti dhe pasojat negative që mund të sillte sendërtimi i tij në jetë, nuk qëndrojnë. Sipas tyre, Deklarata është nënshkruar nga secila parti, në baza dypalëshe. Ajo ka karakter ndërpartiak, prandaj nuk kanë vend supozimet për aleancë ndërshtetërore, ose bllok.

Ky argument, mbase, mund të qëndrojë po të bëhej fjalë për parti liberale, në sisteme liberale. “Rusia e Bashkuar” nuk klasifikohet si e tillë, ajo është parti dominuese në Rusi dhe është në pushtet, që nga themelimi i saj, në vitin 2001. Ajo i afrohet më shume partisë që funksionon sipas parimit  “kur themi partia nënkuptojmë Lenini, kur themi Lenini nënkuptojmë Partia”, duke zevëndësuar emrin e Leninit me atë të Putinit. Në uebsajtin zyrtar të kësaj partie shkruhet hapur se “ky projekt ka si qëllim të kthehet ne një doktrinë stategjike dhe, në të ardhmen, të përfshihet…në arkitekturën e re të sigurisë kontinentale”. Po të varej gjithçka nga “Rusia e Bashkuar”, me firmosjen e Deklaratës, do të pasonte dekreti presidencial i Vladimir Putinit për krijimin e “Aleancës së Shteteve Neutrale” në Ballkan. Partitë nënshkruese nga pesë vendet ballkanike janë, kryesisht, në opozitë, por dy prej tyre, Aleanca e Socialdemokratëve të Pavarur, e udhëhequr nga Presidenti i Republikës Serbe të Bosnjes, Milorad Dodik dhe Partia Progresive e Serbisë, e udhëhequr nga Kryeministri Aleksandër Vuçiç, janë në pushtet. Për këtë të fundit, “Rusia e Bashkuar”, nuk ka dhënë ndonjë njoftim zyrtar, por nënshkrimin e saj e pohon bashkëpunëtorja e Institutit të Sllavikës në Moskë, Elena Guskova, në shkrimin e saj “Lufta e Fshehtë e Rusisë dhe Serbisë”, botuar më 2 korrik 2016. Sipas Guskovës, përfaqësuesi i kësaj partie, Marko Gjuriç, pjesëmarrës në Kongres së bashku me Zëvendëskryetaren e Partisë, Maria Obradoviç, e ka justifikuar nënshkrimin e Deklaratës me “politikën e balancuar” të Kryeministrit Vuçiç.  Megjithatë, kjo politikë e balancuar nuk e ka penguar Beogradin zyrtar të pranojë ndërtimin në Nish të një baze ushtarake ruse dhe të lërë të hapur mundësinë e ndërtimit të një tjetre në Zrenjanin; të marrë pjesë si vëzhgues në Asamblenë Parlamentare të Traktatit të Sigurisë Kolektive, bllok i krijuar dhe dominuar nga Moska në hapësirën ish-sovjetike; të marrë pjesë në stërvitje të përbashkëta me trupat ruse në Serbi, në Rusi, ose në rajone të tjera të ndjeshme, nga pikëpamja e sigurisë.

Nga ana tjetër, siç deklaroi Ministri i Jashtëm i Rusisë, Sergej Lavrov, Serbia e ka garantuar Moskën, se nuk do të marrë pjesë në veprimtaritë e NATO-s që prekin interesat e Rusisë. Deklarata përmban edhe elementë të tjerë, si nevojën e bashkëpunimit të vendeve ballkanike me Bashkimin Ekonomik Euroaziatik, si alternativë ndaj integrimit europian, si dhe bashkëpunimin për mbrojtjen e objekteve të kultit të fesë së krishterë. Elena Guskova, në shkrimin e lartpërmendur, i shton “Aleancës së Shteteve Neutrale” edhe përmasën fetare. Ajo e cilëson atë si hapin e parë në rrugën e zgjerimit të bashkëveprimit të shumëanshëm midis Rusisë dhe vendeve ortodokse të Ballkanit në të gjitha sferat: ekonomiko-tregtare, financiare, energjetike, kulturore e shkencore. Në bazë të njoftimit zyrtar të Partisë “Rusia e Bashkuar”, gjatë qëndrimit në Moskë të partive nga pesë vendet ballkanike, u diskutua edhe rreth teknologjisë së “portokallinjtë”, “ndryshimit të regjimeve pa dhunë” që, sipas kësaj partie, kërcënon hapësirën ish-jugosllave, duke patur si qëllim destabilizimin e situatës politiko-shoqërore në Serbi, në Republikën Serbe të Bosnjes dhe Maqedoni. Zëvendëssekretari i Këshillit të Përgjithshem të kësaj Partie, S. Zheleznjak i klasifikoi protestat e fundit në Beograd, Banja Llukë dhe Shkup si operacione që zhvillohen nga forca të huaja dhe ofroi “përvojën e suksesshme” ruse kundër ndërhyrjeve të tilla në punët e brendshme të shteteve, në mënyrë të veçantë, përvojën e vendeve të tij, pas vitit 2012, me ndalimin e shumë OJQ-ve të financuara nga jashtë, të klasifikuara nga Moska si “agjentë të ndikimit”. Të gjitha të dhënat dëshmojnë që, kohët e fundit, politika ballkanike e Rusisë ka shënuar një shkallë të re të aktivizimit të saj. Ky fakt është pranuar, tashmë, gjerësisht, nga politologë, analistë dhe ekspertë, brenda e jashtë rajonit tonë. Në një shkrim të botuar para pak ditësh në sajtin e revistës beogradase “NIN”, me titull “Lufta e fshehtë e Rusisë në Serbi. Sulmi politik, agjenturor dhe propagandistik i Moskës”, Tania Nikoliç thekson se Rusia po fiton në betejën që ajo po zhvillon me Perëndimin, lidhur me Serbinë dhe sjell si dëshmi të kësaj teze rritjen e simpatisë së serbëve ndaj Moskës, deri në masën 70%. Në një shkrim tjetër, me titull “A po e fiton Rusia betejën për mendjet dhe zemrat e Ballkanit Perëndimor?”, Robert Lexher, pohon të njëjtën gjë – rritjen e ndikimit rus në Ballkan, duke kombinuar ”fuqinë e butë” me “fuqinë e fortë”. Një tjetër studiues, Jasmin Mujanoviç, në shkrimin me titull, “Duke humbur Ballkanin në Paris”, ngre shqetësimin e rrezikut të nënvlerësimit të ndikimit rus në Ballkan, duke theksuar se Moska nuk bën thjeshtë “spoilerin” (prishësin) në rajonin tonë, por në rivalitet të ashpër gjeopolitik me Bashkimin Europian dhe NATO-n, lufton për rikthimin e saj në Ballkan.

Dalja e Moskës me skenarin e “Aleances së Shteteve Neutrale” është pjesë e këtyre perpjekjeve për rikthimin në Ballkan dhe për minimin e pozitave të NATO-s dhe BE-së në këtë rajon. Duke patur parasysh dinamikën e kësaj politike dhe trajektoren në rritje të ndikimit rus, gjykoj se ka ardhur koha që Brukseli të shkundet nga apatia dhe, nëse nuk dëshiron që pas Breksitit, t’i rrëshqasë nga duart, jo një vend, por një rajon i tërë, të merret më seriozisht me problematikën ballkanike. Institucionet europiane duhet ta dinë që nuk mund të vazhdohet pafundësisht me shtampat “shumë është bërë, mbetet ende shumë për të bërë”. Gjërat duhet të thuhen me emrin e tyre të vërtetë. E njëjta gjë vlen edhe për Aleancën e Atlantikut të Veriut. Në Samitin e Varshavës, NATO duhet ta pranojë që shpallja e “Partneritetit Strategjik” me Rusinë, në vitin 2010, në Lisbonë, ishte gabim strategjik dhe sot, pas 6 vjetësh ky prioritet nuk është gjë tjetër veç gërmadhë e iluzioneve të humbura perëndimore ndaj Rusisë. Në vend të Partneritetit Strategjik me Rusinë, doktrina e re e NATO-s, me siguri, do të ofrojë masat e kësaj organizate për të përmbajtur orekset në rritje të Rusisë, sidomos në drejtim të Balltikut, të Europës Qëndrore dhe Juglindore. Tashmë, është e qartë se, në qoftë se mund të flitet për marrëdhënie midis NATO-s dhe Rusisë, ato duhet të jenë selektive dhe situative, në fusha ku mendohet që bashkëpunimi është i domosdoshëm dhe me interes të ndërsjelltë. Sa i takon Ballkanit, duhet të vazhdojë politika e dyerve të hapura për anëtarësimin në NATO dhe, në këtë kontekst, të përfshihet edhe Kosova në Partneritetin për Paqe. Zyrtarët e BE-së duhet ta kuptojnë se, dashje pa dashje, ata po bëhen palë me klasat e korruptuara politike në Ballkan, për zgjatjen e jetës së tyre në pushtet, duke u hedhur hi në sy popujve, me takime e samite, pafund, duke krijuar përshtypjen e rreme se Ballkani është në axhendën e integrimeve, ndërkohë që rezultatet janë minimale, ose inekzistente.

Është e pajustifikueshme që, me vite të tëra, të zvarritet proçesi i liberalizimit të vizave me Kosovën, duke kërkuar pretekste nga më bajatet, si pajisja me zyrë e këtij apo atij funksionari shtetëror, me qëllim vonimin ose bllokimin e këtij proçesi. Pa folur për mungesën e njohjes së Kosovës si shtet i pavarur e sovran nga 5 shtete anëtare të BE-se. Së fundi, kur thuhet që integrimi në BE, bëhet mbi baza individuale, do ishte mirë që ky kriter të përfshijë edhe besnikërinë dhe angazhimin individual të shteteve ndaj politikës së Bashkimit Europian, lidhur me Rusinë.

*Autori është President i Qëndres Shqiptare të Studimeve Amerikane e Britanike, ish-ambasador i Shqipërisë në Kosovë.