Dhëmbë të rritur në laborator, arritjet shkencore hedhin themelet e një revolucioni të afërt në stomatologjinë rigjeneruese

Nga Albert Vataj
Prej kohësh, rigjenerimi i dhëmbëve është konsideruar një kufi i largët i mjekësisë, një horizont shkencor që njerëzit mund ta sodisnin, por jo ta preknin. Ndërsa shumë specie, si peshqit, reptilët apo disa gjitarë, kanë aftësinë të rigjenerojnë dhëmbët gjatë gjithë jetës, njeriu është i kufizuar në dy sete, dhëmbët e qumështit dhe dhëmbët e përhershëm. Humbja e këtyre të fundit ka qenë historikisht e pakthyeshme, duke i detyruar pacientët drejt protezave, implanteve ose trajtimeve të tjera artificiale. Por tani, kjo logjikë shekullore mund të jetë në prag të ndryshimit.
Studiuesit e King’s College London kanë arritur të rrisin me sukses një dhëmb të plotë në kushte laboratorike, një arritje që, edhe pse ende e largët nga aplikimi klinik, shënon një kthesë vendimtare në stomatologjinë rigjeneruese.
Dr. Ana Angelova-Volponi, drejtuese e këtij projekti, e shpreh qartë se vizioni i tyre nuk është thjesht të prodhojnë dhëmbë në enë laboratorike, por të kuptojnë proceset që udhëheqin zhvillimin natyror të tyre: “Duke rritur një dhëmb në një enë, ne po mbushim boshllëqet e njohurive.”
Kjo qasje nuk ofron vetëm një prototip të ri dhëmbi, por krijon një platformë të re shkencore mbi të cilën mund të ndërtohet një mënyrë krejt tjetër e të menduarit për trajtimin dentar.
Implantet dentare, megjithëse revolucionare në kohën e tyre, nuk janë të përsosura. Ato kërkojnë kirurgji invazive, një bazë të fortë kockore dhe kanë rrezik për refuzim ose dështim të integrimit me nofullën.

Xuechen Zhang, anëtare e ekipit kërkimor, thekson avantazhin unik të dhëmbëve të rritur në laborator: “Dhëmbët e rigjeneruar natyrshëm do të integroheshin në nofull si dhëmbët e vërtetë, duke shmangur problemet e implanteve.”
Dhëmbët biologjikë, ndryshe nga ata artificialë, komunikojnë me indet rreth tyre, përshtaten, rriten dhe ruajnë elasticitet e reagueshmërinë natyrore, një ideal që stomatologjia tradicionale nuk ka mundur ta imitojë.
Në bashkëpunim me Imperial College London, studiuesit kanë identifikuar një material të veçantë që lehtëson komunikimin qelizor, duke imituar mënyrën se si qelizat e embrionit të dhëmbit japin e marrin sinjale për të nisur formimin e smaltit, dentinës dhe rrënjëve.
Ky komunikim është thelbësor, një qelizë që “merr mesazhin” e duhur fillon të shndërrohet në qelizë dentare, një proces që deri pak kohë më parë ishte praktikisht i pamundur të rikrijohej në laborator.
Si do të kalojnë këta dhëmbë nga laboratori në gojën e pacientit?
Ky është sfidimi i radhës dhe më i vështiri.
Dy qasje janë në zhvillim:
Transplantimi i qelizave të reja të dhëmbit në gropën e dhëmbit që mungon, duke lejuar që dhëmbi të rritet natyrshëm brenda gojës.
Rritja e një dhëmbi të plotë në laborator dhe vendosja e tij në gojë si një njësi e gatshme.
Të dyja kërkojnë vite zhvillimi, por të dyja janë të mundshme.
Shëndeti oral nuk është luks estetik, ai prek të folurin, të ushqyerin, vetëbesimin dhe madje edhe shëndetin e zemrës. Tek të moshuarit, sidomos ata në azile, prishjet dentare janë shumë më të përhapura, një problem i madh shëndetësor.
Lektorja klinike Saoirse O’Toole nuk e fsheh entuziazmin: “Kjo teknologji mund të jetë një ndryshim rrënjësor. Ndoshta jo për brezin tim, por me shumë gjasë për fëmijët tanë.”
Një studim paralel nga Universiteti Yonsei në Kore zbuloi se vendndodhja e qelizave të zhvillimit dentar përcakton fatin e tyre. Qelizat e anës së gjuhës formojnë dentinë dhe strukturën e dhëmbit; qelizat e anës së faqes fokusohen në riparim dhe indet rrethuese.
Kur përzihen, ato riorganizohen vetë, një zbulim i quajtur “vetëorganizim qelizor”, një parim i ngjashëm me mënyrën e formimit të organeve embrionale.
Ky fenomen është një “kod natyror” që shkenca mund ta udhëheqë, por nuk ka nevojë ta shpikë.
Studime në Indi dhe SHBA kanë krijuar organoide dentare – mini-struktura qelizore që prodhojnë proteina të smaltit. Qëllimi final është të krijohet një smalt aq i fortë sa ai natyror, dhe ta shndërrojnë atë në: mbushje të “gjalla”, shtresa mbrojtëse, materiale rigjeneruese që rriten në vend.
Hannele Ruohola-Baker e përmbledh vizionin:
“Ky mund të jetë shekulli i mbushjeve të gjalla.”
Përfundim: fillimi i një epoke të re
Rritja e dhëmbëve në laborator nuk është më fantazi e largët. Është një proces që ka nisur të marrë formë të qëndrueshme, me bazë biologjike dhe prova të prekshme. Ajo që shihet në laborator sot, nesër mund të jetë një shërbim i zakonshëm dentar.
Shkenca nuk po krijon thjesht dhëmbë të rinj, po krijon një mënyrë të re të të kuptuarit të njeriut, rigjenerimit dhe aftësisë së trupit për të shëruar vetveten. Dhe në këtë udhëtim, dhëmbi i parë i rritur në laborator është vetëm prehja e portës së një epoke të re të mjekësisë rigjeneruese.