Flet Fred Abrahams, aktivist i njohur i Helsinki Watch autor i raportit “Të drejtat e njeriut në Shqipërinë postkomuniste (1991-1996)”

(Botuar me 2 Korrik 1996 në KOHA JONE)

Flet Fred Abrahams, aktivist i njohur i Helsinki Watch autor i raportit “Të drejtat e njeriut në Shqipërinë postkomuniste (1991-1996)”.

Ju shohim përsëri në Shqipëri. Cili është qëllimi i kësaj vizite?

Qëllimi i këtij udhëtimi është ndërmarrja e një hetimi mbi gjendjen e të drejtave të njeriut në Kosovë. Helsinki Watch është shumë i shqetësuar për faktin se Komuniteti Ndërkombëtar e ka lënë pas dore situatën e të drejtave të njeriut në Kosovë. Shpresojmë se prania jonë atje, si dhe raporti që do të bëjë, do ta rikthejë vëmendjen e opinionit ndërkombëtar nga kjo zonë plot trazira. Gjithashtu, me këtë rast, unë po shpërndaj edhe raportin tonë mbi shkeljen e të drejtave të njeriut në Maqedoni. Përpara se të vija në Tiranë isha në Shkup, ku ia shpërndava atë qeverisë dhe medias së atjeshme. Një pjesë e madhe e tij u dedikohet problemeve të shqiptarëve, por jo vetëm. Raporti ka të bëjë me fatet e demokracisë në Maqedoni si një e tërë. Aty shprehen shqetësimet për lirinë e shtypit, për abuzimet e policisë, për diskriminimin e minoriteteve. Kuptohet, duke qenë kaq pranë, shfrytëzova rastin të vij edhe në Tiranë, fatkeqësisht vetëm në Tiranë dhe për një kohë të shkurtër. Siç e dini ne kemi hartuar një raport mbi të drejtat e njeriut në Shqipërinë pas komuniste që u botua në mars të këtij viti si dhe një raport mbi shkeljet që ndodhën gjatë zgjedhjeve. Unë erdha të azhurnohem me gjendjen si dhe ta shpërndaj këtë raport më gjerësisht.

Raporti është botuar edhe në shqip kohët e fundit. Nuk dimë se sa është interesuar lexuesi shqiptar, i turbulluar me situatën para dhe pas zgjedhjeve. Dy fjalë për raportin…

Ne mendojmë, siç është reflektuar edhe në raport, se në Shqipëri ka shumë shkelje të të drejtave të njeriut. Veçanërisht ne kemi shprehur shqetësimin tonë qysh prej 1993, mbi mungesën e pavarësisë së gjykatave  si dhe për mungesën e ndarjes së pushteteve. Këto përbëjnë një kërcënim serioz për procesin demokratik në vend. Ka pasur gjithashtu sulme të vazhdueshme dhe të qëllimta kundër zërave të pavarur në shtyp, në një kohë kur dihet se shtypi është pushteti i katërt në çdo demokraci. Kemi konstatuar një tendencë vazhdimisht në rritje të intolerancës ndaj atyre që shprehin pikëpamje ose opinione të ndryshme nga ato të shtetit. Jemi gjithashtu të shqetësuar për tolerimin që i ka bërë qeverie abuzimeve policore. Në çdo shoqëri ka abuzime policore, edhe në atë amerikane, por qeveria ka për detyrë t’i ndjekë dhe t’i dënojë ata policë që gjenden fajtorë, sidomos kur ata përdorin forcën. Veçanërisht na kanë shqetësuar shkeljet që ndodhën gjatë këtyre zgjedhjeve, të cilat e kanë minuar procesin e reformimit të këtij vendi. Principi themelor i demokracisë, votimi i lirë, nuk u respektua, përkundrazi u mbyt. Ne na shqetëson fakti se Shqipëria po merr hapa serioze drejt kthimit në shtetin njëpartiak. Në fillim u vu nën kontroll të plotë pushteti juridik, tani parlamenti, në një kohë që edhe media ka të njëjtin fat.

Besoj se e keni fjalën për median elektronike pasi shtypi është një nga pikat e vetme që i mbesin demokracisë shqiptare?

Sigurisht, kryesisht e kam fjalën për televizionin dhe radion… Kur isha në Shqipëri që më 1993 e kam dëgjuar me veshët e mi Presidentin Berisha të premtojë lejimin e radiotelevizionit privat. Kur ishte në SHBA ai e përsëriti këtë premtim duke thënë se do të krijonte legjislacionin e duhur… dhe megjithatë ende nuk po e shohim një gjë të tillë. Por, edhe kur flasim për shtypin, duhet të kemi parasysh se shpërndarja e tij është e vogël dhe se gazetarët janë nën kërcënim të vazhdueshëm, cka e ngushton mjaft mundësinë e shtypit për t’u shprehur në mënyrë kritike.

Helsinki Watch, federata ndërkombëtare e Helsinkit, Amnesty International, kanë kritikuar vazhdimisht shkelje të të drejtave të njeriut në Shqipëri. Si e shpjegoni që megjithatë, para zgjedhjeve Perëndimi e mbështeti thuajse pa rezerva Berishën?

Në raportin tonë, si tek ai i madhi ashtu edhe tek ai që bëmë lidhur me zgjidhjet, jemi shprehur në mënyrë kritike ndaj komunitetit ndërkombëtar për faktin se ky, domethënë qeveritë evropiane, ajo amerikane, këshilli i Evropës, OSBE, Bashkimi Europian nuk ia dolën të ndalonin shkeljet që po ndodhnin në këtë vend, pra dështuan. Unë mendoj, dhe jo vetëm unë, por ky është opinioni i Helsinki Watch, se ata kanë dy standarde, një standard për “miq” dhe një standard për armiqtë. Për qeverinë amerikane është “okej” të kritikojë Rusinë komuniste, por jo “okej”  të kritikojë Rusinë demokratike. Ne kritikojmë Irakun, Kubën, por nuk kritikojmë ato qeveri që janë pro nesh në një zonë të caktuar gjeopolitike. Kjo më kujton thënien e një presidenti amerikan për një diktator: “ai është një bir kurve, por është biri ynë i kurvës”. Dhe mund t’ju them se Shqipëria nuk është i vetmi rast. Siç thashë, sapo vij nga Maqedonia. Edhe atje ka shkelje të të drejtave të njeriut, por komuniteti ndërkombëtar nuk ka qejf të flasë hapur për to. Unë mendoj se ky është një gabim i madh sepse tregon që komuniteti ndërkombëtar nuk mbështetet në principet ndërkombëtare që duhet të aplikohen në mënyrë të barabartë për të gjithë.

Raporti juaj tregon për një njohje të mirë të gjendjes në Shqipëri. Cilin do të konsideronit shkakun kryesor që bën të mos funksionojnë institucionet demokratike te ne?

Mungesën e tolerancës dhe mungesën e respektit për opinione të ndryshme. Kjo reflektohet në problemet që ka Shqipëria sot, në pushtetin gjyqësor, në media, si dhe përgjithësisht në krijimin e institucioneve demokratike. Në Shqipëri pikëpamjet që ndryshojnë nga ato shtetërore konsiderohen si kërcënuese për shtetin. Kurse në një shoqëri demokratike perspektivat e ndryshme dhe opinionet e ndryshme janë të nevojshme. Vetëm ballafaqimi dhe kombinimi i tyre mund të ndihmojë në zgjidhjen sa më të mirë të sfidave tejet të ndërlikuara me të cilat ndeshet vendi juaj i vogël. Asnjë grup i vetëm njerëzish, qoftë parti apo çfarëdolloj institucioni privat, nuk mund të zgjidhe probleme të tilla tronditëse, si reforma ekonomike apo rigjallërimi i jetës kulturore. Këto mund të zgjidhen vetëm nëpërmjet një dialogu të hapur.

Dhe, pse nuk ndodh kështu sipas jush?

Në radhë të parë për shkak të mungesës së kulturës disidente. Në ndryshim me Çekosllovakinë apo Poloninë, p.sh. ku ekzistenca e një kulture disidente bëri të zhvillohet mendimi kritik, çka ndihmoi në formimin e bazës së një shoqërie civile konstruktive pas komunizmit, në shoqëri kjo nuk ndodhi. Efektet e saj duken sot qartë. Këtu problemi i të drejtave të njeriut është i politizuar. Sot individët jopartiakë nuk arrijnë të kuptojnë se çështja e të drejtave të njeriut ka të bëjë me gjithë individët e një vendi, me të ardhmen e vetë shoqërisë civile dhe jo me fitoren e një partie apo të një tjetre.

A keni ndonjë ide se si mund të përmirësohet gjendja në Shqipëri dhe se si mund të ndihmojë në mënyrë sa më efikase komuniteti ndërkombëtar?

Opinioni ynë është se në Shqipëri duhet të mbahen përsëri zgjedhjet nën kontrollin ndërkombëtar. Ky është kushti kryesor për normalizimin e jetës demokratike në Shqipëri, ose më mirë të them hapi i parë.

Ndërkaq Këshilli i Evropës nxori një rezolutë, sipas së cilës zgjedhjet do të përgatiten pas një pune të gjatë, çka ne, kur kemi parasysh bizantizmin e Berishës, dyshojmë se do të ndodhë…

Sipas mendimit tim, deklaratat e Parlamentit Evropian, Këshillit të Evropës dhe Departamentit të Shtetit janë inkurajuese. Ato janë një hap i rëndësishëm. Në bisedimet që kam pasur me individë që punojnë në këto institucione kam vënë re se ata janë tepër të shqetësuar për situatën në Shqipëri. Por këto deklarata duhet të mbështeten me veprime. Edhe në të kaluarën ka patur deklarata kundër shkeljeve por kanë munguar veprimet. Megjithatë se çfarë veprimesh duhet të bëhet konkretisht kjo është e vështirë të thuhet pasi ekziston edhe problemi i sovranitetit  kombëtar. Unë mendoj, gjithsesi, se Perëndimi ka influencë dhe duhet ta shfrytëzojmë influencën e tij për të ndihmuar demokracinë në këtë vend.

A e keni për të thënë ndonjë gjë për opozitën?

Dua të bëj të qartë diçka. Helsinki Watch nuk mbron asnjë interes politik apo parti politike në këtë vend apo në ndonjë vend tjetër. Kur ne kritikuam atë çka ndodhi, nuk kishim për qëllim të mbronim opozitën siç na kanë akuzuar, por procesin demokratik dhe principet e demokracisë. Pra nuk na ka shqetësuar fitorja e një grupi politik apo e një tjetri, por dëmtimi i procesit demokratik.

Në raportin tuaj jeni marrë edhe me problemet e minoritetit grek. Si e shikoni tani, pas zgjedhjeve, çështjen e minoritetit?

Këto ditë pati një seancë dëgjimore në Kongresin Amerikan me temën “Minoriteti grek dhe situata pas zgjedhore në Shqipëri”, ku qemë ftuar edhe ne. Ne nuk na pëlqeu që çështja u fokusua me këtë titull.  Nuk është se ne nuk shqetësohemi për problemet e minoritetit grek. Ne kemi ngritur çështje të tilla, si ato që kanë të bëjnë me shkollimin apo në disa raste me punësimin e minoritarëve, por në këtë çast këto probleme janë larg shqetësimit tonë kryesor. Mendimi ynë është se problemet e minoritetit grek sot janë të lidhura me problemet e demokracisë në Shqipëri si një e tërë. Ne mendojmë gjithashtu se minoriteti më i kërcënuar sot në Shqipëri janë demokratët me mendje reformatore. Prandaj nuk na pëlqeu që kjo seancë dëgjimi në kongres pati ngjyrim etnik. Megjithatë shpresoj se kjo nuk e hoqi vëmendjen e tyre nga mesazhi që ne u përpoqëm të përçonim dhe që kishte të bënte me zgjedhjet e fundit dhe me dëmtimin e procesit demokratik në Shqipëri. Ne nuk ftohemi në kongres çdo ditë, por kur ftohemi përpiqemi të paraqesim ato probleme që na shqetësojnë më tepër.

Dëshironi të thoni diçka tjetër?

Dua të them se Helsinki Watch dhe jo vetëm ai, por edhe organizata të tjera joqeveritare në Perëndim dhe në Lindje, do të vazhdojnë ta ndjekin me shqetësim dhe vëmendje të veçantë situatën në Shqipëri. Po kështu edhe SHBA. Ne do të mbështesim të gjithë ata individë dhe organizata që po luftojnë për demokratizimin e vendit ashtu sikurse edhe ata individë në Qeveri që kanë synime reformatore. Të gjithë ata mund të kërkojnë ndihmën tonë dhe duhet ta dinë se nuk janë harruar.

Bisedoi: Fatos Lubonja