A është paqja në Bosnje dhe Hercegovinë në rrezik?

A është paqja në Bosnje dhe Hercegovinë në rrezik?

Nga Ndrek Gjini

MA University of Galway, Ireland.

Zgjedhjet lokale në Bosnje dhe Hercegovinë (BiH) janë planifikuar për datën 6 tetor 2024. Megjithëse Bosnja dhe Hercegovina mori dritën e gjelbër për të filluar negociatat për anëtarësim në BE në mars të këtij viti, ky akt përfaqëson një gjest simbolik nga BE-ja ndaj BiH për shkak të pushtimit rus të Ukrainës. Situata e brishtë politike dhe tensionet etnike qëndrojnë në zemrën e këtij vendi të ndarë, me Republika Srpska (RS) dhe Federatën e Bosnjës dhe Hercegovinës (FBiH) si dy entitete kryesore.

Milorad Dodik, presidenti i Republika Srpska, ka shpallur se është në proces një propozim për “ndarje paqësore” nga Federata e Bosnjës dhe Hercegovinës, duke përkeqësuar më tej situatën në BiH dhe duke kërkuar një përfshirje të shtuar nga komuniteti ndërkombëtar, kryesisht SHBA dhe NATO. Kjo sepse propozimi për ndarje bie në kundërshtim flagrant me Marrëveshjen e Dayton-it dhe paraqet një kërcënim serioz për paqen.

Dodik është duke intensifikuar përpjekjet për të shpallur pavarësinë e Republika Srpska, duke shkaktuar tensione të tjera që mund të çojnë në konflikt në një vend që tashmë është i brishtë për sa i përket paqes dhe sigurisë, duke rrezikuar seriozisht qetësinë ekzistuese.

Një nga motivet e Dodik për të përshkallëzuar situatën është largimi i vëmendjes nga grabitja e burimeve publike, situata e vështirë ekonomike dhe financiare dhe sanksionet amerikane (OFAC) të vendosura ndaj zyrtarëve kryesorë të Republika Srpska, përfshirë Milorad Dodik dhe anëtarët e familjes së tij. Si rezultat, ai po përpiqet të mbrojë pasurinë e tij dhe atë të oligarkisë së tij duke transferuar para dhe asete të tjera në parajsa fiskale dhe në vendet fqinje ku ai zhvillon aktivitete intensive biznesi. Vlerësohet se rreth tre miliardë euro kapital i përkasin Milorad Dodik dhe oligarkisë së tij, të cilat qarkullojnë në Ljubljanë e krejt Slloveninë.

Ndërkohë, strukturat politiko-kriminale kanë përshkallëzuar sulmet dhe goditjet ndaj mediave të pavarura, gjyqësorit (HJPC) dhe gazetarëve. Një shembull i kësaj është çështja RTVBN, ku Instituti Shtetëror për Metrologji i BiH (IMBiH) nën drejtimin e Milica Ristović Krstić, një drejtoreshë e emëruar nga Dodik, ka ndërprerë ilegalisht sistemin ekzistues të matjes së audiencës, duke privuar mediat nga një matës kyç për të ardhurat nga reklamat. Kjo ka ndodhur në përpjekje për të krijuar një monopol mbi matjen e audiencës dhe për të forcuar kanalet televizive të lidhura me regjimin e Republika Srpska.

Një tjetër shqetësim i madh është përpjekja për të dobësuar Këshillin e Lartë të Gjyqësorit dhe Prokurorisë të Bosnjës dhe Hercegovinës (HJPC) përmes draftit të ri të Ligjit mbi HJPC, që synon të zvogëlojë kompetencat e tij dhe ta vendosë nën kontrollin e Ministrisë së Drejtësisë. Kjo do të dobësonte angazhimin dhe rolin e HJPC përmes vendimeve të mundshme të favorshme për strukturat në pushtet, duke ndikuar në pavarësinë e gjyqësorit dhe duke rritur ndikimin politik mbi drejtësinë.

Kriminalizimi i shpifjes në legjislacionin penal të Republika Srpska është një tjetër çështje e ndjeshme. Kuvendi Kombëtar i Republika Srpska (NARS) ka miratuar ndryshimet në Kodin Penal të RS, duke rikthyer shpifjen si një vepër penale pas një mungese 20-vjeçare. Ligji i miratuar është kritikues për median e pavarur dhe aktivistët e shoqërisë civile, duke rrezikuar lirinë e shprehjes dhe duke nxitur vetëcensurë në media.

Dodik gjithashtu po përdor Bankën e Zhvillimit-Investimeve të Republika Srpska (IDB RS) si një platformë të re për të anashkaluar sanksionet amerikane. Në një përpjekje për të shmangur ndikimin negativ të sanksioneve në bizneset e kontrolluara nga Dodik dhe familja e tij, Asambleja Kombëtare e Republika Srpska ka iniciuar miratimin e Ligjit për Bankën e Zhvillimit-Investimeve të Republika Srpska, duke synuar të realizojë operacione financiare të brendshme duke injoruar sanksionet amerikane.

Në vend që të adresojnë çështjet kryesore për qytetarët e RS, si zhvillimi ekonomik dhe rritja e standardeve, qeveria dhe Asambleja Kombëtare e Republika Srpska shpenzojnë energji të madhe për të mbrojtur korrupsionin dhe krimin e Milorad Dodik dhe familjes së tij. Kjo situatë është një shembull i qartë i një entiteti ku të gjitha institucionet janë nën kontrollin e një personi dhe oligarkëve të tij besnikë.

Të gjitha këto zhvillime sjellin në kujtesë vitet 1990, me një kthesë të re ku elitat politike në të gjithë Ballkanin Perëndimor mbështesin unanimisht anëtarësimin e vendeve të tyre në BE. Tensionet dhe problemet në Bosnje dhe Hercegovinë mbeten një sfidë e madhe për paqen dhe stabilitetin në rajon, duke kërkuar veprime të koordinuara nga bashkësia ndërkombëtare për të parandaluar një përkeqësim të mëtejshëm të situatës.