Colette, gruaja e jashtëzakonshme e letërsisë franceze që shkroi me trupin dhe shpirtin e saj

Nga Albert Vataj

Në këtë përvjetor të ndarjes nga jeta të Colette, nderojmë një prej zërave më të fuqishëm të letërsisë franceze dhe një figurë komplekse që sfidoi normat, tejkaloi pritshmëritë dhe shkroi me një guxim që pak gra të kohës së saj mund ta shfaqnin.
Colette nuk ishte thjesht një shkrimtare e talentuar, ajo ishte një përjetim letrar më vete. E lindur në një familje të kulturuar në Burgonjë, ajo do të përfshihej në jetën letrare pariziane falë martesës me kritikun dhe shkrimtarin Henry Gauthier-Villars, i njohur si Willy. Por martesa me Willy, që ia vodhi zërin dhe firmën në serinë e famshme Claudine, u bë gjithashtu preludi i çlirimit të saj krijues. Ajo do ta rimerrte zërin e vet si një grua dhe autore në një shoqëri ku të dyja këto cilësi rrallë përputheshin.

Pas ndarjes nga Willy, Colette sfidoi çdo normë, jo vetëm duke performuar në salla muzikore, por edhe duke shfaqur publikisht lidhjen e saj me Mathilde de Morny (markezen de Belbeuf), e njohur si Missy, një grua me veshje mashkullore dhe që identifikohej si burrë. Skandali që shkaktoi një puthje skenike mes tyre në vitin 1907 ishte jo vetëm një akt tronditës në kohën e vet, por edhe një manifest lirie. Colette nuk ishte vetëm pararendëse e një letërsie që fliste për seksualitetin femëror – ajo ishte dëshmitare dhe pjesëmarrëse aktive në përmbysjen e konvencioneve gjinore dhe morale të shekullit të saj.

Veprat e saj, nga Chéri te La Vagabonde, nga Le Blé en herbe te Gigi, janë të mbushura me ndjeshmëri për trupin, për moshën, për dashurinë në të gjitha format dhe pa hipokrizi. Ajo e shkroi trupin e gruas, të dëshiruar, të lodhur, të plakur, me një stil që nuk kërkonte mëshirë, por njohje. “Shkrimi i Colette është i mishëruar,” do të thoshte Simone de Beauvoir, duke e vlerësuar si një nga të rrallat gra që guxuan ta përshkruajnë botën femërore pa filtrat e turpit apo të moralizimit.
Ajo ishte gjithashtu një kopshtare pasionante dhe dashamirëse e natyrës, një vëzhguese e hollë e ndryshimeve të stinëve dhe e brishtësisë së jetës. Natyra është një prani e vazhdueshme në prozën e saj, jo si sfond, por si frymë, si ndjesi që përthithet me lëkurë. Letërsia e Colette është gjithnjë seksuale, jo vetëm në tematikë, por në mënyrën se si ajo i jep jetë objekteve, aromave, tingujve dhe përvojave të përditshme.

Gjatë Luftës së Dytë Botërore, edhe pse e moshuar dhe me shëndet të lig, Colette vazhdoi të shkruante. Ajo nuk u largua nga Parisi gjatë pushtimit nazist dhe, ndonëse përballej me rrezikun personal, burri i saj hebre, Maurice Goudeket, u arrestua përkohësisht nga Gestapo, ajo gjeti forca të krijonte. Në këtë periudhë lindi Gigi (1944), vepër që më vonë do të bëhej film nga Vincente Minnelli dhe do ta ngulte përgjithmonë emrin e saj në imagjinatën ndërkombëtare.
Më 3 gusht 1954, në moshën 81 vjeç, Colette u shua në apartamentin e saj në Palais-Royal. Ajo ishte gruaja e parë shkrimtare në Francë që mori një funeral shtetëror, nder që i mohohej shumë grave të tjera – përfshirë edhe George Sandin. Kisha Katolike refuzoi t’i kryente shërbesën fetare për shkak të jetës së saj joortodokse, por Franca e nderoi me heshtjen solemne të madhështisë kombëtare.
Trashëgimia e Colette është shumëdimensionale: ajo është simbol i emancipimit femëror, i lirive trupore, i jetës së jetuar në dritë të plotë, pa kërkuar leje. Letërsia e saj është një dëshmi e gjithçkaje që një grua mund të jetë kur nuk e shtrëngon askush të heshtë.