Edi Rama, një yll në Ballkan për “The Economist”

Për një kohë të gjatë pjesa më e errët dhe grindavece e Europës, Ballkani mund të ketë një dritë të re. Më e pazakonta, është kryeministri i Shqipërisë, një ish-basketbollist 58-vjeçar, artisti modern, Edi Rama. Muajin e kaluar Partia e tij Socialiste mposhti çantën e grisur të grupeve opozitare për të fituar të gjitha, përveç një pjese të vogël -, të 61 kryebashkiakëve dhe këshillave të vendit. Pra, ai ka të ngjarë të fitojë zgjedhjet e ardhshme të përgjithshme, që priten të jenë në 2025, fitorja e tij e katërt me radhë, dhe kështu të qeverisë deri në vitin 2029 atë që dikur ishte vendi më i mjerueshëm i rajonit.

Në pushtet që nga viti 2013, zoti Rama është tashmë kreu aktual më jetëgjatë i një qeverie ballkanike. Në vitin 2000 ai u shfaq si një kryebashkiak dinamik dhe plot ngjyra i kryeqytetit të Shqipërisë, Tiranës. Që nga viti 2005 ai drejton partinë e tij. Tani ai mund të pretendojë se është një yll ballkanik, madje një ndikim qetësues në një rajon ende të brishtë: dëshmitar i trazirave në vendin fqinj në Kosovë, ku minoriteti serb është ngritur kundër shumicës etnike shqiptare. Zoti Rama i kërkon Perëndimit të trajtojë me ndjeshmëri presidentin e Serbisë, Aleksandar Vuçiç.

I shtrirë në zyrën e tij pasi u kthye nga bisedimet me klubin e futbollit Manchester City për krijimin e një rrjeti akademish stërvitore në Ballkan, të pret me një figurë imponuese me një bluzë, pantallona të gjera dhe atlete të bardha që shkëlqejnë.

Ai është 2.01 m, me kokë të rruar, me mjekër të bardhë të prerë, mustaqe pika-pika dhe sy vigjilentë e të dhimbshëm: Me të mund të mos doni të përplaseni me të në mesnatë në një rrugicë të errët. Duke folur rrjedhshëm në një sërë gjuhësh, ai është padyshim kozmopolit, pavarësisht edukimit në atë që ishte një nga vendet më të izoluara, më të egra dhe paranojake të botës, i përshkruar shpesh nga shqiptarët e sotëm si “Koreja e Veriut e Evropës” përpara rënies së komunizmit në 1991.

“Italia ishte Amerika jonë”, thotë ai. “TV, futbolli italian, Papa, muzika. Por edhe kapja e sinjalit të televizorit nuk ishte e lehtë.” Ai kujton se e kishte veshur dhomën e tij me çarçafë dhe qilima në mënyrë që askush të mos e dëgjonte atë dhe shokët e tij duke luajtur këngët e Beatles. Ai thotë se kujton tronditjen dhe emocionet kur mund të lexonte Kafkën, Prustin dhe Dostojevskin, të dëgjonte Ravelin, Debussy-n dhe Stravinskin dhe të shihte Cézanne, Van Gogh dhe Picasso. Kritikët e tij vërejnë se ai ishte një fëmijë i nomenklaturës komuniste; babai i tij ishte një skulptor zyrtar kryesor, i cili mund të ketë modeluar tiparet e Stalinit. Z. Rama akuzohet gjithashtu për një kult të personalitetit. Një vëzhgues perëndimor e quan atë “shkëlqyes, vizionar, ekcentrik, egomaniak me një ndjenjë të fortë të trashëgimisë së tij në histori”.

Ai nuk ka turp të renditë arritjet e tij – ose të paktën të Shqipërisë postkomuniste. Tirana është e panjohshme nga ajo që ishte tre dekada më parë: një fshat i zymtë, gri, totalitar, sub-sovjetik. Atëherë, i gjithë vendi kishte rreth 6,000 makina: ishte e paligjshme të posedosh një të tillë. Tani ka më shumë se 700,000. Megjithëse partia e zotit Rama vjen nga ajo e drejtuar prej 44 vitesh nga vrasësi masiv Enver Hoxha, deri në vdekjen e tij në 1985, ajo është rinovuar plotësisht në një veshje pro tregut, social-demokrate. Kritikët e saj e akuzojnë atë për rrënjosjen e korrupsionit nën një elitë oligarkike që dominon median dhe ka lënë pabarazinë të zgjerohet.

Zoti Rama hedh poshtë pretendime të tilla. Ai thotë se modelon partinë e tij sipas Laburistëve të Ri të Britanisë. Toni Blair, gruaja e tij avokate Cherie dhe mjeku i tij për një kohë të gjatë, Alastair Campbell, të gjithë ende e vizitojnë për të dhënë këshilla. “Ne nuk jemi shumë ideologjikë,” thotë zoti Rama. “Për ne nuk ka zgjidhje djathtas apo majtas: nuk është herezi të kesh një zgjidhje të drejtë që funksionon.” Margaret Thatcher, thotë ai, ishte “një udhëheqëse e madhe” që miratoi reforma të dhimbshme për të modernizuar Britaninë, pa të cilat Laburistët e Rinj nuk mund të kishin sukses.

Besimi i zotit Rama përfshin rajonin. I gjithë Ballkani, vëren ai, madje edhe Serbia tradicionalisht pro-ruse, është e bashkuar pas Ukrainës. Një anëtare e NATO-s që nga viti 2009 dhe që nga viti 2010 pjesë e grupit Shengen që jep udhëtime pa viza brenda Evropës deri në tre muaj, Shqipëria nuk ka asnjë konflikt serioz me fqinjët e saj, shton ai. “Kjo është unike në historinë tonë.” Sa i përket anëtarësimit në BE, ai me mençuri refuzon të vendosë ndonjë datë, ndërkohë që pranon kërkesat e bllokut për të nxitur reformat e vetë Shqipërisë.

Rama e pranon se një grup vendesh në bllok, të udhëhequr nga Franca, janë të kujdesshëm për të lejuar vendet ballkanike. Mantra e çdo diplomati perëndimor në Tiranë është se Shqipëria “po shkon në drejtimin e duhur”, por se “ka ende një rrugë e gjatë përpara”, veçanërisht në lidhje me pastrimin e gjykatave dhe krijimin e një shteti të duhur ligjor, një çështje të cilës BE dhe Amerika i kushtojnë shumë vëmendje dhe para. Një skemë për të verifikuar të gjithë trupin e gjyqtarëve dhe prokurorëve të vendit ka çuar në shkarkimin e dy të tretave të tyre. Çfarë ndodh me ata që janë pastruar? “Oh, ata bëhen avokatë dhe kontabilistë,” thotë një aktivist lokal i shoqërisë civile.

Korrupsioni endemik është ende goditja më e madhe në Shqipërinë e sotme. Të dyja partitë kryesore konsiderohen përgjegjëse, në sytë e shumicës së shqiptarëve. Pikëpamja më bamirëse e një diplomati, në vlerësimin e dështimit të zotit Rama për ta shlyer atë, është se “për të vazhduar me zhvillimin, thjesht duhet të luash lojën e patronazhit”.

Ju lutem mos u largoni

Çështja tjetër e madhe që shqetëson zotin Rama është emigracioni. Popullsia është zvogëluar me të paktën një të katërtën që nga fundi i komunizmit, në rreth 2.9 milion sot. Shqiptarët po largohen ende. Z. Rama është kuptueshëm nervoz kur pyetet për pikëpamjen e përbashkët në Perëndim se shumë shqiptarë, përfshirë ata që mbërrijnë ilegalisht në Britani me anije, janë të përfshirë në krim.

Por ankesa i tij më serioze është mungesa e qëndrueshme e civilizimit në politikën e vendit të tij. Të gjitha palët e denoncojnë pa asnjë ndryshim tjetrin si gangsterë, mashtrues, madje edhe vrasës, gjë që në disa raste është e vërtetë. Kjo, pranon ai, shkon prapa në epokën e kobshme të Hoxhës, kur mospajtimi më i butë shpesh nënkuptonte dëbim, burg apo edhe ekzekutim. Nëse Shqipëria do të bëhet ndonjëherë një demokraci liberale, kjo, e pranon zoti Rama, duhet të ndryshojë. Nëse do të ndodhte, do të ishte trashëgimia e tij më e madhe. Mund të ketë nevojë për një brez tjetër / The Economist/