”Spaçi, simbol i ferrit komunist, nuk duhet humbur dhe harruar”

Viktimat thonë se: “Ky simbol i ferrit komunist nuk duhet humbur dhe nuk duhet harruar”

Një e përditshme në Argjentinë, i ka kushtuar ish-të përndjekurve politikë një artikull gazetaresk, në të cilin thuhet se në malet e Shqipërisë së Veriut u shkatërruan ndërtesat dhe një minierë e vjetër, ku të burgosurit politikë ishin të detyruar për të punuar madje deri në vdekje. Gazeta ”Buenos Aires Herald”, shkruan për burgun famëkeq të Spaçit, të cilën e thekson si një e keqe që kurrë nuk përfundoi për ish të burgosurit që ishin të rinj, dhe që ishin të etiketuar si armiq të diktaturës komuniste në Shqipëri dhe të dënuar atje me vite.

Më tej përshkimi vijon duke theksuar se: “21 maj u deklarua dita kombëtare e përkujtimit për ata që vuajtën nën komunizëm. Ky është një simbol i ferrit komunist. Ajo nuk duhet të jetë e humbur dhe e harruar”,– tha Bilal Kola, kreu i institutit të burgosurve.

Gazeta i ka kushtuar një vëmendje dhe ish-të përndjekurve që janë ende gjallë dhe ka realizuar disa intervista të shkurta me ta. Ja disa prej tyre: Një ish i burgosur, 75-vjeçari Hysen Haxhiaj, shpreson që ndihma mund të vijë nga Perëndimi për të ruajtur këtë vend të vuajtjeve, ku regjimi i theu kundërshtarët e saj, disa të akuzuar në mënyrë të gabuar si vendi i vogël u zhyt në izolim dhe paranojë gjatë gati pesë dekada. “Ne jemi duke shpresuar që Gjermania apo Shtetet e Bashkuara mund të na ndihmojë për ta kthehet këtë vend në një muze. Harrojeni për qeverinë tonë”, tha Haxhiaj, një trup ngjeshur, 75-vjeçar, i cili shërbeu prej 15 vitesh në punë të vështirë në Spaç.

Regjimi i pamëshirshëm

Shqipëria u qeveris për më shumë se katër dekada pas Luftës së Dytë Botërore nga stalinisti diktatori Enver Hoxha, e ngjashme me Korenë e Veriut. Feja u ndalua. Kritika e regjimit, edhe në biseda private, mund të shkatërronte jetën e një personi me një dënim të rëndë me burg. E shkëputur nga bota, vendi u mbështet kryesisht në punë të detyruar për të ndërtuar infrastrukturën e saj. Abuzimet në Spaçit dhe kampe të tjera të punës janë ekspozuar për herë të parë në mes të viteve 1980 nga ”Amnesty International”, e cila ka dokumentuar tortuar, rrahjet, izolimin dhe kushtet e dëshpëruara, të përshkruara nga një pjesë e vogël e ish-të burgosurëve.

E vërteta doli të jetë shumë më e keqe

Në fund të majit, Haxhiaj dhe ish të burgosur të tjerë udhëtuan në veri përgjatë 13 kilometrave rrugë të fëlliqur të Spaçit, për të shënuar përvjetorin e kryengritjes të burgosurve. Revolta filloi më 21 maj të vitit 1973 dhe zgjati tre ditë. Dyzet e tre vjet më vonë, vizitorët në burgun e Spaçit ishin të etur për të treguar historinë e tyre, shumë të kapërcyer me zemërim.

Zenel Drangu u burgos për 16 vjet pasi iku për tre ditë në Jugosllavinë fqinje. Ai vizitoi ish qelinë e tij në Spaç. “Në këtë dhomë njerëzit flinin në shtretër, ku dyshekët dhe jastëkët ishin të bëra nga kashta”.

Pajtim Lamaj, 62 vjeç nga Vlora, ka shërbyer 15 vjet në atë burg. Nëntë nga kushërinjtë e tij u burgosën në total prej 143 vitesh dhe dy prej tyre u ekzekutuan. Drangu mbeti gjallë. “Unë nuk mund ta besoj se si sot unë jam gjallë”,– tha ai.

Bajram Dervishi nga Berati, ka shërbyer për 28 vjet. Ai tha se të burgosurit ishin të detyruar për të përmbushur kuotat e gërmimi mineral. “Çdo njeri kishte për detyrë për të mbushur shtatë vagonët me bakër”. Dështimi për të përmbushur, tha ai, të çonte në izolim, rrahje apo dhe në torturë: vezë të ziera të vendosura nën sqetull ose goditje elektrike në organet gjenitale të tyre.

Dush Martini, 65 vjeç, nga Shkodra, ka shërbyer 11 vjet në Spaç dhe kujton se si ishin kushtet ekstreme të burgosurëve. “Imagjinoni duke punuar mbi 40 gradë Celsius në 2500 metra thellë në mal dhe pastaj për të dalë në minus 10 gradë Celsius”.

Historia

Rreth 43.000 shqiptarë u burgosën, u dërguan në kampet e internimit ose u ekzekutuar gjatë sundimit komunist që zgjati nga viti 1944 deri në vitin 1990, sipas Institutit të Shqipërisë për Integrimin e ish të Burgosurve Politikë. Regjimi Hoxha kishte 50 burgje dhe kampeve të përqendrimit; 5.577 burra dhe 450 gra u ekzekutuan; rreth 1000 vdiq në burg; 17,900 u burgosën me 914,000 vjet burg dhe vetëm rreth 2700 prej tyre janë ende gjallë; më shumë se 30,000 u dërguan në kampet e internimit.

Njëzet e pesë vjet pas rënies së regjimit në kaos, gati gjysma e popullsisë tre milion e vendit nuk ka ose ka pak kujtim. Ambasadorët e Gjermanisë dhe Shteteve të Bashkuara kanë vizituar Spaçin dhe në vitin 2009, qeveria shqiptare e përmendni atë si një monument kombëtar. Fondi Monument Botërore e ka përshkruar burgun si “në një gjendje shumë të avancuar të përkeqësimit”, dhe e ka konsideruar atë si një nga 50 monumentet më të rrezikuara në mbarë botën për vitin 2016.

Burimi: Buenos Aires Herald/Përshtati: Redjon Shtylla