Komploti letrar i Ben Blushit ndaj politikës

Shkruar nga dr. Albert Gjoka

Ben Blushi është kthyer tashmë një fenomen i pazakontë në letërsinë dhe kulturën bashkëkohore shqiptare. Jo thjeshtë nga fakti se veprat e tij kryesojnë listat e shitjeve në rrjetet e librarive apo të panaireve; Është fakt se thuajse të gjithë romanet e tij janë shoqëruar me debate të nxehta në komunitetet e lexuesve, ekspertët e librit dhe leximit, por edhe më tej, – nga individë apo bashkësi me shije dhe interesa që shkojnë përtej interesit për tekstin letrar. Për hir të së vërtetës, receptimi e ka kapërcyer tekstin, ku në shumicën e kohës energjia ka shkuar mbi tematikat që prekin teksti, jo mbi mjeshtrinë e rrëfimit apo zejen e rrëfimtarit Ben Blushi. Edhe kritikët më të zëshëm, nuk e kanë bërë një gjë të tillë, pra të adresojnë kritikën pas leximit dhe përmes interpretimit.

Një pjesë e veprave të tij prekin tema që janë konsideruar tabu; që kanë të bëjnë me identitetin, besimin, orientimin seksual, raportin me tjetrin, etj. Ben Blushi është nga ata autorë, – po deshët ju, edhe njerëz të angazhuar, që nuk ka skrupuj, por ka guximin, për të thënë mendimin e tij dhe ka durimin për ta pritur gjykimin e të tjerëve, si dhe vetëpërmbajtjen dhe arsyen për të gjykuar apo reaguar. Përvojat e tij si publicist, politikan, qeveritar apo menaxher medie e kulture i kanë dhënë mundësinë që të krijojë një profil kompleks, të pangjashëm me shumë autorë të tjerë që lëvrojnë letërsinë në Shqipëri, por edhe gjetkë. Ndodh shumë rrallë, jo vetëm në letërsinë shqipe, që autori të jetë edhe publicist, edhe politikan edhe ministër, edhe deputet, edhe kryetar partie, edhe drejtor mediaje… Por, për të gjitha këto nuk mund të fajësohet apo paragjykohet askush. Në universin e letërsisë mund të hyjë dhe të dalë çdokush. Në letërsinë e përbotshme ka shkruar letërsi edhe Sadam Husseini, edhe Churcilli, (madje është edhe nobelist në letërsi), dhe shumë politikanë apo publicistë të tjerë. Po ashtu, ka edhe shumë shkrimtarë që janë bërë më pas politikanë apo burra shtetesh dhe që kanë vijuar të shkruajnë sërish letërsi.

Ben Blushi nuk ka profilin e ngurtësuar të autorit që pasi e bën veprën, tërhiqet në guvën e tij; përkundrazi, – ai merr pjesë në procesin e komunikimit të veprës, ndërhyn në receptim, – merr pjesë në debate, i afekton lexuesit; madje, jep edhe nënshkrime në stilin e tij, – kujdeset për marketingun e librave të tij, e përdor në mënyrë të gjallë të gjithë komunikimin edhe real edhe virtual; madje, shkon edhe përtej vetë tekstit që ka shkruar vetë. Sigurisht, romanet e tij janë të pangjashme me fenomenet e “booktokut” të sotëm, por Blushi e kupton më së miri dinamikën e re të receptimit të tekstit.

Afërmendësh, edhe romani më i fundit i tij, “Komploti” nuk mund të bënte përjashtim në këtë ekosistem të krijuar prej tij, si edhe veprat e tjera të mëparshme. I botuar njëherësh edhe në Shqipëri, edhe në Kosovë, në etjen e madhe për të ndërvepruar me sa më shumë lexues në gjuhën shqipe, ky roman “futurist” trajton tema që preken pak ose aspak në letrat shqipe: “Si do të jetë Shqipëria e dekadave të ardhshme, konkretisht realiteti shqiptar i vitit 2043 – 44”.

Mes autorëve bashkëkohorë shohim se veprat e tyre sendërtohen mbi realitetin gjatë komunizmit shqiptar, mbi tranzicionin postkomunist; mbi mënyrën sesi ndikojnë sistemet në formësimin apo tëhuajsimin e individit, mbi raportet mes të shkuarës dhe të tashmes, apo ato mes qendrës dhe periferisë. Shpesh herë kjo letërsi është disi “cerebrale”, pa guximin në trajtimin e tematikave apo çështjeve dhe pa qartësinë e formës, ndonëse ka eksperimentime të shumta letrare të poetikës postomoderniste, të rrëfimit minimalist, e kështu me radhë.

“Komploti” sendërton Shqipërinë e vitit 2044, – dy dekada më tej, – përmes një fuqie imagjinative të thjeshëzuar, – të pangjashme me të gjitha romanet e tjera futuriste apo utopike që kemi lexuar, – me një gjuhë që nuk ndryshon shumë nga ajo e ditëve tona, – duke e zhgënjyer disi pritshmërinë e lexuesit të romanit tipik futurist, ku na shfaqen fjalë, koncepte, personazhe apo mjedise të ndryshme nga ato që jetojmë edhe sot.

E gjithë bota fictionale e romanit është ndërtuar mbi projektimin apo modifikimin e personazheve reale (Rauf Fico, Hasan Dosti, Leon Trocki, Simon Shuteriqi, etj), ngjarjeve të caktuara (çlirimi i Shqipërisë nga nazifashistët në vitin 19144, ardhja e komunizmit në Shqipëri, ardhja e afganëve në Shqipërinë e shekullit të XX, ndryshimet demografike në vendin tonë dhe kudo në botë, etj) apo fenomeneve (ideologjia komuniste, konservatorizmi, globalizimi) që kanë ndodhur më parë. Të gjithë këto elemente vijnë në roman, në një realitet të mëvonshëm, – jo shumë i ndryshëm nga ai që po jetojmë tani, të tjerrura në mënyrë të natyrshme, – të gjallë, dhe plot ironi dhe sarkazëm.

Loja me “simbolet”, duke përdorur të gjithë regjistrat e ironisë, i jep vlerë “Komplotit” dhe krijimtarisë së Blushit, përkundër shumë autorëve të tjerë.

Por, vlera e romanit shkon përtej: Sipas meje, “Komploti” ka meritën e sendërtimit të “biopolitikës” dhe “biofuqisë” si temë bosht në letrat shqipe. Këto dy koncepte kyçe të Michael Foucault kanë pasur ndikim të jashtëzakonshëm në mendimin filozofik por edhe në botën letrare të fundshekullit të kaluar dhe vijojnë deri në ditët tona. Në letërsinë e përbotshme autorë të tillë që i prekin më mënyrë të qëllimshme këto tematika; mjafton që të përmendim Kazuo Ishiguro (çështjen e klonimit dhe teknohumanizmit) J. M. Coetzee (njeriu i moshuar që përballet me vetminë dhe sëmundjet), Paul Auster (që trajton depresionin, humbjen e kujtesës apo identitetit) Tom McCarthy (trauma dhe rikrijimi i kujtesës), Michel Hollbecque, etj. Këto tema të mëdha janë trajtuar edhe më herët në letërsinë e përbotshme, por autorë të tillë i kanë dhënë fokus dhe rëndesë mënyrës sesi është e organizuar shoqëria njerëzore dhe mekanizmat që përdoren për kontrollin apo manipulimin individit.

Për të vijuar më tej, vlen të përcjellim në mënyrë të thjeshtëzuar konçeptet kyçe të biopolitikës dhe biofuqisë: Biopolitika është një koncept i shkencave sociale dhe politike që fokusohet në studimin e mënyrës se si pushteti modern vepron mbi trupin, jetën dhe popullsinë e një shoqërie të caktuar. Kjo fushë e studimit analizon mënyrat në të cilat institucionet dhe praktikat qeverisëse kontrollojnë dhe ndikojnë në shëndetin publik, popullsinë, riprodhimin, etninë, klasën sociale, dhe të gjitha aspektet e jetës së njeriut në mënyra të reja dhe të sofistikuara. Biopolitika është e lidhur ngushtë me konceptet e biofuqinë dhe biologjizmit, dhe ka për qëllim të kuptojë se si pushteti modern shfrytëzon dhe manipulon potencialet jetësore të individëve në nivel kolektiv për të arritur qëllimet dhe interesat e tij. Në kohën moderne, biopolitika ka përshkallëzuar sfidat dhe diskutimet lidhur me privatsinë, lirinë individuale, etikën mjekësore, teknologjitë e informacionit dhe kontrollin e trupit dhe jetës njerëzore nga institucionet shtetërore dhe korporatat e fuqishme. Letërsia i artikulon më mirë se çdokush tjetër këto procese apo fenomene sociale në shoqërinë tonë.

Duke u rikthyer tek romani “Komploti” rrëfimtari sendërton një realitet fictional mbi përzjerjen e popullatave për shkak të globalizmit apo lëvizjeve të detyruara të popullsive të vendeve të ndryshme (ardhja e afganëve në Shqipëri), fenomenin e plakjes së popullsisë dhe emigracioni (ikjen e shqiptarëve nga vendi i tyre) ndikimi i superfuqive në jetën dhe funksionimin e shteteve të vegjël (roli i SHBA-ve në politikën e brendshme dhe të jashtme), lojërat ndërkombëtare të spiunazhit teknologjik dhe ushtarak, debatet mbi të drejtën e jetës dhe vdekjes (eutanazia), legjitimitetin e një sistemi politik përmes zgjedhjeve të manipuluara, etj.

Për këto tematika ka teori konspirative të shumta në jetën tonë të përditshme, me idhtarë dhe ndjekës të shumtë, që po rriten dita ditës. Fakenews dhe tejngopja me informacion po na largojnë gjithnjë e më shumë nga fakti dhe thelbi i gjërave më elementare në jetën tonë. Ka shumë sish mes nesh që flasim nëpër tavolina çdo ditë për teori të tilla si spërkatja e qiellit për helmatisjen e popullatës, në ndjezjen e fitilit në Gërdec nga njerëz të paguar nga hebrej, nga përdorimi i viruseve vrasëse në funksion të teorisë maltusiane, etj.. Sajesa të tilla janë më të fuqishme sesa fantazia e çdo shkrimtari të talentuar.

Në epokën që jetojmë, ku arsyeja po brishtësohet gjithnjë e më shumë, ky soji i besimtarëve është shumuar paarsyeshëm kudo nëpër botë, përfshirë edhe në Shqipëri. Ben Blushi ka sensorë të ndjeshëm për ta fiksuar këtë realitet fantazmagorik dhe për ta kthyer në fiction; për të kapur personazhe atipike që prodhon propaganda e pushteteve; për të sjellë ngjarje nga koridoret e pushtetit që janë bërë gjithnjë e më konspirative. Për shkaqe jo-rastësore, Blushi si rrëfimtar sjell një këndvështrim origjinal të mënyrën sesi pushtetet në Shqipëri kanë drejtuar dhe drejtojnë, kanë sunduar dhe sundojnë apo kanë manipuluar dhe po manipulojnë. Autori e ka realizuar më së miri këtë fotografim të realitetit tonë përmes këtij komploti.

“Komploti” është një roman tipik biopolitik për biofuqinë e pushtetit që ka katandisur si mos më keq një vend si Shqipëria, që kur është krijuar dhe deri në ditët tona: Tre hebrenj kontrollojnë financat dhe mirëqenien e gjithë shtetit; ku prishja e terezisë së dikujt përtej Atlantikut shkakton cunan në terroritorin shqiptar, ku një shoqëri kolapson nga plakja e popullatës dhe makthi i braktisjes së një vendi nga mungesa e shpresës; ku bashkësitë humbasin kujtesën dhe identitetet për shkak të përzierjes së popullatave; ku një grup njerëzish nuk kanë aftësinë dhe fuqinë për të respektuar të shkuarën dhe për të projektuar të ardhmen me shpresë dhe besim për njëri-tjetrin; ku kryqet ndërrohen me burka në funksion të mbijetesës, e kështu me radhë…

Ky roman është komploti letrar më goditës ndaj biopolitikës që është shkruar në letrat shqipe deri më tani. Ky është një fiction që nuk mund të merret seriozisht si realitet, sepse nuk ka as fakt dhe as thelb, por fiction, – i ndërtuar mbi manipulimin e tyre, me tjerrjen ironike goditëse të rrëfimtarit. Ka shumë sish që i kanë marrë seriozisht sekuencat narrative të romaneve të Blushit; janë irrituar e kompleksuar, dhe mbi to kanë prodhuar konspiracione të tjera. Kur fiction del jashtë funksionit të tij, pra lexohet si reale, – apo shërben si temë bosht mbi faktin, – atëherë vepra kthehet në konspiracion. Për këtë arsye, unë do të parapëlqeja të rrija me autorin Ben Blushi sesa Blushin mendimtar ateist, deist, historian apo estet. Qoftë edhe Blushin si rrëfimtar teksa komploton kundër biopolitikës. Jo e kundërta. Si të tillë besoj e kanë shijuar edhe shumë lexues si unë.