Kush ishte Shna Premtja, si nderohet dhe kremtohet nga Malësia e Madhe në Mirditë, nga Shkodra në Lezhë e Pukë, etj

Në kujtesën e besimit të krishterë, Shna Premtja është një prej figurave më të përvuajtura e më të dashura. Ajo, që në traditat e ndryshme njihet me disa emra, Shën Premte në shqip, Shën Veneranda në latinisht, Shën Paraskeva në greqisht, është një shenjtore e hershme, një virgjëreshë e cila iu përkushtua Zotit deri në frymën e fundit. Martirizimi i saj, sipas gojëdhënave, ndodhi në një të premte, prandaj edhe ky emër që u trashëgua ndër shekuj si kujtim i një dite sakrifice.
Kjo grua e re e besimit të pathyeshëm nuk është thjesht një figurë e historisë së krishterimit të hershëm. Ajo është kthyer në një simbol të forcës morale, të pastërtisë shpirtërore dhe të aftësisë së njeriut për të mbrojtur atë që beson, edhe përballë persekutimit e dhunës. Ky simbol ka udhëtuar nëpër shekuj dhe sot frymon në traditat e popujve të Ballkanit, në rrëfimet popullore e në përkushtimin e qindra mijëra besimtarëve që vazhdojnë t’i drejtohen me lutje.
Në Shqipëri, Shna Premtja nuk është vetëm një emër në kalendarin liturgjik. Ajo është pjesë e gjallë e jetës shpirtërore dhe e trashëgimisë popullore.
Kisha e Shna Premtes në Laç është një nga vendet më të shenjta dhe më të frekuentuara të besimit popullor shqiptar. Çdo vit, në qershor, por veçanërisht më 26 qershor, mijëra pelegrinë nga gjithë Shqipëria dhe trojet shqiptare ngjiten në kodrën e Laçit.
Ata nuk shkojnë thjesht për një rit të jashtëm. Shkojnë për të kërkuar shërim, për të gjetur paqe në shpirt, për të dhënë falënderime ose për të bërë një premtim.
Traditat janë të pasura:
Ecja në këmbë deri në majë të kodrës, shpesh zbathur, si një akt pendese e përkushtimi.
Ndezja e qirinjve që simbolizojnë dritën e besimit dhe të shpresës.
Kalimi tre herë rreth kishës, një rit i lashtë që besimtarët e shohin si pastrim dhe rigjallërim të shpirtit.
Lënia e letrave me lutje e kërkesa, të vendosura pranë altarëve, gurëve të shenjtë ose te krojet që besohet se kanë fuqi shëruese.
Në Laç, Shna Premtja shihet si një nënë e madhe e popullit, mbrojtëse e të sëmurëve, pajtuese e grindjeve, bekim për familjet e varfra dhe një shpresë për ata që ndihen të humbur.
Nga Malësia e Madhe në Mirditë, nga Shkodra në Lezhë e Pukë, gjenden kapela dhe kisha të vogla të kushtuara Shna Premtes. Në çdo vend ajo është pritur si një mbrojtëse e grave, e fëmijëve dhe e familjes. Në rrëfimet popullore thuhet se ajo është gjithnjë pranë atyre që vuajnë, se dëgjon lutjet e thjeshta dhe i merr në zemër.
Shna Premtja nuk është vetëm e shqiptarëve. Figura e saj është një urë e madhe shpirtërore që lidh popujt e Ballkanit dhe përtej.
Në Kishën Ortodokse, Shën Paraskeva nderohet me të njëjtin zjarr përkushtimi. Në Rumani, në qytetin e Iashit, ndodhen reliket e saj dhe çdo vit miliona pelegrinë vijnë për t’u përulur para saj. Në Serbi dhe Bullgari, kisha të shumta mbajnë emrin e saj dhe e festojnë me liturgji madhështore, duke e parë si shenjtore të mrekullive dhe të mbrojtjes hyjnore.
Në Zvicër, Itali, Gjermani, SHBA e gjetkë, komunitetet shqiptare organizojnë meshë e grumbullime në nder të saj. Për ta, kjo shenjtore është një fill lidhës me rrënjët, një kujtesë e gjallë e vendit të origjinës dhe e besimit që i bashkon, edhe pse larg atdheut.
Shna Premtja nuk është thjesht një emër kishtar. Ajo është një figurë që mishëron:
Premtimin dhe besnikërinë, duke kujtuar se fjala e dhënë ka vlerë të shenjtë.
Forcën e gruas, që qëndron e pathyeshme në bindje dhe sakrificë.
Lidhjen e të shenjtës me jetën e përditshme, sepse ajo shihet në rrëfimet popullore si ndërmjetëse e lutjeve të zakonshme dhe e nevojave më jetike.
Këngë të vjetra, tregime dhe rrëfime për mrekulli e pasurojnë këtë kujtesë kolektive, duke e bërë Shna Premten një figurë që flet për çdo brez.
Shna Premtja është më shumë se një shenjtore: ajo është një simbol i përbashkët besimi dhe identiteti. Në kodrat e Laçit, në kishat e veriut, në faltoret ortodokse të Ballkanit dhe në meshët e diasporës, emri i saj tingëllon si një lutje e përbashkët: një dëshmi se sakrifica, premtimi dhe dashuria për të shenjtën mbijetojnë përtej kufijve e kohës.
Në çdo qiri që ndizet, në çdo këngë që këndohet për të, në çdo pelegrinazh që bëhet në emrin e saj, Shna Premtja vazhdon të jetë një udhërrëfyes i gjallë i shpirtit shqiptar dhe një dritë që nuk shuhet kurrë.
AV