La Fontaine, mendja dhe pena, që u shndërruan në kafshë që flasin më urtësisht dhe më njerëzishëm se vetë njerëzit

Nga Albert Vataj

La Fontaine, një prani e përhershme në arkitekturën shpirtërore të qytetërimit evropian
Në këtë ditë përkujtimore, kur kujtesa ndalet për një çast mbi hijen e pavdekësisë së njërit prej shkrimtarëve më të shquar të njerëzimit, Jean de La Fontaine, fjala bëhet homazh dhe mirënjohje, ndërsa heshtja e varrit të tij flet me zërin e një gjuhe që ende sot jeton nëpër rrëfime, qasjeve morale dhe në mençurinë që brezat trashëguan nga fabulat e tij.
Jean de La Fontaine (8 korrik 1621 – 13 prill 1695) nuk është thjesht një emër i artë i letërsisë franceze, por një prani e përhershme në arkitekturën shpirtërore të qytetërimit evropian. Ai nuk i përket vetëm historisë së letrave, por edhe edukimit moral të shoqërive. Ndryshe nga shumica e bashkëkohësve të tij, La Fontaine nuk mbajti poza të mëdha, nuk kërkoi lavdi të shpejta, por u përpoq ta deshifrojë jetën në mënyrën më të natyrshme: duke dëgjuar kafshët të flasin dhe njerëzit që gabojnë.
Fabulat e tij janë më shumë se rrëfime të shkurtra. Ato janë meditime të thella mbi natyrën njerëzore, mbi marrëdhëniet e pushtetit dhe përuljes, të mençurisë dhe mashtrimit, të drejtësisë dhe ironisë. Me një gjuhë të pastër, të zhdërvjellët dhe rrjedhëse, ai krijoi një univers ku kafshët janë veç maska për njerëzit, dhe moralet, rrufe ndriçuese për ndërgjegjen njerëzore.
La Fontaine ishte atipik, jo vetëm për mënyrën se si shkroi, por për mënyrën se si jetoi. I veçuar në karakter, pak konvencional në mënyrën e të menduarit dhe të jetuarit, ai nuk ndiqte rregullat, por ritmin e vet. Ishte po aq i interesuar për të vërtetën sa edhe për bukurinë e saj, për moralin sa për ironinë që ai përfshinte.
Epitafi i skalitur mbi varrin e tij është një tjetër fabul, një vetërrëfim me elegancën e një buzëqeshjeje filozofike:
“Këtu shtrihet ai që iku ashtu sikurse kishte ardhur.
Hëngri trashëgiminë dhe kapiti duke besuar se pasuritë janë gjëra fare të panevojshme.
Kur arriti të gjente kohë të mirë, atë e ndau në dy pjesë,
njërën e përdori për të jetuar dhe tjetrën për të mos bërë asgjë.”
Kjo epitaf është një përmbledhje gjeniale e filozofisë së tij mbi jetën, pasurinë, kotësinë e përpjekjeve dhe virtytin e shijimit të së tashmes. Ai përçmonte lakminë dhe e konsideronte kohën si një dhuratë për të jetuar me masë dhe mendje të kthjellët.
Sipas Gustave Flaubert, La Fontaine ishte “i vetmi poet francez që kuptoi dhe zotëroi teksturën e gjuhës frënge përpara Victor Hugo-s.” Kjo është një vlerësim që nuk i shtohet thjesht emrit të tij, por e vendos atë në panteonin e atyre që formësuan mënyrën se si një komb mendon dhe ndjen përmes gjuhës.
Fabulat e tij, të natyrshme dhe të holla në rimë, mbeten një model i pastër letrar: të çuditshme në imazh, të mençura në mesazh, dhe të thjeshta në paraqitje. Ato u bënë menjëherë pjesë e shpirtit të lexuesve francezë, duke u mësuar përmendësh në shkolla dhe duke u cituar ndër breza si urti popullore.
Veprat e tij ndahen në tri kategori: Fabulat, që janë universale; Contes – tregime lirike dhe shpesh erotike, që dëshmojnë një tjetër La Fontaine, më intim dhe ironik; dhe veprat e ndryshme, të cilat, megjithëse të lëna në hije, janë një dëshmi e gjallë e finesës së tij letrare.
Sot, në këtë përvjetor të ndarjes së tij nga jeta, kujtojmë një shkrimtar që nuk vdiq, por u shndërrua në fjalë që mbijetojnë kohën, në kafshë që flasin më njerëzishëm se vetë njerëzit, në moralitete që mbrojnë virtytin më mirë se çdo ligj.
Jean de La Fontaine nuk na mësoi vetëm si të lexojmë me zgjuarsi, por si të jetojmë me mençuri. Dhe për këtë, ai është dhe mbetet një nga mbretërit e pavdekshëm të letërsisë franceze.