Librat gjigandë të kujtesës së kohës, një murmurim shekullor që ruan përmes fjalës së shkruar ritmin e historisë

Nga Albert Vataj

Të njohur si “Velké knihy” ose “Librat Gjigandë”, këta kolosë të dorëshkrimit janë më shumë se objekte bibliografike, ata janë kujtesa e skalitur e një epoke, një murmurim shekullor që ruan përmes fjalës së shkruar ritmin e historisë, frymën e ligjeve dhe peshën e mendimit politik e kulturor të një bote që ndryshonte përmes luftërave, reformave dhe ideve.

Të vendosur në Arkivin Mbretëror të Kalasë së Pragës (Zemský archiv v Praze), një nga institucionet më të rëndësishme dokumentare të Evropës Qendrore, këto libra janë një dëshmi monumentale e kujtesës së Bohemisë dhe më gjerë. Çdo faqe e tyre, e shkruar me dorë dhe zbukuruar me miniatura, është një kronikë e përpiktë e jetës politike, juridike dhe shoqërore të rajonit, që nga Mesjeta e hershme deri në kohët moderne.

“Velká Knihovna”, që në gjuhën çekisht përkthehet Biblioteka e Madhe, nuk është vetëm një emër për një rrjet librash apo ndërtesash – është një metaforë për përpjekjen njerëzore për të sistemuar, mbrojtur dhe trashëguar dijen përmes shekujve. Në zemrën e kësaj trashëgimie qëndrojnë këto dorëshkrime kolosale, të shkruara shpesh në pergamenë, me gërma gotike, të ilustruara me ngjyra të çmuara dhe të ruajtura në kapakë prej lëkure të trashë dhe dru të gdhendur.

Origjina e këtyre librave lidhet ngushtësisht me mbretërimin e perandorit Charles IV (Karel IV), një prej figurave më të ndritura të Evropës së shekullit të 14-të. Charles IV, që përveçse Perandor i Shenjtë Romak ishte edhe mbret i Bohemisë, themeloi Universitetin e Karlsit në Pragë (1348) dhe ishte një përkrahës i zjarrtë i arsimit, historisë dhe shkencës administrative. Pikërisht gjatë sundimit të tij u organizua për herë të parë mbledhja sistematike e dokumenteve shtetërore në formë librash regjistrash – një praktikë që u bë standard në oborrin e Bohemisë.

Në këta libra ruhen:

Kapitularet mbretërore, ligje dhe dekrete;

Regjistrime të tokave dhe taksave, që formuan bazën për administrimin feudal;

Kronika të familjeve fisnike dhe dokumente heraldike;

Korrespondenca diplomatike dhe akte ndërkombëtare, që ndriçojnë marrëdhëniet mes Bohemisë dhe shteteve fqinje.

Librat Gjigandë shpesh peshonin dhjetëra kilogramë dhe ruheshin me përkushtim në dhoma të veçanta të kalasë, në temperatura të kontrolluara, të cilat edhe sot i mbrojnë nga kalbëzimi, zjarret apo harresa.

Pas reformave barokue dhe më vonë atyre të shekullit XIX, pjesë të Arkivit u transferuan apo digjitalizuan, por koleksioni bazë i Librave Gjigandë mbetet i pacenuar, një qendër magnetike për historianët, paleografët dhe ekspertët e së drejtës së vjetër.

Sot, Arkivi i Kalasë së Pragës jo vetëm që është pjesë e trashëgimisë kombëtare çeke, por edhe një nyje kërkimore me rëndësi ndërkombëtare. Ai dëshmon për një koncept që mbetet i gjallë edhe sot: se libri nuk është vetëm një mjet komunikimi, por një strukturë e qëndrueshme e kujtesës kolektive.

Në një epokë të teknologjisë së rrufeshme dhe të harresës së përshpejtuar, Librat Gjigandë qëndrojnë si monumentë të një civilizimi që e shkroi historinë e vet jo vetëm për të komunikuar me bashkëkohësit, por për të folur me të ardhmen.