Loja për detin, admirali turk tregon dokumentin e 2009 ‘për mashtrimin grek’, Zaganjori: Në Kushtetuese s’pati ndikim

Ish-anëtari i Gjykatës Kushtetuese, Xhezair Zaganjori, relatori i çështjes së marrëveshjes së detit me Greqinë, tashmë i larguar nga drejtësia përmes vetingut, hedh poshtë ndonjë ndikim turk në vendimin e kësaj gjykate, për ta rrëzuar me 9 vota paktin për detin.

Në një intervistë për gazeten Panorama, Zaganjori shprehet se ka qenë vendimi i vetëm i kësaj gjykate për të cilin nuk është kërkuar opinion nga Komisioni i Venecias dhe që është vlerësuar për kompetencën e argumentuar dhe nga gjykata të tjera europiane.

Zoti Zaganjori, në shtypin e sotëm ka një artikull të përkthyer të gazetarit grek Nikos Meletis mbi marrëveshjen detare mes Shqipërisë dhe Greqisë, në të cilin flitet edhe për ndikimin e Turqisë në vendimin që Gjykata Kushtetuese ka marrë mbi këtë çështje rreth 10 vjet më parë. Ju keni qenë relator i kësaj çështjeje: Ç’mund të na thoni për këtë problem?

Ju falënderoj për pyetjen. Thuhet se gjyqtarët nuk komentojnë vendimet e tyre, por unë tashmë që prej një viti nuk jam më i tillë, prandaj me kënaqësi do të përpiqem t’u përgjigjem pyetjeve që keni. Në fakt, një intervistë mbi këtë temë e kam dhënë rreth katër muaj më parë edhe në “Gazetën Shqiptare”, botuar më 28 janar të këtij viti. Megjithatë, situata sot duket disi e re, ndaj jam i hapur për çdo çështje që mund t’ju interesojë. Artikullin në fjalë sapo e kam lexuar. Është një absurd i vërtetë. Megjithatë, mesazhi që përcillet mbi nevojën e zgjidhjes së këtij problemi më duket i drejtë, i dobishëm e racional. Kanë kaluar më shumë se 10 vjet nga vendimi i Gjykatës Kushtetuese dhe asnjë hap konkret nuk është ndërmarrë. Ne duhet të ulemi patjetër në bisedime, por ama si të barabartë, të përgatitur e seriozë, duke pasur si busull orientuese të Drejtën e Detit dhe praktikën ndërkombëtare në këtë fushë, të cilat i përcjell shumë mirë edhe vendimi i Gjykatës Kushtetuese. Duhet të ketë transparencë dhe të thirren ekspertë të fushës, e pse jo edhe të huaj. Nuk mund dhe nuk duhet të luhet me interesat e ligjshme që ka shteti shqiptar mbi këtë çështje. Ne shkojmë e vijmë, por territori i Shqipërisë dhe sovraniteti apo të drejtat sovrane mbi të janë dhe duhet të jenë të shenjtë për këdo.

Dakord, por le të vijmë tek akuzat që bëhen në artikullin e sotëm. Si i shihni këto akuza?

Patjetër, por nuk është hera e parë që krijohen insinuata nga më të paimagjinueshmet rreth këtij vendimi. Teori konspirative e hamendësime pa fund për presione, takime, ndikime, lojë politike apo diplomatike e të tjera, në një kohë që fabula është shumë e qartë dhe shumë e thjeshtë. Është vendim normal i Gjykatës Kushtetuese, në të cilin unë kam qenë relator. Jam përzgjedhur si i tillë nga kryetari i atëhershëm i Gjykatës Kushtetuese, sepse dihet që jam prej vitesh pedagog i së Drejtës Ndërkombëtare dhe njohës i të Drejtës së Detit. Ndër të tjera, në këtë fushë kam punuar edhe gjatë qëndrimit disa herë në Institutin Max–Planck në Heidelberg të Gjermanisë, me të cilin vazhdoj të ruaj kontakte edhe tani. Pikërisht për këtë arsye, larg çdo modestie, mund të sqaroj këdo që vendimi në fjalë prej rreth 70 faqesh është shkruar e argumentuar nga unë. Kolegët natyrisht që kanë dhënë mendime e kanë bërë vërejtje, kryesisht duke kërkuar përmbledhjen, qartësimin apo shkurtimin e vendimit. Dua të them gjithashtu se vendimi është përkthyer në anglisht e gjermanisht dhe se është vlerësuar si mjaft i mirë nga specialistët e fushës. Me është dhënë rasti edhe të referoj rreth tij jashtë vendit dhe më është kërkuar dhe e kam dërguar në adresat e mjaft kolegëve në gjykata të ndryshme të larta e kushtetuese. Për hartimin e tij kam shfrytëzuar gjerësisht materialet e bollshme që kam marrë nga Instituti Max–Planck. Kam shfrytëzuar gjithashtu Konventën e 3-të mbi të Drejtën e Detit (apo Konventën e Montegobait), si dhe jurisprudencën ndërkombëtare në këtë fushë, kryesisht atë të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë. Edhe sot mund t’i them kujtdo se nga ku bazohet çdo paragraf i vendimit të Gjykatës Kushtetuese si në aspektin teorik, ashtu edhe atë të praktikës mes shteteve. Me falni, por mund të shtoj nga ana tjetër se në këtë drejtim kam shfrytëzuar edhe materiale të marra nga Greqia, dhe jo nga Turqia, e konkretisht nga Akademia Detare e Rodosit, e cila është padyshim një nga akademitë me prestigjioze në botë në fushën e të Drejtës së Detit. Le t’i shfrytëzojnë siç duhet të dy palët materialet e kësaj Akademie dhe jam i bindur që problemi i hapësirave detare mes dy vendeve tona zgjidhet shumë mirë dhe shpejt. Edhe një herë ndjesë që u zgjata, por dua të them dhe dua që të dalë qartë se unë, si hartues i vendimit, nuk kam marrë dhe nuk kam shfrytëzuar as edhe një material të vetëm nga asnjë individ apo grup individësh, në Shqipëri apo jashtë saj për çështjen në fjalë. Është i vetmi vendim i rëndësishëm i Gjykatës Kushtetuese për të cilin nuk është kërkuar as amicus curiae dhe as opinioni i Komisionit te Venecias. Prandaj, dua ta siguroj gazetarin Meletis se ndikimi turk në hartimin e vendimit të Gjykatës Kushtetuese mbi çështjen e detit është zero, aq sa mund të ketë pasur edhe vetë ai ndikim tek akuzat që një tjetër Meletis ngriti rreth dy mijë vjet më parë në procesin gjyqësor ndaj Sokratit të famshëm; prandaj, ëndrrat me sy hapur që mund të shohë edhe një fare Yayci, ish-admiral turk në pension, nëse janë thënë prej tij, nuk ka se si të jenë të besueshme për një gazetari serioze.

Por, sipas rreshtave të artikullit të sotëm, ndikimi mund të ketë ardhur edhe indirekt, jo përmes kontakteve në Gjykatën Kushtetuese, por përmes ndihmës dhe bisedimeve që personat në fjalë nga Turqia mund të kenë pasur me Partinë Socialiste.

Vështirë të pranohet një tezë e tillë nga një logjikë normale. Megjithatë, sërish detyrohem të them se, fatkeqësisht, kërkesa e paraqitur nga kërkuesit në Gjykatën Kushtetuese ishte korrekte në këndvështrimin formal, por aspak cilësore në këndvështrimin e së Drejtës Ndërkombëtare. Për më tepër kishte edhe mjaft gabime elementare e konceptuale. Si e tillë, ajo nuk është shfrytëzuar thuajse aspak në vendimin e dhënë nga Gjykata Kushtetuese. Këto fakte mund të provohen lehtësisht përmes leximit të materialeve që ka dosja gjyqësore.

Si e mendoni ju atëherë ecurinë e mëtejshme në një kohë që Greqia sapo përfundoi marrëveshjen me Italinë mbi këtë çështje, duke kërkuar zbatimin e parimit të “ekitesë”?

Po, pikërisht këtë gjë kërkon edhe vendimi i Gjykatës Kushtetuese për të cilin po flasim. Kjo është edhe fryma e Konventës së Montegobait, që është njëkohësisht edhe Kushtetuta e të Drejtës së Detit. Duhet të përcaktohet sa më drejtë natyra dhe statusi juridiko–ndërkombëtar i hapësirave që do të delimitohen, duke pasur parasysh se pjesa më e madhe e tyre janë ujëra territoriale, mbi të cilat secili shtet ushtron sovranitet të plotë, ndaj normalisht në rastin konkret nuk mund të flitet për caktim ex nuovo të vijës ndarëse, por për saktësimin e kufirit shtetëror ekzistues, të përcaktuar me Protokollin e Firences që në vitin 1925. Në thelb është e rëndësishme të zbatohet parimi i “ekitesë” për të gjitha hapësirat e tjera detare, i cili garanton një ndarje të drejtë e të ndershme, duke marrë në konsideratë vijën bazë, konfiguracionin e bregdetit, praninë ose jo të ishujve, si dhe natyrën e përmasat e tyre e të tjera. Në fund bëhet testi i proporcionalitetit, që garanton një ndarje sa më të barabartë të të gjithë hapësirës ujore. Padyshim që zbatimi i këtyre standardeve në praktikë nuk është i lehtë. Çdo shtet normalisht që është i interesuar të përfitojë sa më shumë sipërfaqe ujore. Por, nëse nuk arrihet marrëveshja, ashtu siç veprojnë të gjithë në këto raste, aq më tepër kur marrëdhëniet janë normale e miqësore, çështja mund të paraqitet në një nga mekanizmat për zgjidhjen paqësore të konflikteve ndërkombëtare. Në rastin konkret, për shumë arsye, mendoj se, nëse dështojnë bisedimet diplomatike dypalëshe, me konsensus të përbashkët mund të shkohet shumë mirë para Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë, dhe jo në një gjykatë arbitrazhi apo në Gjykatën Ndërkombëtare të së Drejtës së Detit.

A keni diçka më konkrete rreth problemeve që duhen trajtuar gjatë bisedimeve të mundshme me Greqinë?

Nuk mund të hyjmë në detaje në këtë intervistë të shkurtër, por theksoj se problemet dalin qartë nga vendimi i Gjykatës Kushtetuese. Mbi të gjitha, duhet transparencë dhe profesionalizëm. Ujërat detare janë të rëndësishme për të gjithë, aq më tepër për ne, që jemi vend i vogël dhe kemi një vijë detare shumë e shumë herë më të vogël se pala tjetër. Megjithatë nuk duam lëmoshë, por duam të marrim atë që na takon, bazuar tërësisht vetëm në të drejtën ndërkombëtare detare bashkëkohore dhe praktikën e shteteve. Ripërsëris se, në thelb, si kudo tashmë, duhet të jetë parimi i “ekitesë”, pra trajtimi e zgjidhja në mënyrë të barabartë e të ndershme i çështjes së ndarjes së ujërave detare që shtrihen mes nesh. Kjo fillon që me përcaktimin e metodologjisë së punës; heqjen e vijave bazë; llogaritjen e gjireve dhe të porteve respektive; vlerësimin e efekteve që ka në këtë ndarje çdo ishull i veçantë apo masë shkëmbore; evidentimi i faktorëve të tjerë që sipas Konventës së Tretë mbi të Drejtën e Detit ndikojnë në këtë proces e të tjera. Përveç ujërave territoriale që përmendëm më sipër, që është edhe problemi më madhor i negociatave të pritshme, me shumë rëndësi është padyshim edhe përcaktimi i Shelfit Kontinental dhe Zonës Ekonomike Ekskluzive të secilës palë. Ato mund të përkojnë me njëra-tjetrën, por mundet që edhe jo. Kjo varet nga tërësia e të gjithë faktorëve që evidentuam. Por sigurisht që, ndër të tjera, edhe bufi e di që sa më i madh të jetë efekti që u jepet ishujve, aq më e vogël mbetet sipërfaqja ujore që duhet ndarë, prandaj futet në lojë në çdo rast edhe parimi i “ekitesë”. Sepse nuk janë ishujt që përcaktojnë parimin e “ekitesë”, por e kundërta, është pikërisht zbatimi sa më korrekt i këtij parimi që imponon efektet e çdo ishulli në sipërfaqen ujore respektive. Pikërisht për këtë arsye, praktika ndërkombëtare njeh raste kur në varësi të shumë faktorëve dhe në funksion të parimit të “ekitesë”, ishujve u jepet efekt krejtësisht i ndryshëm, që mund të shkojë nga zero për qind, deri në 100 për qind. Natyrisht që këtu luajnë rol edhe faktorë të tjerë, si madhësia e ishullit, është apo jo i banueshëm, konfiguracioni i tij e të tjerë. Po ju lutem, sërish theksoj për të disatën herë rëndësinë vendimtare që ka zbatimi korrekt i parimit të “ekitesë”. Rëndësia e tij është e tillë saqë me të drejtë thuhet që në rast nevoje ai mund të zbatohet edhe contra legem.

Po ndërkaq, çështja ndërlikohet nëse një marrëveshje tjetër e mundshme mund të çohet sërish në Gjykatën Kushtetuese, e cila u bënë disa vite që nuk ekziston.

Gjykata do të krijohet patjetër. Juristë ka plot Shqipëria. Megjithatë, mirë që më kujtuat se gazetari Meletis përmend që për shkak të ndikimit turk “mbase nuk është rastësi që shumica e anëtarëve të Gjykatës Kushtetuese që kundërshtuan marrëveshjen greko–shqiptare janë larguar tashmë nga puna me akuza korrupsioni…”, duke shpresuar që një përbërje e re do të gjykonte ndryshe. Dua të saktësoj gazetarin Meletis se nga nëntë gjyqtarët që gjykuan çështjen e marrëveshjes së detit më shumë se dhjetë vjet më parë, vetëm dy prej tyre janë larguar nga reforma në drejtësinë shqiptare, unë dhe një ish-koleg tjetër, që të dy jo më si anëtarë të Gjykatës Kushtetuese, por si gjyqtarë të Gjykatës së Lartë. Të tjerët janë në pension apo në detyra të tjera të rëndësishme. Personalisht kam mendim krejtësisht ndryshe, por nuk pi ujë, ky është realiteti. Megjithatë, nëse e ndihmon fakti që unë kam qenë relator dhe kam bërë vendimin, kjo është çështje tjetër…