Preludi i një vdekjeje – Vincent van Gogh vetëplagoset më 27 korrik 1890, duke ju dhënë amshimit dy ditë më vonë

Nga Albert Vataj

Ishte pasditja e zymtë e 27 korrikut 1890, në Auvers-sur-Oise, një fshat i qetë pranë Parisit, kur një figurë e vetmuar, e mbështjellë me mantel të hollë dhe kapele kashte, u kthye me hapa të pasigurt drejt hanit të Ravoux-ve. Në fytyrë mbante hijen e një dhimbjeje që nuk mund të fshihej, një ndjesi e errët që e kishte ndjekur prej kohësh. Ai ishte Vincent van Gogh, piktori që kishte luftuar jo vetëm me penelin dhe dritën, por mbi të gjitha me demonët e vetvetes.
Në dhomën e tij të vogël, të zhveshur nga çdo gjë përveç një krevati druri dhe disa fletëve të skicave të shpërndara, ai i tha pronarëve se ishte plagosur. Kishte dalë nëpër fusha, në kufijtë e varrezave të Auvers-it, ku shpesh gjente një qetësi të çuditshme mes rreshtave të kryqeve dhe të barit të lartë që përdridhej nën erë. Ishte pikërisht aty që kishte marrë revolverin e vogël, ndoshta të huazuar, ndoshta të fshehur prej kohësh, dhe kishte qëlluar veten në kraharor. Plumbi nuk i preku menjëherë organet jetësore; e lëndoi, e rrëzoi, por nuk e shoi menjëherë frymën e tij të trazuar. Ai arriti të ngrihej, të kthehej në han, të shtrihej në atë dhomë ku mbrëmjeve dritat ngjanin me yje të largët nëpër xhama.
Dy ditë më vonë, më 29 korrik, Vincent mbylli sytë përgjithmonë. Në funeralin e tij, pranë varrit të thjeshtë, qëndronte Theo, vëllai i tij i dashur, doktori Paul Gachet, miku dhe kujdestari shpirtëror që kishte ndarë me të biseda mbi artin dhe jetën, si dhe disa artistë të tjerë që e kishin njohur shpirtin e tij të trazuar. Arkivoli ishte mbuluar me luledielli, lulet e diellit që ai kishte pikturuar me një përkushtim të çmendur, sikur të donte të kapte në to një copë përjetësie. Ato lule, të verdha si rrezet e diellit, ishin një përshëndetje e fundit për atë që e kishte parë botën përmes syve të një të marri të ndritur.
Por pas këtij fundi, historia nuk mbaron. Vetëm disa muaj më vonë, më 25 janar 1891, Theo, i konsumuar nga dhimbja, nga tuberkulozi dhe nga një depresion i thellë që e kishte pushtuar pas vdekjes së vëllait, mbylli sytë në një spital në Utrecht. Ai u varros pranë Vincent-it, në varre identike, si dy shpirtërorë që nuk mund të ndaheshin as në jetë, as në vdekje.
E vërteta që çoi në vdekje
Ka shumë diskutime mbi fundin e Vincentit. Versioni klasik thotë se ai qëlloi veten, një akt i dëshpëruar i një njeriu të lodhur nga dritat dhe hijet e jetës së tij. Megjithatë, disa historianë modernë, si Steven Naifeh dhe Gregory White Smith, kanë ngritur dyshime se mos piktori nuk ishte vetëvrarë, por u plagos aksidentalisht nga dy të rinj të njohur për prirjen për të bezdisur të huajt. Ata mendojnë se Vincent, me një ndjenjë të fortë faji dhe për të mos i vënë në telashe, pranoi fajin dhe u kthye në han për të vdekur në heshtje. Por kjo hipotezë mbetet e paprovuar, ndërsa dëshmitë e kohës mbajnë gjallë versionin e aktit të tij fatal.
Ajo që dihet me siguri është se Vincent po jetonte ditët e fundit të një përpjekjeje titanike për të gjetur paqe. Në letrat dërguar Theos, ai shpesh shkruante për ankthin dhe përpëlitjen e tij të brendshme:
“Trishtimi do të zgjasë përgjithmonë.”
Kjo fjali, thuhet se e fundit e tij, është një pasqyrë e shpirtit që kurrë nuk gjeti dritën që kërkonte, pavarësisht yjeve që pikturoi dhe fushave që mbuloi me gjelbërimin e shpresës.
Në veprat e fundit të Auvers-it, “Fushat me krerë gruri dhe korba”, “Rrënjët e drurit”, dallohet trazimi i tij i brendshëm. Peneli i tij shpërthente mbi telajo me një vrull të pamëshirshëm, me ngjyra të ndezura që luftonin njëra-tjetrën, si brenda tij. Ishte një pikturë e shpirtit të një njeriu që kishte parë shumë dhe kishte ndier më tepër se ç’duhej.
Vdekja e Van Gogh-ut nuk është thjesht fundi i një jete, por kulmi i një simfonie të dhimbjes dhe bukurisë. Ai u përpoq të gjente dritën mes errësirës, të mbillte diell në një tokë të ftohtë, dhe në fund, nuk e përballoi dot më. Por ajo që na la pas është një testament shpirtëror që nuk shuhet kurrë: dritat e natës mbi Rhone, lulediellat e artë, vetëvështrimi i tij në pasqyrën e ngjyrave, që flasin më shumë se çdo fjalë.
Në atë varr të thjeshtë në Auvers-sur-Oise, pranë vëllait të tij, gjendet një qetësi që ndoshta nuk e gjeti kurrë në jetë. Dhe, siç thoshte ai vetë: “Kam vënë shpirtin tim në punën time dhe jam humbur në të.”
Në këtë humbje, paradoksalisht, bota fitoi një përjetësi.
Preludi i vdekjes së Vincent van Gogh-ut është një melodi e përzier mes trishtimit dhe madhështisë, një akt i fundit i një arti që lindi nga plagët e shpirtit dhe që sot rrezaton si një yll i pavdekshëm.