Pse projektet e reja bërthamore janë ende shumë të kushtueshme në Europë?

Energjia bërthamore është gati të luajë një rol vendimtar në përpjekjet e Europës për dekarbonizimin dhe sigurinë e energjisë, por sfidat financiare dhe logjistike të ndërtimit të reaktorëve të rinj mbeten masive. Kostot e larta të ndërtimit, rreziqet financiare dhe mbështetja në mbështetjen e shtetit i bëjnë projekte të tilla një sfidë të frikshme për shumicën e ofruesve të shërbimeve në Europë, sipas një raporti nga S&P Global Ratings.

“Ndërtimi i ri bërthamor europian është i kushtueshëm, i rrezikshëm dhe do të kërkojë fonde të konsiderueshme,” paralajmëron raporti, duke përmendur shpenzimet e jashtëzakonshme të ndërtimit bërthamor modern. Kostoja e një nate e reaktorëve të rinj të ndërtuar në Europë, e cila përjashton financimin gjatë ndërtimit, tejkalon 10 milion euro për megavat.

Për një palë tipike reaktorësh europianë nën presion, kjo përkthehet në një investim deri në 50 miliardë euro, një shumë shumë përtej kapacitetit financiar të shumicës së ndërmarrjeve europiane, me përjashtim të EDF. Kostoja për ndërtimin e projekteve të reja bërthamore në Europë, “është gjithashtu rreth pesëfishi i projektit më të madh të fermave të erës në det të hapur në Organizatën për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim”, thuhet në raport.

Tensioni financiar për të ndërtuar projekte të reja bërthamore ilustrohet nga përvoja e EDF, pasi gjigandi francez i energjisë menaxhoi njëkohësisht ndërtimin e dy projekteve në shkallë të gjerë, Hinkley Point C në Mbretërinë e Bashkuar dhe Flamanville në Francë. Tejkalimet e kostos dhe vonesat në këto projekte gërryen vlerësimin e kreditit të EDF dhe nënvizuan “rritje të ekzekutimit dhe rreziqeve të paparashikuara” të qenësishme në projektet bërthamore, sipas raportit.

Për shoqëritë europiane, shpenzimet e larta kapitale të ndërtimit bërthamor “zakonisht shtrijnë bilancet e korporatave” dhe kërkojnë garanci afatgjata të të ardhurave për të siguruar stabilitet financiar, paralajmëron S&P Global. Pavarësisht kostove të larta, energjia bërthamore ofron avantazhe të dallueshme, veçanërisht në kontekstin e krizës energjetike të Europës pas pushtimit të Ukrainës nga Rusia. Ndërsa BE-ja ishte shumë e varur nga gazi rus përpara vitit 2022, uraniumi lënda e parë për energjinë bërthamore vjen nga një bazë furnizuese më e qëndrueshme dhe e larmishme, duke reduktuar dobësitë gjeopolitike.

Uzinat bërthamore prodhojnë gjithashtu energji elektrike të qëndrueshme, me karbon të ulët, duke siguruar prodhim të qëndrueshëm për të balancuar ndërprerjen e burimeve të rinovueshme si era dhe dielli. Bashkimi Europian mbështetet në energjinë bërthamore për rreth 20% të prodhimit të tij të energjisë elektrike dhe 15% të kapacitetit të tij të fortë.

Siç vë në dukje raporti: “projektet e reja të ndërtimit janë thelbësore në Europë për të ruajtur pjesën e bërthamës në rreth 20% në përzierjen e energjisë dhe për të plotësuar pjesën në rritje të burimeve të rinovueshme.” Klasifikimi i Parlamentit Europian i bërthamës si një teknologji “e gjelbër” sipas Taksonomisë së BE-së për aktivitete të qëndrueshme forcon apelin e tij për investime duke lehtësuar aksesin në financim të qëndrueshëm.

Me reaktorin mesatar në Europë tani 40 vjeç, shumë impiante janë planifikuar të çmontohen deri në vitin 2040. Zëvendësimi në kohë i këtyre reaktorëve është thelbësor për të shmangur një mungesë në furnizimin me energji elektrike, veçanërisht kur kërkesa për energji rritet. Elektrifikimi i industrive dhe rritja e nevojave për energji të qendrave të të dhënave që vlerësohet të rrisë kërkesën e rrjetit me 10-15 teravat-orë në vit, e bën edhe më të fortë rastin për burimet e energjisë elektrike të qëndrueshme dhe të dekarbonizuara, si ato bërthamore.

Kostoja e madhe e ndërtimit bërthamor kërkon përfshirje të fortë të shtetit. Asnjë ndërmarrje evropiane nuk mund të ndërmarrë aktualisht projekte të tilla pa mekanizma të mbështetur nga qeveria, vë në dukje raporti, duke shtuar se “të gjithë mekanizmat aktualë të financimit të parashikuara për ndërtimet e reja bërthamore përfshijnë mbështetjen e fortë të taksapaguesve ose konsumatorëve”.

Këta mekanizma përfshijnë huatë shtetërore të subvencionuara, modelet e bazës së aseteve të rregulluara (RAB) dhe kontratat për diferencën (CfDs), të cilat ndihmojnë në shpërndarjen e kostove dhe në zbutjen e rreziqeve financiare. Shembuj të projekteve bërthamore të mbështetura nga shteti janë të shumtë. Në Republikën Çeke, qeveria ka partnerizuar me KHNP të Koresë për të zhvilluar reaktorë të rinj, duke përfshirë Dukovany 5, me financim të lehtësuar përmes mekanizmave shtetërorë.

Në mënyrë të ngjashme, planet ambicioze të Polonisë për deri në gjashtë reaktorë, të mbështetur nga huatë shtetërore dhe financimi ndërqeveritar, synojnë të forcojnë pavarësinë e saj energjetike dhe objektivat e dekarbonizimit. Në Sllovaki, një reaktor i sapopërfunduar, Mochovce 3, filloi funksionimin në fund të vitit 2023, duke shtuar kapacitetin bërthamor të vendit. Në Francë, EDF planifikon të vërë në punë midis gjashtë dhe 14 reaktorë të rinj, me një kapacitet prej 10-24 gigavat, nga fundi i viteve 2030.

Megjithatë, nuk janë marrë vendime përfundimtare për investime, dhe mungesa e planeve të qarta financimi nënvizon sfidat e ardhshme. Por, raporti paralajmëron se edhe me modelet inovative të financimit, barra financiare e projekteve bërthamore mbetet e konsiderueshme.

Raporti sugjeron se rikomisionimi i reaktorëve të mbyllur së fundmi mund të ofrojë një alternativë më të shpejtë dhe më pak të kushtueshme për ndërtimin e reaktorëve të rinj. Kjo qasje është në shqyrtim në Belgjikë  siç u vu re së fundmi nga operatori i sistemit Elia në studimin e tij 2036–2050 dhe Spanjë, por përballet me pengesa të rëndësishme politike dhe rregullatore në vende si Gjermania, ku opozita publike dhe qeveritare mbetet e fortë.

Raporti i S&P Global theksoi dualitetin e energjisë bërthamore si një zgjidhje jetike për nevojat energjetike të kontinentit dhe si një sipërmarrje monumentale që shtrin kapacitetin e ndërmarrjeve dhe qeverive. Kostot e larta, afatet e gjata kohore dhe mbështetja në mbështetjen e qeverisë sfidojnë projekte të reja, edhe pse reaktorët e vjetëruar kërkojnë zëvendësime urgjente.

Rikomisionimi i impianteve të vjetra ofron një alternativë të mundshme, por përballet me pengesa politike. Vende si Franca dhe Polonia po avancojnë planet, megjithatë vonesat në vendimet për investime zbulojnë rrugën e pjerrët përpara. E ardhmja bërthamore e Europës do të varet nga modelet inovative të financimit dhe nga mbështetja e fortë e shtetit për të balancuar kostot me rolin e saj jetik në tranzicionin energjetik.

SCAN TV