Vaçe Zela, zëri që kumboi magjishëm në skenën e madhe të traditës sonë të këngës

Nga Albert Vataj

Sot nuk është një ditë e zakonshme e kalendarit; është një datë që i përket përjetësisë së korifenjve të artit shqiptar. Është dita kur lindi Vaçe Zela – zëri që nuk u shua, por u shndërrua në jehonë të pavdekshme. Kjo ditë nuk shënon thjesht lindjen e një artisteje, por ngjizjen e një ylli, ndriçimi i të cilit nuk u shua as nga koha, as nga largësia, as nga vdekja. Zëri i Vaçes nuk u këndua, ai u shpall si një mision i shenjtëruar në traditën magjike të këngës sonë.
Vaçe Zela nuk ishte thjesht një këngëtare; ajo ishte gjenia emocionale e një kombi – një shpirt që i ktheu tingujt në lutje, në kremtim, në lot e në ovacione. Kur ajo ngjitej në skenë, ngrihej me të edhe një komb i tërë, sepse ajo nuk këndonte vetëm me zë, por me shpirt. Ajo nuk interpretonte, sepse ajo vetë ishte kënga.
Në një kohë kur arti shpesh detyrohej të mbijetonte nën peshën e konformizmit, Vaçe Zela e bëri atë të mbretërojë. Ajo ishte fituesja e parë e Festivalit të Këngës në RTSH, në vitin 1962, me “Fëmija i parë” – dhe me të vërtetë, ajo ishte “fëmija i parë” i një epoke të artë që solli tinguj, shpresë dhe krenari shqiptare.

Zëri i saj u “peshua me flori”, sepse fjalët nuk mjaftonin për ta përshkruar. Ajo ishte busulla e artit që udhëhoqi një brez drejt emocioneve të pastra dhe shpirtërore. Me repertorin e saj të pasur, këngët e saj frymëzuan dashuri, sakrificë, gjallëri dhe krenari kombëtare. Ajo u bë arka e shpirtit shqiptar.
Vaçe Zela lindi më 7 prill 1939 në Lushnjë, në një familje me origjinë nga Skrapari. Që në fëmijëri tregoi prirje të jashtëzakonshme për muzikën. Filloi të këndonte në aktivitete lokale, duke mahnitur me zërin e saj të fuqishëm dhe unik. Studioi në Liceun Artistik “Jordan Misja” në Tiranë, ku nisi të ndërtonte themelet e një karriere brilante.

Në fillim të viteve ’60, ajo hodhi hapat e parë seriozë në skenën kombëtare. Fituesja e parë e Festivalit të Këngës, ajo do të bëhej më pas simbol i muzikës shqiptare, me një rekord të paarritshëm: 11 çmime të para. Ndër këngët më të njohura të saj janë “Lemza”, “Valsi i lumturisë”, “Djaloshi dhe shiu”, “Buka e duarve tona”, “Trëndafil i çelur në shkurt”, “Këngë për motin”, “Mallëngjimi”, “Ç’u bë kjo zemër”, etj.
Repertori i saj është i gjerë dhe i larmishëm, nga këngët e lehta, popullore të përpunuara, tek baladat, kantatat dhe këngët e filmave. Ajo ishte e vetmja që, me një zë të vetëm, mund të përshkruante gjithë paletën e ndjesive njerëzore – nga mallëngjimi tek gëzimi, nga dashuria tek heroizmi.
Vaçe Zela e ngriti fuqinë vokale në drithërimë të shpirtit. Talenti dhe pasioni i saj shndërronin çdo dalje në skenë në një përjetim të paharruar. Edhe pse vitet kanë kaluar dhe emri i saj është kthyer në një kujtim mallëngjyes, ai nuk është zbehur, por është rritur në madhështi.

Për brezat e sotëm, që janë më larg atij arti dhe asaj ndjenje, ndoshta emri i saj nuk kumbon me të njëjtën fuqi. Por arti që ajo dhe brezi i saj krijuan ishte dhe mbetet një art i vërtetë, me rrënjë të thella dhe me një ndjeshmëri që nuk shuhet.
Vaçe Zela ishte dhe mbetet një emër i skalitur me shkronja të arta në historinë e muzikës shqiptare. Zëri i saj, ndonëse i këputur nga kodrat e kohës, kumbon si një jehonë e përhershme në ëndrrën tonë për përjetësi artistike. Ajo ndezi salla koncertesh brenda dhe jashtë vendit, ngriti emocione dhe bashkoi zemra.
Në skena ndërkombëtare, ajo përfaqësoi Shqipërinë me dinjitet, duke u vlerësuar për zërin dhe interpretimin e saj të veçantë. Për shqiptarët e mërguar, ajo ishte ura që lidhte atdheun me shpirtin e tyre.

Për kontributin e saj të jashtëzakonshëm, u nderua me titujt më të lartë: “Artiste e Merituar”, “Artiste e Popullit”, “Nderi i Kombit” – jo thjesht vlerësime formale, por mirënjohje e thellë e një kombi për ikonën e tij.
Pas një beteje të gjatë me sëmundjen, Vaçe Zela u shua më 6 shkurt 2014, në Basel të Zvicrës. Kishte kohë që nuk këndonte, por zëri i saj kurrë nuk u shua – ai jeton në çdo tingull që na la.
Vaçe Zela nuk ishte vetëm një zë. Ajo ishte një epokë, një frymë, një ndjenjë kolektive që mbetet e gdhendur në memorien e shqiptarëve. Ajo është frymëzim për artistët e rinj dhe mall i pashuar për çdo artdashës.
Në çdo notë që dridhet, në çdo kujtim që gjallëron, në çdo zemër që dëgjon – Vaçe Zela është dhe mbetet e përjetshme.