William Tyndale, teologu që u dogj i gjallë në turrën e druve, se përktheu Biblën në anglisht
Albert Vataj
William Tyndale, teologu që u dogj i gjallë në turrën e druve si heretik, se përktheu Biblën në anglisht
Imagjinojeni një turmë e madhe njerëzish në një shesh të Brukselit së mesjetës, atë paradite të 6 tetorit të vitit 1536. Në qendër të të sheshit mbi një fron të drunjtë lidhur për një shtyllë qëndron një burrë i dërrmuar, i cili pret vdekjen për mëkatin e vetëm se kërkoi dhe i’a arriti që Fjalën e Shenjtë të fliste anglisht. Gjelati u kujdes që ta lidhte mirë për shtyllë që trupi i William Tyndale të digjej, duke dhuruar spektakël soditësve të shumtë që i rrethvinin sheshit.
“Nëse do të më djegin, nuk do të bëjnë asgjë tjetër përveçse unë kërkova. Nuk ka rrugë tjetër për në mbretërinë e jetës përveçse nëpërmjet persekutimit dhe vuajtjes së dhimbjes dhe vetë vdekjes sipas shembullit të Krishtit.”, ka thënë Tyndale para se ky teatër tmerri të shfaqej në Evropën e civilizuar.
Në shekullin e katërmbëdhjetë, John Wycliffe ishte i pari që bëri (ose të paktën mbikëqyri) një përkthim në anglisht të Biblës, por kjo ishte përpara shpikjes së shtypshkronjës dhe të gjitha kopjet duhej të shkruheshin me dorë. Përveç kësaj, kisha e ndaloi përkthimin e paautorizuar të Biblës në anglisht në vitin 1408.
Në përpjekje për të frenuar ndikimin e ndjekësve të Wycliffe-it, në vitin 1408, Parlamenti miratoi “Kushtetutat e Oksfordit”, të cilat ndalonin këdo që të përkthente ose lexonte një pjesë të Biblës në gjuhën e popullit pa lejen e autoriteteve kishtare. Burrat dhe gratë u dogjën sepse u mësuan fëmijëve të tyre Besimin e Apostujve, Lutjen e Zotit dhe Dhjetë Urdhërimet në anglisht. Megjithatë, Ëilliam Tyndale kishte një pasion të pashuar për ta vënë Biblën në dispozicion të çdo anglezi.
Pasi studioi në Oksford dhe Kembrixh, ai iu bashkua familjes së Sir John Walsh në Sudbury Manor të vogël si mësues për fëmijët e Walsh. Walsh ishte një zot bujar i pallatit dhe shpesh argëtonte klerin vendas në tryezën e tij. Tyndale jo pak herë i shtonte erëza bisedës së tryezës, ndërsa përballej me injorancën biblike të priftërinjve. Në një moment, Tyndale i tha një prifti: “Nëse Zoti ma fal jetën, para se të kalojnë shumë vite, unë do të bëj që një djalë që drejton parmendën të dijë më shumë për Shkrimet e Shenjta sesa ti.” Ky humor thumbues duket se kaloi pa vëmendje, sepse atje ata kishin shkuar të hanë, pijnë dhe dëfrejnë dhe jo të lexojnë kontekstin mes frazave të një heretiku të ardhshëm.
Tyndale shkoi te peshkopi i Londrës, Cuthbert Tunstall, për të kërkuar leje për të përkthyer Biblën në anglisht. Tunstall me “Kushtetutat e Oksfordit” mbi kokë refuzoi. Ndërsa ishte në Londër, Tyndale ra në kontakt me disa tregtarë që kontrabandonin disa nga shkrimet e Martin Luterit nga Gjermania në Angli. Ata e inkurajuan Tyndale të shkonte në Evropë për të përkthyer Biblën. Ata do të ndihmonin të kontrabandoheshin atë në Angli.
Në vitin 1524 Tyndale lundroi për në Gjermani. Në Hamburg, ai punoi me Dhiatën e Re dhe në Këln, gjeti gjithashtu një kopjues që do ta stamponte veprën. Megjithatë, lajmi për aktivitetin e Tyndale erdhi tek një kundërshtar i Reformacionit, i cili kishte bastisur shtypin. Tyndale u arratis me faqet e shtypura dhe u nis për në qytetin gjerman Worms, ku u botua me nxitim Testamenti i Ri. Gjashtë mijë kopje u shtypën dhe u futën kontrabandë në Angli. Peshkopët bënë gjithçka që mundën për të zhdukur Biblat. Kryepeshkopi i Canterbury-t bleu disa nga kopjet e këtij botomi për shkatërruar para se të bëheshin pronë e të interesuarve, ndërsa Peshkopi Tunstall i dogji disa kopje para kishës së Shën Palin. Tyndale i përdori paratë për të printuar botime të përmirësuara!
Mbreti Henry VIII, atëherë në grahmat e divorcit të tij nga Mbretëresha Katerina, i ofroi Tyndale një kalim të sigurt në Angli për të shërbyer si shkrimtar dhe studiues i tij. Tyndale refuzoi, duke thënë se nuk do të kthehej derisa Bibla të mund të përkthehej ligjërisht në anglisht. Tyndale vazhdoi të fshihej mes tregtarëve në Antwerp dhe filloi të përkthente Testamentin e Vjetër, ndërsa agjentët e Mbretit kërkuan për të në të gjithë Anglinë dhe Evropën.
Tyndale iku nga Anglia për të përkthyer Biblën në kontinent. Edhe atje, ai duhej të ishte i kujdesshëm për të shmangur spiunët dhe informatorët anglezë, dhe kundërshtarët evropianë të Reformacionit. Vendndodhja e tij është shpesh e vështirë të përcaktohet, por ai kaloi kohë në Hamburg, Wittenberg, Këln, Worms dhe Antwerp. Në vitin 1525 Testamenti i tij i Ri u shtyp dhe u dërgua përsëri në Angli. Ishte përkthimi i parë i Biblës nga origjinali greqisht në anglisht. Në të vërtetë, ishte përkthimi i parë i një libri grek në anglisht.
Në vitin 1534, Tyndale u tradhtua nga një mik i rremë pranë Brukselit, u arrestua nga forcat perandorake dhe u hodh në burg. Tyndale u gjet më në fund nga një anglez i cili pretendoi të ishte shoku i tij, por më pas ia dorëzoi autoriteteve. Pas një viti e gjysmë burg, ai u soll në gjyq për herezi, sepse besonte, ndër të tjera, në faljen e mëkateve dhe se mëshira e ofruar në ungjill ishte e mjaftueshme për shpëtim. Ai u akuzua për mbajtjen e asaj që vetëm besimi justifikon.
Në gusht 1536, ai u dënua; në këtë ditë, më 6 tetor 1536 , ai u dogj në shtyllë e drunjtë. Lutja e tij e fundit ishte “Zot, hapi sytë Mbretit të Anglisë”. Lutja iu përgjigj pjesërisht kur tre vjet më vonë, në vitin 1539, Henri VIII kërkoi nga çdo kishë famullitare në Angli që të vinte një kopje të Biblës angleze në dispozicion të famullitarëve të saj.
