Ideja e “çmendur” e Bankave Qendrore për t’i dhuruar çdo qytetari nga 200 euro në muaj

Dhurimi i 200 eurove në muaj në llogarinë e çdo qytetari të Eurozonës. Kjo është një nga idetë që po ushqen debatin në rritje për adoptimin, në një të ardhme jo shumë të largët, të një politike te emërtuar “Helicopter Money (para helikopter)”.

Nuk bëhet fjalë për një teori konspirative. Ideja është rimarrë sëfundmi nga  Ben Bernanke, ish guvernator i Federal Reserve që ka rikthyer konceptin e ideuar nga Milton Friedman, që konsiderohet edhe si babai i teorisë monetare dhe që ka marrë edhe çmimin Nobel për Ekonominë.

Ky i fundit në vitet ’60 shkruante në një provokim intelektual: “Të supozojmë se një ditë një helikopter do të fluturonte sipër këtij komuniteti dhe do të hidhte 1 mijë dollarë nga qielli. Sigurisht ato do të mblidheshin me shpejtësi nga qytetarët”.

Sipas Friedman, një lëvizje e tillë do të kishte “automatikisht” një impakt në inflacion, duke e rritur atë.

Rritja e inflacionit është një nga sfidat me të cilat po përballet Banka Qendore Europiane prej 10 vitesh. Synimi është arritja e një niveli 2 % të inflacionit por mesatarja e arritur është 1.2 %. Dhe perspektiva e 10 viteve të ardhshme për 19 vendet e zonës euro mbetet e njëjtë, pra inflacion 1.2 %.

Aspekti “kurioz” është që investitorët duket se tashmë nuk besojnë më në mundësinë që politikat e fundit zgjeruese të BQE-së janë në gjendje që të sjellin rritjen e çmimeve në nivelet e kërkuara.

Nuk përfundon këtu! Investitorët jo vetëm nuk besojnë te rritja e inflacionit por te e kundërta; te deflacioni. Arsyeja për të cilët BQE (por edhe bankat e tjera qendrore të mëdha) has vështirësi për të ringritur inflacionin i ka rrënjët edhe më të thella.

Gjithçka ka nisur në vitet ’80 kohë kur “gërshëra” e barazisë mes të pasurve dhe të varfërve ka nisur të zgjerohet.

Fillimisht ka nisur me ritme të ngadalta por pas rënies së Murit të Berlinit dhe globalizimit, ritmet janë përshpejtuar.

Raporti mes të ardhurave të disponueshme të 10 % më të pasur të popullsisë dhe 10 % më të varfër, është rritur me 7 herë nga 1980 dhe me 9 herë në 2015.

Përfitimet e rritjes ekonomike përfundojnë në xhepin e një fashe gjithnjë e më të ngushtë të popullsisë, evidentohet në studimin “Income Inequality” (Pabarazia e të ardhurave).

Mes 1975 dhe 2012, në Shtetet e Bashkuara të Amerikës rreth 47 % e të ardhurave të gjeneruara nga rritja ekonomike ka shkuar për të fryrë portofolet e vetëm 1 % më të pasurve të popullsisë; një fenomen veçanërisht i reflektuar edhe në Kanada, Australi dhe Britani të Madhe.

Si rrjedhojë, shtresa e mesme gjendet gjithnjë e më shumë nën presion.

Motivet e kësaj shpërndarje asimetrike të pasurisë janë shumë. Është mbi të gjitha impakti i globalizimit që ka revolucionarizuar plotësisht flukset tregtare por edhe inovacionin teknologjik, që po krijon profesione të reja me vlerë të shtuar shumë të lartë duke i bërë shumë të tjera të panevojshme, me pasoja të ndjeshme te pagat dhe punësimi.

Por shtimi i pabarazive ka kontribuar në krijimin e një tregu pune gjithnjë e më shumë të “financiarizuar” me përdorimin e gjerë të planeve të “stock options” (aksione që u jepen falas punonjësve, zakonisht manaxherëve të kompanive) dhe të bonuseve për drejtuesit, sëbashku me rënien e rregulloreve dhe të rolit të sindikatave. “Gërshëra” mes të pasurve dhe të varfërve është zgjeruar akoma më shumë pas krizës së vitit 2008 dhe tashmë po merr një impulsi të ri të fuqishëm nga politika monetare jo e zakonshme e bankave qendrore.

Ja pse në tentativën për të gjetur zgjidhje, debati për “Helicopter Money” po rritet. Për të është folur shumë sëfundmi nga ish guvernatori i Federal Reserve të Dallasit Richard Fischer, ish zëvëndës guvernatori i Bankës së Kanadasë Jean Boivin, ish presidenti i Bankës Qendrore Zvicerane Philipp Hildebrand etj., që kanë publikuar një propozim që synon përdorimin e një fondi emergjence fiskale të financuar nga banka qendrore.

Për të shkuar më tej, Moritz Kraemer, krye-ekonomisti i Acreditus, shoqëri konsulence me seli në Dubai, në një artikull në Financial Times ha hipotetizuar për një program të Bankës Qendrore Europiane 36 mujor që parashikon dhurimin e 200 eurove në muaj për çdo qytetar nëse niveli i inflacionit bie nën 1 % në vit. Shuma do të reduktohet gradualisht pasi të arrihet niveli 2 % i inflacionit. Një operacion kolosal që kushton 900 miliardë euro.

Por a do të funksiononte? A do të arrinte të rindizte inflacionin dhe rritjen ekonomike ky hap?

Ata që kundërshtojnë idenë japin disa argumente.

Fillimisht duhet të sqarojmë se “Helicopter Money” i përket politikës fiskale dhe jo asaj monetare sepse ndarja direkte e parasë në llogaritë bankare kërkon emisionin e bonove për riekuilibruar pasivitetin e Bankës Qendrore Europiane.

Por duke qenë se në Eurozonë nuk ekziston  as imazhi i një superministri financash e as eurobonde, në vendimmarrje duhen përfshirë të gjithë ministrat e financave të 19 shteteve që aderojnë në zonën euro.

Pyetja e fundit është një e vetme: njerëzit do t’i shpenzonin paratë e “dhuruara” nga Banka Qendrore Europiane?

Mbi këtë nuk ka siguri sepse qytetarët mund të vendosin që t’i ruajnë paratë si pjesë të kursimeve, duke zbehur kështu operacionin.

Edhe në rast se paratë e dhëna do të shpenzoheshin në pjesën më të madhe të tyre, inflacioni do të rritej por vetëm për periudhën e “Helicopter Money”. Kur efektet stimuluese të “drogës” të përfundojnë, do të ktheheshim në pikën e nisjes. Është e vështirë pra që një ekonomi të mund të rritet pa investime në infrastrukturë, që të përmirësohet vetëm sepse njerëzit me paratë e BQE-së do të shkojnë (dhe nuk është e sigurtë) për të shpenzuar më shumë në kinema apo në piceri.

‘Shkopi magjik’ i ‘Helicopter Money’ do të rezultonte një armë e papërshtatshme sepse pritshmëritë e tregjeve mbi inflacionin do të ambientoheshin lehtësisht me klimën e parasë së shpejtë e të lehtë.

Ndaj, “Helicopter Money”, rrezikon të mos ketë efektin e shpresuar.

Por cila do të ishte zgjidhja e përshtatshme?

Sipas ekspertëve të ndryshëm që vënë në pikëpyetje këtë skemë, problemi duhet kërkuar në përmirësimin e bashkëpunimit dhe të koordinimit mes politkave monetare dhe atyre fiskale.