Katër skenarë ‘apokaliptikë’ për të ardhmen e Europës pas krizës

Nga Philippe Pochet –

Tashmë është e qartë se pandemia e Covid-19 do të ketë pasoja të mëdha, afatgjata. Në Bashkimin Europian, themelet e integrimit europian po vihen në dyshim.

BE përcaktohet nga ‘shtyllat’ e saj: tregu i vetëm dhe lëvizja e lirë, euro dhe Pakti i Stabilitetit dhe Rritjes, dhe ligji i konkurrencës dhe ndihmës shtetërore. Këto shtylla po tronditen nga pandemia dhe ato sigurisht që do të jenë në qendër të debateve për të ardhmen e Europës.

Kufijtë kombëtarë

Sa i përket lëvizjes së lirë të njerëzve, mbyllja edhe një herë e kufijve kombëtarë ka qenë një prirje shumë simbolike, duke demonstruar se europianët e tjerë ’konsiderohen ende si potencialisht të rrezikshëm, të huaj që bartin sëmundjen. Kjo shtron pyetje shumë delikate. Kur dhe në cilat kushte (shëndetësore, ekonomike, politike) do të konsiderohet rihapja – pa marrë përsipër shumë rrezik? Dhe në çfarë shkalle – zona e Shengenit ose grupeve të vendeve me nivele të ngjashme rreziku (Benelux, shtetet baltike, gadishulli Iberian), ashtu si Komisioni Europian po sugjeron?

Në mungesë të një qasje të përgjithshme për të menaxhuar krizën shëndetësore, ka shumë të ngjarë që të ekzistojë një këmbëngulje për shtrëngim të kufijve të brendshëm për një kohë të gjatë. Sa i përket kufijve të jashtëm të BE-së, shembulli i Kinës sugjeron ‘mbrojtje të rreptë’ të territorit kombëtar përballë botës së jashtme, kjo bëri të kapërcente krizën e brendshme shëndetësore, kjo është vendosur të jetë norma.

Në kontekstin e një bashkimi monetar pa mekanizma solidariteti dhe pa qeverisje politike mbikombëtare, rregullat e Paktit të Stabilitetit dhe Rritjes janë pezulluar (përkohësisht) – në kontrast të mprehtë me krizën e eurozonës. Por, përsëri këtu, çfarë do të ndodhë më pas? Ekzistojnë mënyra të ndryshme të financimit të deficiteve buxhetore dhe borxheve të shtetit, të cilat do të shpërthejnë. Pasojat e këtyre zgjedhjeve në dukje teknike ndryshojnë shumë në lidhje me ndikimin e tyre fiskal dhe, dukshëm, shoqëror. Pavarësisht nëse ne i drejtohemi parave të “helikopterit” ose “lidhjeve” ose t’i përmbahemi Mekanizmit Europian të Stabilitetit – si financohet rimëkëmbja dhe çfarë lloj rikuperimi është – do të ndikojë shumë në të ardhmen.

Për më tepër, a janë inovacionet institucionale që po adoptohen të përkohshme ose afatgjata — a është iniciativa SURE (duke mbështetur aranzhimin e punës me kohë të pjesshme) fillimi i një sistemi të ri-sigurimit të papunësisë në BE? Dhe ndërsa kriza e mëparshme nuk lejonte ndonjë përparim drejt qeverisjes mbikombëtare të monedhës, kjo do të jetë mundësia e fundit për ta bërë këtë.

Më në fund, relaksimi i kufizimeve të ndihmës shtetërore dhe shpëtimi i kompanive në vështirësi, do të rikonfigurojnë atë që konsiderohet e mundshme dhe e ligjshme. Në diskutim është legjitimiteti i shtetit për të ndërhyrë në jetën ekonomike. Efektet e kësaj krize në ekonominë reale do të zgjasin për një kohë të gjatë, që do të thotë se Europa nuk do të kthehet së shpejti në normalitet.

Kjo nga ana tjetër lejon zgjedhje të ndryshme nga më parë. A do të përqendrohet roli i shtetit në ekonomi, qoftë i drejtpërdrejtë apo i tërthortë, në ‘shpëtimin’ e sektorëve tradicional (transportin ajror, prodhimin e naftës ose automjeteve) apo do të jetë e tillë që do të na nxisë drejt një transformimi ekologjik?

Themelet e ndryshme

BE-ja pas krizës, duke supozuar se ajo mbijeton, mund të ketë themele shumë të ndryshme nëse vazhdon pikëpyetja mbi tre shtyllat. Por, në cilin mjedis global do të ndodhë kjo? Ekzistojnë katër skenarë të mundshëm.

E para (në kundërshtim me atë që kam shkruar më parë) është një rikthim i mundshëm në ortodoksinë neoliberale – pak a shumë si kriza e mëparshme (2008-13), kur Europa u kthye edhe më rrënjësisht në bazat neoliberale pas një rikuperimi pak a shumë të gjelbër në 2009. Kjo ishte ajo që studiuesit e shquar e kanë quajtur jo-vdekje të çuditshme të neoliberalizmit. Ky skenar nuk ka gjasa kësaj radhe por nuk mund të përjashtohet.

E vërtetë, është e vështirë të merret me mend se masa shtrënguese do të zbatohen në sektorin publik për një ose dy vjet. Megjithatë, reagimet e organizatave të caktuara kombëtare të punëdhënësve, rritja e tensioneve brenda shteteve të caktuara (dhe konflikti në Shtetet e Bashkuara midis qeveritarëve dhe presidentit) dhe mundi për shpëtimin e sektorëve industrialë dhe të shërbimeve pa kushte të vërteta sociale ose mjedisore tregojnë për këtë drejtim.

Skenari i dytë është rruga kineze, nën të cilën ne lëvizim drejt një shteti më autoritar të monitorimit të popullatës së një vendi përmes mjeteve të reja të bazuara në inteligjencën artificiale, me kufizime të vendosura kurrë më parë në lidhje me liritë themelore në këmbim të ndjenjës së mbrojtjes (me sa duket e territorit të vendit ). Fakti që kjo krizë shëndetësore mund të përsëritet, u jep mundësi qeverive të jenë më autoritare, si në Hungari dhe Poloni, të pretendojnë të jenë garantues të mbrojtjes dhe sigurisë së qytetarëve të tyre.

Ky skenar shkon paralelisht me copëzimin global dhe një “deglobalizim” pak a shumë radikal. Këtu përsëri shfaqet shembulli i SHBA-ve nën Donald Trump, mbi të gjitha me një mundësi të dytë mandati presidencial. Njësia përkatëse bëhet territori kombëtar – me kontrollin shoqëror të mbështetur me ndihmën e rrjeteve 5G.

Rritja me çdo çmim

Skenari i tretë është kthimi i rritjes me çdo çmim, me rikuperim të konsumit të pandërprerë, pa ndonjë konsideratë për mjedisin. Të kujton Belle Epoque, kjo nuk do të ishte festa e fundit të botës. Ndërsa padyshimi që do të kishte një ndikim pozitiv te treguesit ekonomikë konvencionalë (siç është prodhimi i brendshëm bruto) dhe do të zvogëlonte falimentimet dhe papunësinë në afat të shkurtër dhe të mesëm, do të kishte pasoja të mëdha afatgjata.

Thirrjet e qeverive të caktuara, të tilla si në Republikën Çeke, dhe aktorëve sektorialë për të harruar Marrëveshjen e Gjelbër Europiane, nënvizojnë forcën e këtij skenari. Dhe në qoftë se konsumi nuk duhet të marrë përsëri veten, thirrjet për rikuperim do të japin shtysë të re për kërkesat që të kenë më pak kujdes për shqetësimet mjedisore dhe për fleksibilitet ’më të madh të tregut të punës në kurriz të punëtorëve. E parë në këtë këndvështrim, skenari i tretë mund të ngjasojë shumë me të parën.

Skenari përfundimtar përfshin përshpejtimin e tranzicionit ekologjik dhe rishikimin e shpejtë të modelit tonë të rritjes, me një kthim në shërbimet publike, mallrat e zakonshme dhe solidaritetin në zemër të ekonomisë dhe çështjeve sociale. Ne po shohim farërat e kësaj, me disa qeveri dhe lojtarë të shoqërisë civile që mbështesin Marrëveshjen e Gjelbër dhe qytete të caktuara, të tilla si Parisi dhe Brukseli, duke treguar rrugën për një tranzicion më të shpejtë – megjithëse shumë e vështirë për t’u kryer në mes të papunësisë së lartë dhe krizës ekonomike .

Dy faktorë përcaktohen të kenë një ndikim vendimtar. E para është zhvendosja e pjesshme e zinxhirëve të prodhimit dhe një proteksionizëm i caktuar mjedisor, i cili në ekstremitet mund të ketë shumë të përbashkëta me skenarin e dytë, nacionalist. Pyetja kryesore do të ishte nëse proteksionizmi bashkëpunues (që synon arritjen e të njëjtit qëllim) dhe jo proteksionizmi antagonist (fitimi ndaj të tjerëve) do të kishte marrë dhenë.

Faktori i dytë dhe kryesor është zvogëlimi i kohës së punës. Ajo vendos vijën ndarëse të demarkacionit midis restaurimit neoliberal dhe këtij skenari të rimëkëmbjes me çdo kusht dhe përfshin zhvillimikn e një pikë strategjike. Sipas mendimit tim, është strategjikisht aspekti më i rëndësishëm në strukturimin e debateve të ardhshme.

Këto skenarë nuk janë reciprokisht ekskluzive dhe mund të kombinohen dhe zhvillohen paralelisht në rajone të ndryshme të botës, në varësi të balancës përkatëse të fuqisë. Mund të duhet vetëm pak për të kaluar nga njëri-tjetri. Strategjia e aktorëve kolektivë do të luajë kështu një rol kryesor – me pasoja për mënyrën e transformimit të shtyllave arkitekturore të BE-së.