Një kontinent në rrezik. Macron dhe e ardhmja e Europës

Europa është “në buzë të greminës”, thotë presidenti i Francës. A ka të drejtë ai? Europa e sotme ia detyron Shteteve të Bashkuara ekzistencën e saj. Amerika luftoi dy luftëra botërore në tokën evropiane; Diplomacia Amerikane ishte mamia e asaj që u bë Bashkimi Evropian; armët amerikane mbronin Evropën perëndimore nga pushtimi Sovjetik; dhe shtetarët amerikanë mbikëqyrën bashkimin gjerman. Tani, në një lutje dramatike për të gjithë evropianët, presidenti i Francës, Emmanuel Macron, ka paralajmëruar se Amerika po e lë mënjanë Evropën. Kontinenti i vjetër është “në buzë të një gremine“, paralajmëron ai. Në qoftë se nuk zgjohet, “ne nuk do të jemi më në kontroll të fatit tonë”.

Në zyrën e tij të Pallatit Elysée, Macron foli me The Economist në terma apokaliptikë. NATO, aleanca transatlantike, vuan nga “vdekja e trurit”, thotë ai; Evropa duhet të zhvillojë një forcë ushtarake të saj. BE-ja mendon në vetvete si një treg, por ajo duhet të veprojë si një bllok politik, me politikat mbi teknologjinë, të dhënat dhe ndryshimin e klimës që të përputhen. Presidentët e kaluar francezë kanë argumentuar se Evropa nuk mund të mbështetet tek Amerika, dhe duhet të në vend të kësaj duhet të shohë nga Franca. Z. Macron nuk është duke rindërtuar këtë pikëpamje. Ai beson se Amerika dhe Evropa kanë interesa të përbashkëta dhe ka punuar pa u lodhur për të mbajtur marrëdhënie të mira me Presidentin Donald Trump. Por ai argumenton se për herë të parë Amerika ka një president i cili “nuk e ndan idenë tonë për projektin Evropian“. Dhe edhe nëse zoti Trump nuk rizgjidhet, forcat historike po shkëputen nga aleatët e vjetër.

Prioritetet amerikane po ndryshojnë. Kur Presidenti Barack Obama, i cili kishte për qëllim të drejtohej drejt Azisë, vendosi të mos ndëshkonte përdorimin e armëve kimike në Siri, sinjalizoi që Amerika po humbte interesin për Lindjen e Mesme. Braktisja e fundit e zotit Trump ndaj aleatëve kurdë të Amerikës në Siri, jo vetëm që e forcoi këtë, por edhe minuan Naton. Amerika nuk i informoi aleatët e saj dhe Turqia, një anëtar i NATO-s, pushtoi menjëherë Sirinë. “Në aspektin strategjik dhe politik,” thotë zoti Macron, “ne duhet të pranojmë se kemi një problem.”

I pyetur nëse ai ka besim se një sulm ndaj një anëtari të Nato sot do të shihej si një sulm ndaj të gjithëve – ideja që mbështet besueshmërinë e aleancës – Z. Macron thotë se nuk e di. Ai pranon që Nato lulëzon operacionalisht, por ai bën thirrje që Evropa “të rivlerësojë realitetin e asaj që është Nato nën dritën e angazhimit të Shteteve të Bashkuara”.
Evropa, thotë ai, duhet ta kuptojë pafundësinë e sfidës që ka përpara. Ende e trajton botën sikur tregtia dhe tregtia vetëm janë në gjendje të siguronin paqen. Por Amerika, garantuesi i tregtisë botërore, po bëhet proteksionist. Fuqitë autoritare janë në rritje – përfshirë Rusinë dhe Turqinë në kufijtë e Evropës. Ndërsa Amerika dhe Kina harxhojnë shuma të mëdha për inteligjencën artificiale, të cilën ata e shohin si një përbërës thelbësor të fuqisë së tyre, BE-ja i kushton shumë industrisë. Z. Macron paralajmëron se Evropa me lëvizje të ngadaltë dhe të ngathët duhet të hapë sytë dhe të përgatitet për një botë të ashpër.

Është një pamje befasisht e zymtë për një politikan evropian dhe me prirje internacionaliste. Është gjithaq i pazakontë si qëmtim dhe, për aq sa Macron është i shqetësuar, një shtysë për veprim. Është e vështirë të zmadhosh shkallën e ndryshimit që ai po kërkon nga europianët e tij. Mbani qëndrim! Z. Macron mendon se Iniciativa e tij e re e Ndërhyrjes Evropiane dhe Bashkëpunimi i Përhershëm i Strukturuar i BE-së, i mbështetur nga Fondi Evropian i Mbrojtjes, mund të integrojnë operacionet ushtarake dhe të forcojnë aftësitë e Evropës, duke nënkuptuar krijimin e një themeli për mbrojtjen e Evropës pas mbrojtjes së Europës nga NATO. Por këto blloqe ndërtimi janë rudimentare. Largimi i Amerikës do të linte vrima të mëdha në zona si mbrojtja ajrore dhe raketat, inteligjenca dhe mbikëqyrja dhe karburantet ajrore. Buxheti i saj ushtarak është dy herë më i madh se pjesa tjetër e kombinuar e Natos. Qeveritë evropiane do të ngurrojnë të zgjidhin hendekun, pasi ato kanë përparësi të tjera. Mund të jetë më e lehtë të adaptohet NATO, në mënyrë që të dy ta mbrojë Evropën dhe gjithashtu të jetë më e dobishme për Shtetet e Bashkuara.

Dhe pastaj ka diplomaci. Macron mendon se Evropa mund të vendosë më së miri ndikimin e saj global si një fuqi që ndërmjetëson midis gorillave të Kinës dhe Shteteve të Bashkuara. Roli i saj do të jetë “të ndalojë të gjithë botën të mos ndezë zjarr“, thotë ai. Një hap i parë do të ishte të kapë rajonin e vet duke rindërtuar marrëdhëniet me Rusinë – një detyrë që ai pranon se mund të zgjasë edhe një dekadë.

Përsëri kjo ambicie supozon një unitet të qëllimit që rrallë arrihet. Shumë prej anëtarëve të saj kanë tendencë të shmangin fuqinë e fortë për një politikë të jashtme të përqendruar në të drejtat e njeriut dhe tregtinë. Siç ilustron propozimi rus i Macron, politika e pushtetit kërkon që ju të merreni me njerëz, veprimet e të cilëve ju i inkurajoni. Për të, realpolitika është e nevojshme që vlerat evropiane të mbizotërojnë. Nuk është e qartë se liderët e tij evropianë do të pajtoheshin.

E fundit është politika industriale. Macron dëshiron që shteti të marrë vendime strategjike mbi teknologjitë kryesore, dhe favorizon një politikë për të nxitur kampionët evropianë. Një mënyrë më e mirë për të krijuar një ekosistem të lulëzuar të teknologjisë do të ishte nxitja për më shuymë konkurrencë. Nëse Macron nuk do ta përqafojë atë, pse duhet të tjerët? Formula e BE-së është unike: një marrëveshje midis shteteve, pa ndonjë hegjemon, që ruan paqen. Por, si mund të arrihet që 27 vende, plus Britaninë, një fuqi të madhe,- tani në sallën e nisjes të BE, të bien dakord për të krijuar forca të armatosura plotësisht funksionale, e për më tepër armiqtë e Evropës të binden se ato do të përdoren ndonjëherë? Kritikët e Z. Macron thonë me humor se ai është “i dehur me pushtet”. Disa vende, përfshirë Poloninë dhe shtetet e Balltikut, do të shqetësohen për idenë e ndarjes me Amerikën dhe ndryshimin me Rusinë. Të tjerë, përfshirë Gjermaninë, Italinë dhe Spanjën, janë shumë të përkushtuar në problemet e brendshme për të pritur një vizion të madh global.

Shumë herë në të kaluarën, thirrjet e devotshme që Evropa të luajë rolin e saj në botë kanë dalë të jenë boshe. Këtë herë, argumenton z. Macron, duhet të jetë ndryshe. Ai po u kërkon kolegëve të tij të imagjinojnë sesi Evropa do të lulëzojë në një botë të rrezikshme pa një aleancë amerikane prej gize. Si duhet të merren me Rusinë, me konfliktin dhe fondamentalizmin fetar që rrethojnë Lindjen e Mesme dhe Afrikën e Veriut dhe me sfidën autoritare të Kinës? Ai meriton një përgjigje. /Gazeta Liberale/