A mund të lulëzojë gazetaria hulumtuese?

Nga Rana Sabbagh

"Ne nuk kemi mbjellë domate, ne kemi mbjellë pemë të ullirit, kjo merr kohë, por kur pemës do ti kenë dalë rrënjë, ajo do të qëndrojë për vite me radhë"

Asnjë demokraci mund të lulëzojë pa qenë e pavarur, media profesionale monitoron fuqitë që të jetë, dhe për vendet në tranzicion të demokracisë, kjo është veçanërisht e vërtetë. Por në botën Arabe, ku janë duke kërkuar qeveri më transparente, të përgjegjshme, media mbetet e rëndë e kufizuar si autoritetet.  Merrni Tunizinë, i vetmi vend arab që të ketë përfunduar plotësisht një tranzicion të suksesshëm demokratik. Në sipërfaqe, kjo është një shoqëri progresive me një kushtetutë të re që garanton të drejtën e aksesit në informacion. Në praktikë, megjithatë, qeveria ka dështuar të ndjekë deri në këtë premtim: nuk ka mekanizma për të forcuar zbatimin e këtij dekreti, kështu që shumica e kërkesave për informacion kanë shkuar pa përgjigje.

Operacionet e qeverisë janë ngulitur në një kulturë të sekretit, dhe media e pavarur është profesionalisht e dobët. Dobësia e mediave gjithashtu rrjedh nga mungesa e financimit të duhur. Mbulimi i zgjedhjeve të fundit ishte veçanërisht e polarizuar, duke demonstruar se sa lehtë media mund të bien në kthetrat financiare të partive politike dhe grupeve të interesit. Por qeveria nuk është e vetmja pengesë. Shoqëria arabe përbën sfidën e vet, në shumë vende të botës arabe, normat shoqërore nuk nxisin një kulturë të debatit. Për këtë arsye, mbështetja për gazetarinë profesionale është shpesh e vakët, dhe rezistenca nga njerëzit të cilët do të përfitojnë më shumë nga ajo mund të jetë më shtypëse sesa rezistenca nga qeveria. Kjo e bën një sfidë, por përvoja ka treguar se nëse dikush mund të prishë këtë status është e gazetarëve hulumtues, vetëm ata mund ta arrijnë këtë sfidë.

Rasti në Jordani, Reporterët Arabe për Gazetari Hulumtuese (Arij) kanë nisur një hetim në një shteg në kodin penal jordanez që lejoi përdhunuesit për tu shmangur nga dënimi duke u martuar me viktimat e tyre. Hetimi zbuloi se përdhunuesit shpesh kanë qëndruar në këto martesa vetëm për një muaj e jo pesë vite të kërkuara. Kështu, viktima, shpesh ato femra shtatzënë ju mohet mbrojtja ligjore ase ju jepet një qasje në mekanizmat e mbështetjes, ndërsa përdhunuesi arratiset dhe  merr nuk merr ndëshkim e merituar. Hetimi Arij mblodhi vëmendjen e publikut rreth kësaj çështje delikate dhe që diskutohet rrallë. Pas publikimit të historinë, ne kemi qenë të kontaktuar nga dega lokale e Forumit të Gruas Ndërkombëtare, e cila u mblodh në një takim për të diskutuar gjetjet e hetimit dhe hapat e ardhshëm. Në takim morën pjesë ekspertë ligjorë, të opinionit publik, dhe gratë anëtare të parlamentit. Tani qeveria jordaneze është në bisedime rreth reformimit të ligjit.

Ky është vetëm një shembull i vogël i fuqisë së gazetarisë hulumtuese. Që nga viti 2005, Arij ka mbështetur hetime të tilla si kjo të gjithë rajonin përmes financimit dhe stërvitjes. Programi ynë i plotë i trajnimit për Gazetarinë Hulumtuese ka ndihmuar më shumë se një mijë gazetarë. Nga momenti që ata të zinin idetë e tyre histori, ne mbështesim ata nëpër në tërë procesin e raportimit, nga zhvillimi i një strategjie fillestare për hetimet. Kohët e fundit, ne gjithashtu kemi filluar integrimin në fakultetin nga programet e gazetarisë universitare, dhe kemi zhvilluar një program tre-orësh të kredisë që tani është duke u mësuar në pesë universitete arabe. Disa prej tyre, si në Universitetin Amerikan libanez, kanë ofruar kursin për tre semestra. Në Tunizi, me ndihmën e Arij dhe në bashkëpunim me Universitetin Shtetëror të Nju Jorkut, u lançua programi i zotërisë së parë në raportimin investigativ në rajonin arab.

E ardhmja e gazetarisë investigative varet nga aftësitë tona për të krijuar një masë kritike të hetuesve. Vetëm 10 hetuesit e mirë janë të mjaftueshëm për të bërë një ndikim në çdo vend, dhe për të sjellë një qaje të re raportimi gazetaresk. Ata bëhen model për gazetarë të tjerë, si dhe një forcë për të sjellë çështjet sociale në plan të parë në shoqëritë ku njerëzit nuk kanë zë, dinjitetin, apo drejtësinë.

Arij është duke ndihmuar për të nxitur këtë ndryshim, por është një proces i ngadaltë, siç thonë ata në botën arabe, ne nuk kemi mbjellë domate, ne kemi mbjellë pemë të ullirit, kjo merr kohë, por kur pemës do ti kenë dalë rrënjët, ajo do të qëndrojë për vitet me radhë.

Përgatiti: Redjon Shtylla. “Open Society Foundations”