Për “Tri divorcet e Zotit Viktor N.” të Rudolf Markut

Nga Ben Andoni

Romani i fundit i Rudolf Markut “Tre divorcet e Zotit Viktor N.” ndahet gati në tre plane strukturore, të cilat i bashkon dinamika e personazhit kryesor. Dhe, është e kuptueshme sepse ideja e tij ka qenë ta shtresëzojë strukturën e kompozicionit në tre plane, që t’i shkonin dhe t’i përshtateshin titullit.

Një lexues i kujdesshëm, që nuk rend thjesht për të marrë vesh histori për histori të fabulës, e kupton idenë e titullit dhe kjo duhet të quhet merita kryesore e z.Marku, një shkrimtar që ka vendin e tij në letrat shqipe të pas viteve ’90. Botimi i UET dhe fituesi i çmimit “Kadare” ka arritur të na sjellë një prozë të kohës me një narracion pothuaj linear me pak shtresëzime në tre nënstrukturat dhe gati si triptik. Zhgënjimi dhe pavolia e personazhit të jetës ku jetojmë, tani është futur në lëkurën e një qytetari shqiptar, që autori e vendos në Londër. Duke jetuar edhe vetë në Londër, autori e ka shumë më komode që të manovrojë për ta bërë të besueshëm personazhin e tij, që duhet thënë se është pak i mëdyshuar para jetës, mesomoshës dhe mbi të gjitha paqartësisë së identitetit. Kjo e fundit nuk arrihet të kuptohet qartë është e vetë autorit apo e personazhit.

Është pak e stisur fabula që shoqëron divorcin e parë, që nënkupton dhe pjesën e parë, por gjithsesi është një realitet i kohëve moderne dhe i një shoqërie që është gjithnjë në krizë, megjithatë në fabulën tonë i mungon thelbi, që në fund e kupton se është një bashkim ngjarjesh që çifti në këtë rrëfim nuk e kalon dhe u mjafton një element banal për ta hedhur poshtë të gjithë sakrificën jetësore.

Kurse në të ashtuquajturën pjesën e dytë të themi është divorci i tij me vendin e lindjes, me të parët, për të cilët shkon t’u vendosë lule për herë të fundit dhe zhgënjimin e madh me një vend, që sipas tij nuk e kupton. Shqipëria duket pak si shumë e panjohur për autorin dhe stereotipi që ngre i homo-Albanicus është shumë klishe për shqiptarin e zakonshëm, qoftë atë që ka ngritur shkallët e karrierës, biznesmenin e ri, që ai e qesëndis pak cinik, por edhe shqiptarin e thjeshtë që nuk punon, e megjithatë mbijeton bajagi. Në këtë pjesë, autori që ka dashur vetë të sfidojë publikun shqiptarlexues, duhet të kuptonte se nuk e njeh shumë tranzicionin shqiptar, që lidhet me kohësinë dhe dinamikën e zhvillimit. Është e vërtetë që një pjesë e madhe e llumit sot ka shumë të mira materiale, një shoqëri e lartë është ngritur, por përveç atyre që ai e përshkuan është pjesa më e madhe, që s’e ka bërë me akrobaci morali jetën, por me aftësi, e që vërtetë do kishin nevojë për një nivel shikimi, që autori ynë e shikon shumë sipërfaqësisht. Kam frikë se kjo është edhe pjesa më e dobët e romanit. “Viktori e pyet për konspiracionin e vendosjes së komunizmit në Shqipëri. Lindi sqaron se komunizmi në Shqipëri është vetëm e vetëm një vepër e të huajve. Sllav dhe grek! Është e provuar me dokumente, i thotë i sigurt ai. Është e sigurt?-pyet Viktori. Ah, këtë e dinë dhe nxënësit e shkollave tetëvjeçare, e siguron Lindi…Të huajt janë fatkeqësi e vendit tonë. Viktori habitet për ato që thotë Lindi me aq bindje. Është e njëjta që thoshin komunistët gjatë viteve, kur vendi qe i zhytur në mjerim të paparë. Faji është i tjetërkujt…Viktori e falenderon Lindin për kohën. Në një farë mënyre me Lindin ai ndjen një lloj kamaraditeti profesional. Një ditë Lindi mund të jetë dhe  botuesi i librit të tij të ardhshëm…”.

Ndërsa pjesa e tretë është gati e filluar si një etyd dashurie që brenda vetë strukturës ngrihet, por mu këtu fillojnë dyshimet, thyerja e personazhit, që dashuria e tij e bukur dhe gati idilike e zhgënjen. Është pak në proporcion të zhdrejtë shumëpritshmëria e dashurisë dhe lënia.

Narratori, që është në vetën e tretë, shumë herë nuk e ndan rrëfimin me qëndrimin e tij dhe duket se vetë autori ka dashur të thotë shumë më tepër, por zgjidhja mbase nuk ka qenë e duhura. Mbase përdorja në vetën e parë do ishte shumë më domethënëse dhe nëse do ishte pak më i lirë në rrëfimin e tij, do e lironte shumë më tepër romanin e vet, që gjithsesi mbetet një roman i mirë..

Autori është një krijues i këndshëm, që di ta menaxhojë mirë kohën letrare, struktura e romanit, e tregon që është një krijues i mirëformuar dhe me kulturë. Mendojmë se romani është i mirë, por jo në nivelet e gati apoteozës që i janë atribuar.

Titulli: “Tre Divorcet e Zotit Viktor.N”

Autor: Rudolf Marku

Gjinia: Roman

Botues: UET

Çmimi: 1000Lek

Faqe:142