Presidentët amerikanë Johnson dhe Carter për Nolin e Kadarenë

Nga Gjekë Gjonlekaj

Gazeta “Dielli”e Bostonit e datës korrik 1964 shkruan : “Hirsija e Tij Fan S. Noli në Shtëpi të Bardhë”

Ati ynë i Vatrës i Diellit dhe i të gjithë shqiptarëve u ftua nga zoti dhe zonja Johnson në Shtëpi të Bardhë. Në mes të mysafirëve të Shtëpisë së Bardhë ishte edhe Hirësija Tij Fan Noli kryepeshkop,metropolitan i Kishës sonë kombëtare,shkrimtar klasik i gjuhës shqipe ,autor me famë botërore të studimeve rreth historisë së Skënderbeut dhe përkthyes i madh i veprave të pavdekshme të Shakespeare:Hamletit,Jul Qezarit,Othellos e Makbethit. Ftesa i qe bërë Hirësisë së Tij  nga zonja dhe zoti Johnson President i Shteteve të Bashkuara,në rastin e kremtimeve triditëshe të 400-vjetorit të Shakespeare. Në Britaninë e Madhe  i tërë viti 1964 i është kushtuar 400-vjetorit të Shakespeare. Më këtë rast Imzot Noli shkroi dy biseda për BBC.(British Broadcasting Company)

Zgjedhjet parlamentare të Shqipërisë në pranverë te vitit 1992 ishin tepër të rëndësishme.Vendet e Europës Perëndimore dhe Shtetet e Bashkuara ishin tepër të interesuara për ato zgjedhje.Përvecë zyrtarëve të lartë të qeverisë amerikane,në ato zgjedhje morën pjesë si vëzhgues personalitete të shquara të jetës politike të Shteteve të Bashkuara midis të cilëve shquhej ish Presidenti Jimmy Carter. Ai kishte shërbyer vetëm një mandat presidencial dhe pas zgjedhjeve të vitit 1980, ai  u largua nga kjo detyrë.Pëngjet amerikane në Iran dhe ekonomia e dobët ishin shkaku kryesor i humbjes së tij. Ai pësoi humbje të rëndë nga kandidati republikan Ronald Reagan. Jimmy Carter u ndje keq për këtë humbje dhe qysh atëherë e sot punon ditë e natë për të mirën e Amerikes dhe mbarë njerëzimit. Biografët presidencial thonë se angazhimet e tij janë bërë edhe më të fuqishme për të kompenzuar humbjen e madhe të mandatit të dytë presidencial. Qëndra Carter në qytetin Atlanta të shtetit amerikan Georgia u bë një nga selitë më të njohura në botë për zhvillime  demokratike dhe ekonomike anë e mbanë globit. Para disa vjetësh Jimmy Carter u laurua me Çmimin Nobel për Paqë. Ai shkroi dhe botoi më shumë vepra se asnjë president tjetër amerikan. Veprat e tij të botuara kanë  vlerë të madhe për shoqërinë amerikane dhe gjithënjerëzore.Disa historianë biografë të presidentëve thonë se ky është Presidenti në pension  më aktiv në historinë e Amerikës. Ky është arkitekti i të drejtave të njeriut.

Jimmy Carter tregoi interesim të madh për Shqipërinë pas rënies së diktaturës. Në pranverë të vitit 1992, ai dhe një grup ekspertësh të Institutit Carter vajtën në Shqipëri për të vëzhguar zgjedhjet e lira dhe demokratike. Në këtë mision fisnik e shoqëroi bija e tij Amy dhe një mik i tij i veçantë. Ky ishte gazetari i mirënjohur amerikano-shqiptar Bill Kovach për të cilin kisha degjuar në vitin 1983 nga editori i gazetës “The New York Times” në Washington, David Binder. Bill Kovach kishte qënë redaktor përgjegjës i kësaj gazete në kryeqytetin amerikan për më shumë se një dekadë. Ishte një ndër gazetarët më të njohur të Amerikës. Më vonë Bill Kovach shkoi në qytetin Atlanta dhe atje  drejtoi dy gazeta të njohura të atij qyteti. Në Atlanta Carter dhe Kovach u bënë miqë të ngushtë. Bill Kovach  i kishte treguar Presidentit Carter për origjinën e tij shqiptare dhe për këtë shoqerimi i tij në Shqipëri ishte i mirëpritur. Gjatë kohës sa kishte qëndruar në tokën e shqiptarëve zoti Carter kishte treguar interesim për historinë dhe kulturën e atij vendi. Natyrisht se Bill Kovach i kishte sugjeruar veprat e Ismail Kadaresë. Publicisti amerikano-shqiptar Bill Kovach e vlerësonte shume Ismail Kadarenë sepse në fund të viteve 80’ dhe në fillim të viteve ’90 ishin botuar këtu ne Shtetet e Bashkuara disa nga veprat e tij. Shumë gazeta dhe disa revista të njohura kishin botuar recensione të mrekullueshme,ku shquhej edhe shkrimtari i njohur amerikan John Updike.

Në vitin 1992 Bill Kovach ishte profesor i gazetarisë në Universitetin Harvard. Ne kishim lidhje te vazhdueshme telefonike. Këto lidhje ishin zgjeruar më shumë pas botimit anglisht nga ana ime  të Kanunit të Lekë Dukagjinit në vitin 1989. Ndërsa me vëllaun e tij Joe Kovach isha takuar disa herë në redaksinë e të përditshmes  “Daily News”,të New Yorkut. Për Joe Kovach kisha bërë një kronikë të veçantë për Zërin e Amerikes në gjuhën shqipe. Edhe Joe kovach ishte ndër gazetarët më te njohur të New Yorkut,tepër modest dhe kryelartë për origjinën e tij shqiptare.Miqësia me Joe Kovach  e bënte edhe me të fortë lidhjen time me Billin. Pasi ishte kthyer nga Shqipëria Bill Kovach  më bëri telefon  dhe më tregoi për udhëtimin e tij dhe të Presidentit Carter në atë vend. Por, këtë radhë më u lut t’i bëja një nder dhe shpënzimet do t’i paguante ai. Para se të më kërkonte ekzaktërisht nderën time ai më tregoi për  interesimin e madh të Presidentit Carter për veprat letrare të Ismail Kadaresë. Perveçë leximit të tyre në Shqipëri, zoti Carter kishte lexuar një vepër të tërë gjatë udhëtimit nga Shqipëria në Amerikë tregonte Bill Kovach.  Natyrisht se ishte ndjerë edhe më shume kryelartë ngase orgjina e Bill Kovach është nga Gjirokastra. Ai  tha se Presidenti Carter kërkonte veprat e Ismail Kadaresë për Qëndrën e tij në Atlanta. Zoti Kovach tha se do të më dërgonte menjëherë çekun për ato vepra dhe për shërbimet e postës. Kërkoi me këmbëgulje faturën,që nuk ishte ndonjë shpënzim i madh. U ndjeva shumë i lumtur që mu dha rasti t’i bëja një nder Presidentit të Shteteve te Bashkuara Jimmy Carter. Menjëherë  ia postova të gjitha veprat e Ismail Kadaresë anglisht në adresën personale që më kishte dhënë Bill Kovach.

Një javë më vonë mora një letër te veçantë falënderimi nga Presidenti Carter. E kujtoj sot e kësaj dite atë zarfë pa pullë postale. Në vend të pulles ishte emëri i tij.Mora vesh nga nëpunësit e postës se këtë lloj zarfe përdorin vetëm presidentët amerikanë  në pension. U ndjeva shumë mirë për këtë lëtër,por edhe më mirë për interesimin dhe respektin e tij për shkrimtarin tonë gjenial Isamil Kadarenë. Kurrë nuk kam bërë ndonjë koment për këtë lëtër. Në kohën kur Ekrem Bardha ishte pronar i gazetës “Illyria” të New Yorkut,kjo letër u botua por pa asnjë koment. Para disa vjetesh ia kisha dhënë kopjen  e kësaj letre Profesor Agron Ficos,duke iu lutur që të bënte një shënim te shkurtër për interesimin e jashtzakonshëm që kishte treguar ky President nobelist për shkrimtarin tonë të madh. Profesor Fico nuk ka bërë kurrë ndonjë koment për këtë letër.

Në të kaluarën kisha degjuar për ftesën që Presidentit Johnson i kishte bërë Imzot Nolit në Shtëpi të Bardhë për 400-vjetorin e Shakespeare.Përvece tjerash kisha dëgjuar se Peshkop Noli kishte bërë lutjet fetare të rastit në ceremonitë e Shtëpisë së Bardhë për 400-vjetorin e Shakespeare. Natyrisht se Noli dhe shekspirologët më të njohur te botës ishin ftuar për ligjerata por në këtë rast Peshkop Noli kishte edhe nje mision te dytë,atë të bekimeve të rastit.

Duke lexuar gazetën “Dielli” në mikrofilm në Bibliotekën Kombëtare të New Yorkut këto ditë gjeta shënimin për ftesën që Presidenti Johnson i kishte bërë gjenialit shqiptar Fan S. Nolit. Lartësitë e mia intelektuale mbase nuk janë te mjaftueshme për ta cilësuar gjenialitetin e Nolit ose të Kadaresë. Cilësimin gjenial për  Fan Nolin e mësova nga Ismail Kadare, në veprën e tij letrare te fundit: “Mëngjeset në Kafe Rostand- Motive të Parisit” . Ndërsa, për gjenialitetin e Ismail Kadaresë e kanë thënë fjalën e tyre shumë intelektualë dhe akademi me renome ndërkombëtare. Gjenialët janë një gjini në vete(sui generis) dhe në këtë rast sikur ekziston ndonjë lidhje gjenetike midis Shakespeare,Nolit dhe Kadaresë. Ata siç duket kanë një lidhje të vecantë me gjenialin angle William Shakespeare.