Taksa e re e pronës si shuplakë ndaj “kulakëve të Tironës”

Nga Etien Isak – Këto kohë mund të ketë ndodhur që individë të caktuar, duke u nisur nga ajo çfarë kanë dëgjuar dhe janë informuar përmes medias për ndryshimet në llogaritjen dhe vjeljen e taksës së pronës, pasi kanë kryer llogaritë personale për pronën që zotërojnë për pagimin e taksës vendore, të jenë befasuar nga një faturë që ia ka dyfishuar hesapin fiskal mbi pronën e fituar me punë të ndershme (pasi domosdo ata janë moralisht më të legjitimuar të ankohen). Befasia në këtë rast rezervohet nga një aneks i një vendimi të këshillit të ministrave, një aneks “as nën mëngë” i shtuar pas rreshtave të gjatë të një VKM-je, aneks ky që përmes dublimit të koeficientëve të taksës guxon të sfidojë një sërë parimesh kushtetuese të shtetit të së drejtës dhe respektimit të së drejtës së pronësisë.

Por çfarë ka ndodhur në fakt? Që prej vitit 2006 Kuvendi kishte miratuar ligjin nr.9632 “Për sistemin e taksave vendore”, i cili përgjatë viteve ka pësuar dhe ndryshime. Këtë vit kanë hyrë në fuqi disa ndryshime ligjore, të cilat bëjnë një ndryshim në formulën e llogaritjes së taksës vendore për ndërtesat. Si nevojë thelbësore për këto ndryshime është cituar dhe emergjenca për ndërhyrje, pasi gjer më sot edhe pse ligji përcaktonte vlerat për m2, praktikisht këto detyrime nuk vileshin nga njësitë e qeverisjes vendore pavarësisht se cilësoheshin si të papërfillshme në lidhje me vlerën disa herë të rritur të pronës sidomos në qytete.

Deri këtu çdo ndërhyrje për të përmirësuar sistemin e vjeljes së taksës vendore të pronës është pozitive, së bashku me një ndryshim të formulës së përllogaritjes e cila synon një taksë më të drejtë duke u bazuar në një shkallëzim në përqindje. Për të saktësuar shkurtimisht ndryshimin e kryer duhet të përmendim se sipas ligjit të vjetër kishim një përcaktim të nivelit të taksës për m2, duke i lënë këshillave bashkiakë/komunalë një marzh tolerimi diskrecional prej +/- 30%, për të ndryshuar nivelin e taksës të njësisë matëse të sipërfaqes (vlerat për m2 në dy anekset e ligjit p.sh. për Tiranën ishin 15 lekë/m2 për ndërtesa të ndërtuara para 1993, 30 lekë/m2 lekë për ndërtesat e ndërtuara pas këtij viti dhe për ndërtesat që përdoren për tregti dhe shërbime ishte 400 lekë/m2). Kuptohet që për rrethet e tjera vlerat ishin më të ulëta.

Edhe pse çmimet për vlerën e një metri katror ishin të diferencuara, ligji i ri ka përkufizuar një formulë, e cila distancohet nga përcaktimi i përpiktë mbi vlerën e njësisë matëse të sipërfaqes. Konkretisht me ligjin nr.106/2017 u bënë ndërhyrje në sistemin e llogaritjes së taksave vendore, ku është vendosur se taksa që një person duhet të paguajë mbi ndërtesën e tij llogaritet si një shumëzim i shkallës së taksës dhe bazës së saj (neni 22, pika 4). Për të qenë sa më pak e koklavitur mund të thuhet se ligji i ri ka konceptuar diferencimin e taksës, duke u bazuar në shkallën në përqindje sipas destinacionit të përdorimit. Thënë shkurt, me ligjin e miratuar rishtazi në nenin 22/2 të tij, shkalla e taksës është 0.05% për ndërtesën që shfrytëzohet për banim, 0.2% për ndërtesën që shfrytëzohet për veprimtari ekonomike dhe 30% shkallë takse për sipërfaqet e papërfunduara nga ndërtuesit në shkelje të afateve të lejeve të ndërtimit. Ndërsa për sa i takon faktorit të dytë të formulës së llogaritjes, që është baza e taksës, neni 22/1 përcakton se ajo është“vlera e ndërtesës që llogaritet në përputhje me metodologjinë dhe procedurat e përcaktuara me vendim të Këshillit të Ministrave. Këshilli i Ministrave, në bazë të vjetërsisë së ndërtesës, mund të specifikojë nënkategori përkatëse.” Më tej ligji autorizon Këshillin e Ministrave që përmes VKM të përcaktojë natyrën dhe përparësinë e informacionit që do të përdoret për të llogaritur bazën e taksës.

Deri në përcaktimet ligjore nuk paraqitet asnjë problem i natyrës kushtetuese, i cili mund të ndikojë negativisht individët në vjeljen e taksës së pronës. Është më se normale që ligji, në bazë të destinacionit të përdorimit,të vendosë një koeficient të ndryshëm mbi bazën e taksës. Një pronë e caktuar mund të ndryshojë destinacionin e saj, e drejtë kjo e garantuar e pronarit të saj. Nga ana tjetër nëse ajo pronë shfrytëzohet për tregti dhe krijon fitim, baza e taksueshme e saj për m2 shumëzohet me një koeficient katër herë më të lartë (nga 0.05% për banimin, në 0.2% për tregtinë).

Ajo çfarë paraqitet problematike në taksën e re të pronës të përshkruar më sipër është VKM nr.132, dt.07.03.2018 “Për metodologjinë për përcaktimin e vlerës së taksueshme të pasurisë së paluajtshme “ndërtesa”, e bazës së taksës për kategori specifike, natyrën dhe përparësinë e informacionit dhe të dhënave për përcaktimin e bazës së taksës, si dhe të kritereve dhe rregullave për vlerësimin alternativ të detyrimit të taksës”.Vendimmarrja e vazhdueshme e Gjykatës Kushtetuese mbi natyrën e akteve nënligjore (ku përfshihen dhe VKM), ka përpunuar qartazi kufijtë në të cilat kufizohet hapësira e përcaktimeve të tyre. Duke u bazuar në nenet 116 dhe 118/2 të Kushtetutës, një vendim i Këshillit të Ministrave përbën një akt nënligjor, i cili në hierarkinë e normave juridike i nënshtrohet ligjit si formalisht, ashtu edhe thelbësisht. Kjo do të thotë se vendime të tilla sipas Kushtetutës nuk mund të dalin përtej binarëve që parashikon norma ligjore e miratuar në Kuvend. Për të qenë më shterues Kushtetuta parashikon: “Ligji duhet të autorizojë nxjerrjen e akteve nënligjore, të përcaktojë organin kompetent, çështjet që duhen rregulluar, si dhe parimet në bazë të të cilave nxirren këto akte.” Gjithashtu në nenin 155 të saj sanksionohet se: “Taksat, tatimet dhe detyrimet financiare kombëtare e vendore, lehtësimi ose përjashtimi prej tyre i kategorive të caktuara të paguesve, si dhe mënyra e mbledhjes së tyre caktohen me ligj. Në këto raste ligjit nuk mund t’i jepet fuqi prapavepruese.”

Vendimi i përmendur më sipër nr.132, përcakton në mënyrë shteruese në nenin 2 të tij metodat e vlerësimit të bazës së taksës për ndërtesat. Tri janë metodat e përmendura, përdorimi i të cilave gjen zbatim në rast se metoda paraardhëse nuk paraqitet frytdhënëse për vjeljen e taksës vendore. Fillimisht procedohet me vetëdeklarimin, më tej me informacionin e marrë nga Zyrat Vendore të Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme, ku si referencë do të zbatohet çmimi i caktuar në rivlerësimin e pasurisë nëse është kryer nga pronari. Dhe së fundi zbatohet metoda e referencës, në bazë të çmimeve mesatare të shitblerjeve sipas zonave të kategorizuara në aneksin 1 të këtij vendimi. Në mënyrë të papritur, në këtë nen të këtij akti nënligjor, përcaktohet se nënkategorizime për ndërtesat që nuk shërbejnë për banim janë të përcaktuara në aneksin 2 të vendimit…

Shumkush mund të habitet për faktin se përderisa ligji në nenin 22/1 autorizon Këshillin e Ministrave për mundësinë e nënkategorizimit të ndërtesave sipas kriterit të vjetërsisë, si mundet një vendim i tillë të shtojë nënkategori të tjera të ndërtesave, duke rënduar këto në kurrizin e qytetarëve… Nga këndvështrimi formal është e qartë se vendimi i qeverisë tejkalon ligjin dhe Kushtetutën në këtë rast. Kushtetutëbërësi jo pa qëllim ka përcaktuar rezervën ligjore për sistemin e taksave dhe tatimeve. Më e rëndësishmja është se përmes kësaj Kushtetuta i garanton qytetarëve parimin e rëndësishëm të sigurisë juridike dhe pritshmërisë së ligjshme, se sistemi fiskal në tërësi nuk mund të pësojë ndryshime të vazhdueshme dhe aq më tepër nuk mund të shtojë e shumojë taksat përmes VKM-ve!

Në përmbajtjen e tij aneksi nr.2 i këtij vendimi në pikën a) të tij përcakton se në ndërtesat e përdorura për veprimtari ekonomike çmimi/m2është 1.5 herë më i lartë se ai i banimit, ndërsa për Bashkinë e Tiranës plot 2 herë më i lartë! P.sh për zonën e ish-bllokut çmimi nga 190.000 lekë të rinj për m2, kapërcen në 380.000 lekë, dhe si të mos mjaftojë ky koeficient bonus, do të na duhet ta shumëzojmë me koeficientin tjetër ligjor (shkallën e taksës) prej 0.2%. Pra, nëse ligji bënte një diferencim të shkallës së taksës nga 0.05% për banimin në 0.2% për tregtinë, duke rritur me katër herë barrën për ndërtesat e përdorura për tregti, një dublim i paautorizuar nga ligji e çon rritjen për m2 plot në tetë herë… Nëse një moment mund të justifikonim këtë vendimmarrje me argumentin se ky përcaktim thjesht detajon çmimin për njësi sipërfaqe, duke u bazuar në faktorë specifikë (si p.sh. vrulli në rritje i tregtisë në qytete dhe kryeqytet), kjo do të dukej përsëri tejet e sforcuar. Kjo pasi nuk mbetet i qartë kriteri i vendosjes së një koeficienti të tillë. A mund të përbëjë thjesht një koeficient fiks një metodë vlerësimi të detajuar? Nëse shkalla e taksës është përcaktuar në ligj, si mundet ekzekutivi të modifikojë apo shtojë përcaktimet ligjore duke tejkaluar qëllimin e ligjit? A duket proporcional në themel (edhe pse antikushtetues formalisht) një përcaktim i tillë? Duke shtuar dhe barrën tatimore të tatimit mbi burim prej 15% mbi kontratat e qirasë, a do të ndikojë kjo në rritjen e imponuar të çmimit të qirave dhe dekurajimin e zhvillimit të tregtisë? Dhe së fundi, a ka çdo veprimtari tregtare të njëjtin hap ekonomik që të justifikohet një koeficient ekstra-ligjor dhe fiks për dyfishimin e barrës së taksimit?

Me shumë mundësi pyetje të tilla nuk do t’i mbijetonin testit kushtetues. Megjithatë sot Gjykata Kushtetuese me vetëm tri anëtarë të cilët mund të marrin vendime, ka të drejtën të vendosë vetëm për kalimin për shqyrtim në seancë plenare të një kërkese eventuale për shfuqizimin e këtij aneksi. Një depozitim i një kërkese të tillë përsëri do të ishte e dobishme, pasi me formimin e plotë të saj kjo Gjykatë do të shprehej në themel për shfuqizimin ose jo të këtij aneksi, i cili tejkalon ligjin në qëllimin e tij për të cilin është miratuar. Me sa duket shteti shqiptar që pas kalimit të njëzet e pesë viteve zotim të pashembullt dhe dështim të shkëlqyer për kthimin dhe kompensimin përfundimtar të pronave të konfiskuara padrejtësisht nga regjimi komunist, në vend që të ndihej debitor ndaj pronarëve në anën tjetër i rezervon atyre surpriza të padrejta dhe të kripura njëkohësisht. Kjo mund të ndikojë që edhe ndonjë banor kryeqyteti apo siç themi në dialektin përkatës një tirons, edhe pse mund të ketë siguruar një copë tokë apo ndërtesë nga komisionet e kthimit të pronave, përsëri të ndihet sikur ende trajtohet nga shteti si kulak!