Ferdinand Radi në një kujtim artistësh me Lasgush Poradecin

Në gazetën “Koha Jonë”, e mërkurë 28 Dhjetor 1994, është botuar ky shkrim i aktorit, Ferdinand Radi me titullin, “Liqeni kishte të bënte me shpirtin dhe artin e madh Lasgushian”. Një shtjellim në kremten e 106-vjetorit të lindjes së poetit të madh Lasgush Poradeci. Përmes këtij “kujtimi artistësh”, Radi sjell në një stil origjinal rrëfimi, atë çfarë ai zgjodhi ta përcillte në këtë përvjetor si një homazh, për lirikun e shpirtjes së dëshirimeve dhe përjetimin e qetë të liqenit. Sjell Poradecin përmes një vërtetësie të gjallë dhe përjetuese, sjellë tokësoren prej ajri të një “hyjnie” të poezisë, të lirizmit të një shpirti, i cili është aq i zakonshëm në një përditshmëri, sa ç’është i jashtëzakonshëm në mënyrën se si ai e jeton tashmërinë, edhe atë të momenteve rutinor, që mund ta nxirrte nga vetja Ferdinandin, por Poradecin do të mundte thjeshtë ta kridhte në kujtime.

Kjo sjellje në kujtesë është më shumë se një përjetim të një kujtimi artistësh, një homazhë për një poet të jashtëzakonshëm dhe një aktor që pasuroi traditën tonë të artit skenik me një personazh dhe personalitet unik, siç ishte Ferdinand Radi.

Albert Vataj

Liqeni kishte të bënte me shpirtin dhe artin e madh Lasgushian

Kujtime artistësh

Ishte fundi i një dite të zakontë për poetin, dhe i një dite të pa zakontë për mua. Qytetarët e gjolit thonin se ai e kishte ves shëtitjen buzë liqenit, ndërsa unë mendoj të kundërtën; shëtitjet dhe liqeni kishin të bënin me jetën, me shpirtin e tij me artin e madh Lasgushian.

Atë pragmbrëmje gjithçka dukej ndryshe, rënia e gjetheve të asaj fund vjeshte, mjegulla e dendur që shtrihej mbi liqen, shkretimi i fushës dhe vdekja e ngadaltë e gjelbërimit e kishin fundosur në një gjendje shpirtërore të çuditshme poetin.

E vura re nga larg. Tek ecte ngadalë, buzë liqenit, ai dukej i largët dhe i pa fokusuar mirë nga mjegulla. U përqafuam si miq. Sa herë që takohesha me poetin, megjithëse bisedonim për gjëra të rëndomta, e pa rëndësi, më dukej se ai vinte në një gjendje tjetër shpirtërore. Ndoshta kjo nuk ishte aspak e vërtetë, po kështu më dukej sa herë takohesha me të. E vazhduam bashkë shëtitjen. Nga një pijetore buzë liqenit dëgjohej një këngë melankolike, që dikush e këndonte me një zë të ngjirur. Pas pak në mes të këngës u fut një sharje e rëndë për kamarierin, i cili në ato çaste lumturie po ja vononte votkën.

Mbi liqenin çuditërisht dy mjelma të bardha, si dy zonja aristokrate vozitnin pothuaj fare pranë bregut. -Mjelmat mjeshtër! -e ndërpreva unë – Shihini mjelmat!

-Eh mjelmat, nuk janë të qytetit tonë shtoi ai – janë mysafire, vijnë nga Shën Naumi. Qyteti ynë nuk ka mjelma… Ai ka vetëm votkë dhe votkëpirësa… -dhe heshti.

Pa pritur diçka ndodhi! Zonjat aristokrate humbën qetësinë, përplasën furishëm flatrat dhe u tretën të trembura nëpër muzgun gjithë mjegull. Një djalosh i veshur ushtarak kish qëlluar në drejtim të tyre me gurë.

-Po pse more djalë, ato janë mysafir? Ato nuk janë të qytetit tonë. Vijnë nga larg vetëm për pak, ndërsa ti…

-Po ty ç’të duhet -ja ktheu ashpër ushtaraku – kush je ti? Ruajtësi i patave. Ludash Mati? -dhe në moment për atë ç’tha sajoi një të qeshur të shëmtuar dhe fyese.

-Ato nuk janë pata, janë mjelma -vazhdoi i qetë poeti. -A ‘ç’më çan… vazhdoj më tej ushtaraku duke shkuar gjer në ekstrem të fyerjes.

Gjithsesi u përpoqa ta përmbaja veten, por ishte e pamundur. Shpirti im rebelus papritmas kish shpërthyer.

Poeti e ktheu vështrimin nga pijetorja, e duke e vënë pak buzën në gaz nga unë tha: -Maqo Pelivani, e vetmja kënaqësi e qytetit!

-Po pse, mor bir kurve -iu hakërrova duke u sulur si i tërbuar drejt tij, pse përgjigjesh ashtu. E duke vënë në përdorim tërë zhargonin tim të shqipes, të cilin e kisha fshehur, që kur kishin nisur të më quanin artist. E ndoqa pas; i trembur ai kapërceu me hov kangjellat e një lulishteje aty pranë dhe u zhduk nëpër ndërtesat e qytetit. U ktheva tek poeti pa patur guximin ta shihja në sy. As ai nuk më vështronte. Ashtu të heshtur, vazhduam të shëtisnim. Pas pak aiu ndal dhe me vështrim të tretur andej nga humbën mjelmat, më foli qetë si të mos kish ndodhur asgjë.

-Edhe ti shan bukur. Gjithë shqiptarët shajnë bukur. Megjithë atë ti e shave kot, ai është krejt e pafajshëm.

-I pafajshëm?!-u ktheva unë i habitur duke mos e kuptuar logjikën e tij.

-Veprimi i tij ka të bëjë me edukatën kombëtare.

Desha ta pyesja për diçka, por ai u largua duke vazhduar i qetë shëtitjen. I shkova pas pa ja ndarë shikimin. Diku ai ndali, mbylli sytë, ashtu siç bëjnë njerëzit kur duan të parafytyrojnë diçka të largët, e teksa niste shëtitjen, vazhdoi të fliste…

…Isha në vitin e fundit të studimeve në Vjenë. Për çudi atë vit erdhi një dimër i parakohshëm, një dimër i tillë ishte krejt i pazakontë për vjenezët. Në gjuhën e tyre ata e quanin “vrapi i stinës”.

Në të gjithë stacionet e radiove vjeneze çdo orë jepej lajmi: “Qytetarë vjenezë! Dimri i parakohshëm i ndali dallandyshet në shtegtim. Ju lutemi hapni dritaret të hyjnë dallandýshet! Është turp të ngordhin ato në qytetin tonë! Ishte një çudi! “Ishte një mrekulli e vërtetë… E tërë Vjena në atë dimër të parakohshëm qëndronte me dritare të hapura. Radiot vjeneze vazhdonin: “Qytetarë vjenezë!

Dallëndyshet e grumbulluara vendosini nëpër kuti për t’i dorëzuar në pikat e grumbullimit pranë banesave tuaja.

Nxitoni Qytetarë! Dallëndyshet e grumbulluara do t’i nisim për në Misir me një avion të posaçëm! “E gjithë Vjena vraponte si në ethe. Ishte një qarkullim i mahnitshëm njerëzor, burra, gra, fëmijë, pleq e plaka me kuti ndër duar formonin pranë pikave të dorëzimit të dallëndysheve radhë të gjatë që ngjanin me regjimente ushtarësh që prisnin urdhër për betejë…

Nga i gjithë ky aksion në Vjenë ngordhën vetëm shtatë dallëndyshe; shtatë vjet s’pushuan radiot vjeneze së foluri për to! -Përfundoi poeti.

Unë i them atij lloj ushtaraku të mos i qëllojë mjelmat me gurë, e ai më krahason me një ruajtës patash hungarez… le pastaj…

Nuk tha më dot asgjë. Mendimet e tij e kishin humbur forcën dhe shpirti i tij e kishte humbur qetësinë. U largua ngadalë pa më përshëndetur. Ndjehej tepër i fyer, e asnjëri prej nesh nuk ishte fajtor!

Mbrëmja sa vinte e shtohej. Ai nuk e ndjente më freskinë e muzgut, që binte me shpejtësi mbi trupin e tij të imët. Silueta e tij nxitoi hapat dhe u zhduk përmes shelgjeve lotues, muzgut dhe liqenit pa kufi…

Ferdinand Radi