Si e tërhoqën shkodranët pa kuaj, karrocën e Luigj Gurakuqit!

Që nga themelimi në shek IV para Erës së Re, deri në fillim të shek XX, Shkodra ka qenë një nga qytetet më të rëndësishëm jo vetëm e hapsirës ilire e më pas arbërore e shqiptare, por e gjithë Gadishullit Ballkanik.

Sipas të dhënave të dokumentuara, në vitet 1830-1912 Shkodra ka qenë qyteti me popullsinë më të madhe ndër 57 qytetet e hapësirës shqiptare dhe një qendër shumë e rëndësishme ekonomike, politike e kulturore.

Në vitin 1912 Shkodra kishte 40 mijë banorë që përbënin 11.4% të popullsisë urbane të Shqipërisë dhe kishte 2500 dyqane që përbënin 15.4% të dyqaneve që funksiononin në të gjithë qytetet shqiptare.

Duke qenë më e hapur ndaj ndikimeve të kulturave perëndimore të orientimit katolik, veçanërisht ndaj kulturës italiane, sidomos përgjatë shekujve XV-XIX, Shkodra u bë një nga qendrat më të rëndësishme të Ballkanit që përthithte më shpejt risitë në zhvillimet perëndimore në të gjithë veprimtaritë politike e arsimore, ekonomike e kulturore, shkencore e artistike.

Shkodra është vendlindja e mjaft personaliteteve të shquara të kulturës, të politikës e të artit ku përmendim Marin Barleti, Pashko Vasa, Zef Jubani, Filip Shiroka, Migjeni, Ernest Koliqi, Frederik Shiroka, etj.

Ndër personalitete të tilla të Shkodrës vend të veçantë zë edhe Luigj Gurakuqi (1879-1925).

Për ndihmesën e tij në dobi të çështjes kombëtare që në vitet e para të veprimtarisë politike, arsimore, publicistike etj, ai u rrethua me aureolë nderimi të veçantë.

Për këtë mjafton të citojmë një fragment nga monografia “Luigj Gurakuqi”, e shkruar nga Piro Tako, i cili ndër të tjera përshkruan edhe pritjen që iu bë Luigj Gurakuqit në vitin 1908 në Shkodër.

“Populli i Shkodrës i bëri një pritje që Noli do ta quante të denjë për një “Mesi”. Ardhja e tij u mësua më parë, kështu që në skelën e vogël të liqenit të Shkodrës ishin mbledhur një mizeri njerëzish. Kur ai zbriti nga lundra, këmbët i zunë dhe, u dëgjuan thirrje gëzimi dhe këngë.

Njerëzit shtyheshin, i dilnin përpara njëri-tjetrit që ta shikonin e t’i jepnin dorën. Ai se priste një takim të tillë e ndihej i emocionuar. Mezi mundën ta fusnin në një karrocë. Në Parrucë ndodhi diçka e papritur. Turma e gëzuar i hoqi kuajt karrocës dhe disa të rinj e tërhoqën vetë derisa arritën në Lulishten Popullore që gjendej në qendër të qytetit.

Nga emocionet ai mezi e nisi fjalën e tij që më pas buroi si një lumë i rrëmbyer.

Djemuria e Shkodrës, nga më të arsimuarit në hapësirën shqiptare të asaj kohe, duke e tërhequr vetë karrocën e Luigj Gurakuqit në mjedisin më publik në zemër të qytetit të Shkodrës, demonstroi nderim të veçantë për të, çka konkretizohet në këto mesazhe kryesore:

– Populli i Shkodrës kishin nderim të veçantë për bashkëkombasit e ditur e të mirëarsimuar, të cilët braktisnin një jetë më të rehatshme në vendet më të urbanizuara të Perëndimit dhe ktheheshin në mëmëdhe.

– Veçanërisht përgjatë periudhës së Rilindjes Kombëtare, populli shqiptare nderonte shumë ata burra të dijes që e shndërronin penën në armë për çlirimin e mëmëdheut nga pushtuesit turq dhe për përparimin e arsimit dhe të kulturës.

– Ky gjest i rrallë dëshmontë simbolikisht edhe nderimin e veçantë për politikanët, ose më saktësisht, për prijësit popullorë të cilët shkrinë pasuritë dhe energjitë vetjake, sakrifikuan gjithçka, deri edhe jetën për lirinë dhe përparimin e popullit shqiptar.

Fan Noli e ka portretizuar veprimtarinë e Luigj Gurakuqit në një elegji poetike, të shkruar pak kohë pas vra.sjes së tij nga element antishqiptarë, prej të cilës po citojmë disa vargje:

Nënë moj ma qaj në Vlorë,
Ku të dha liri, kurorë,
Shpirt i bardhë si dëborë,
Ti si dhe as var.r për hor.

Nënë moj, çështë përpjekur,
Gojëmjalt e zemërhekur
Syrgjyngjall e syrgjynvd.ekur
Ky vigan Liberator.