Ana, gruaja e jashtëzakonshme që shpëtoi gjeniun e letërsisë ruse Fjodor Dostojevski nga vetvetja

Nga Albert Vataj
Çfarë na tregon letra e Dostojevskit për Anën?
Letra nuk është thjesht një deklaratë dashurie. Ajo është rrëfimi i një burri të thyer që gjen dritë,
momenti kur Dostojevski, mjeshtër i errësirës njerëzore, pranon se shpëtimi mund të vijë nga tjetri,
dëshmi se dashuria, për të, nuk ishte romantike, por shpëtimtare.

E dashura ime Ana,
Po të shkruaj pa ditur si ta shpjegoj atë që po më ndodh. Që prej çastit kur të njoha, çdo ditë që kalon hap brenda meje një jetë të re. Në fillim ishe thjesht një ndihmë, një zë i butë që lexonte faqet, por tani je shndërruar në diçka krejt tjetër… në diçka për të cilën nuk gjej dot një emër që të mos më ngatërrojë.
Më vjen turp ta rrëfej këtë, sepse jam një burrë i rënduar nga shqetësimet, dhe jeta ime nuk është e lehtë, dhe ndoshta nuk është e përshtatshme të them atë që do të them. Megjithatë, nuk mund ta fsheh më këtë të vërtetë prej teje:
Je bërë më e afërt me zemrën time sesa e kam imagjinuar ndonjëherë.
Kur largohesh nga dhoma ime pas punës, hapësira mbetet dhimbshëm e zbrazët. Dhe kur qesh, ndiej sikur një dritë më mbush shpirtin. Nuk e imagjinon dot sa shumë do të thotë kjo për dikë si unë, që ka mbartur një barrë kaq të rëndë gjatë gjithë jetës.
Nuk të kërkoj një përgjigje tani, as nuk dua të të rëndoj. Desha vetëm ta dije se çfarë po ndodh brenda meje, sepse heshtja është bërë e pamundur.
Nëse më ka mbetur ende diçka me vlerë, kjo është falë teje.
Me respekt,
Fjodor

Ana ishte Ana Grigorjevna Snitkina (1846–1918), gruaja e dytë dhe shoqja më vendimtare e jetës së Fjodor Mihajlloviç Dostojevskit. Ajo nuk ishte thjesht bashkëshortja e tij, por bashkëpunëtorja më e rëndësishme, shpëtimtarja praktike dhe mbështetja morale e një gjeniu të brishtë, të rrënuar nga borxhet, sëmundja dhe demonët e vetvetes.
Kush ishte Ana Snitkina?
Ana ishte një vajzë e re, e arsimuar, me inteligjencë të mprehtë dhe ndjeshmëri të rrallë. Në moshën vetëm 20-vjeçare, ajo u punësua si stenografe për Dostojevskin, në një moment kritik të jetës së tij: shkrimtari ishte i detyruar me kontratë skllavëruese t’i dorëzonte botuesit një roman brenda pak javësh, përndryshe do të humbiste të drejtat mbi veprat e tij.
Ajo u bë dora që regjistroi me shpejtësi mendimin e tij të zjarrtë dhe të copëzuar, duke e ndihmuar të përfundonte romanin “Lojtari” (Igrok) në kohë rekord. Por ajo që nisi si marrëdhënie profesionale, u shndërrua shpejt në një lidhje shpirtërore të thellë.
Çfarë ishte Fjodor për Anën dhe Ana për Fjodorin?
Për Dostojevskin, Ana u bë, prania që e qetësonte në krizat e epilepsisë, forca që e mbante larg humnerës së lojërave të fatit, mendja praktike që menaxhoi financat dhe botimet, besimi i pastër në një botë ku ai kishte njohur burgun, vdekjen e afërt dhe poshtërimin.
Për Anën, Fjodori ishte, një gjeni i plagosur, një shpirt i thellë, por i thyer, një njeri që kërkonte shpëtim jo nga lavdia, por nga dashuria.
Martesa e tyre në vitin 1867 nuk ishte një romancë sentimentale, por një bashkim ekzistencial. Ana pranoi një jetë të vështirë, me varfëri, udhëtime të pafundme në Evropë, sëmundje dhe ankth, por në këmbim u bë dëshmitare dhe bashkudhëtare e lindjes së veprave madhore si “Krim dhe Ndëshkim”, “Idioti”, “Djajtë”, “Vëllezërit Karamazov”.
Ana nuk e adhuroi Dostojevskin si mit; ajo e mbajti gjallë si njeri. Pas vdekjes së tij, ajo u bë ruajtësja më e përkushtuar e trashëgimisë së tij letrare, duke botuar ditarë, letra dhe kujtime që sot janë burim i paçmuar për studiuesit.
Në thelb, pa Anën, Dostojevski ndoshta do të kishte mbetur një gjeni i shuar nga vetvetja.
Me Anën, ai u bë një gjeni që arriti të mbijetojë për të shkruar për njeriun, fajin, shpëtimin dhe mëshirën.