BBC Science: Përjetimi i qenve dhe si e shpjegon shkenca lidhjen tonë të veçantë me ta?!

Studiuesit po zbulojnë gjithnjë e më shumë mekanizmat me anë të të cilave ne i kuptojmë qentë dhe se si ata na kuptojnë ne, në veçanti kur jemi të shqetësuar, dhe e bëjnë këtë duke u përfshirë me praninë dhe sjelljen e tyre të papërshkrueshme, e cila provon se ata jo vetëm e kuptojnë gjendjen e rënduar në të cilën ndodhemi, por edhe përpiqen që të mos na lënë vetëm në këtë moment të vështirë.

Unë jam si dikush që ka fatin të ketë një qen të mrekullueshëm, Bodhi, në jetën e tij, shkruan Dr Radha Modgil për BBC Science Focus Magazine. Unë mund të garantoj absolutisht për përfitimet e pamatshme që qentë mund të bëjnë për mirëqenien tonë. E pagëzova qenin tim, sipas pemës Bodhi, e cila, nga tradita budiste, ishte fiku i shenjtë ku Buda u ul kur ai arriti Iluminizmin. E bëra këtë me shpresën, se ai do të më sillte më shumë në momentin aktual dhe do të më jepte ekuilibrin që kërkoja në jetë. Dhe mund të them me siguri dhe mirënjohje se ai ka bërë pikërisht këtë dhe madje shumë, shumë më shumë se aq, vijon ai.

Nuk ka dyshim që shumë pronarë të tjerë të qenve, do të ndajnë përjetime të ngjashme, por pa e ditur tamam se cili është sekreti i kësaj marrëdhënie. Ndërkohë pak prej tyre janë në dijeni se ekziston një grup i konsiderueshëm punësh shkencore që e argumentojë këtë lidhje shpesh gati të pashpjegueshme.

Është e dokumentuar mirë se qentë kanë një shqisë të mahnitshme të nuhatjes, por një studim i fundit i kryer në Universitetin e Queen’s Belfast, zbuloi se ata në të vërtetë mund të ndjejnë kur jemi të stresuar duke zbuluar ndryshime kimike në frymëmarrjen dhe djersën tonë. Dhe e arrijnë këtë me një saktësi të jashtëzakonshme, aq sa nuk ka mundur asnjë aparaturë kërkimore-shkencore madje.

Studiuesit rekrutuan disa persona për një eksperiment. U morën aty mostra të djersës ose frymëmarrjes nga pjesëmarrësit para dhe pasi t’i bënin ata të plotësonin një problem matematikor. Ata gjithashtu regjistruan rrahjet e zemrës dhe presionin e gjakut të pjesëmarrësve dhe i kërkuan të raportonin vetë nivelet e stresit para dhe pas.

Mostrat para dhe pas të pjesëmarrësve veçanërisht të stresua, më pas iu prezantuan qenve, të cilët ishin trajnuar më parë, të shpërblyer me ëmbëlsira pasi përputheshin saktë erërat.

Mesatarisht, qentë mund të zgjidhnin kampionin e stresit 93,75 për qind të rasteve, me interpretuesin më të mirë që e bënte atë të drejtë në 96,88 për qind të rasteve.

Të gjithë e dimë nga përvoja se qentë tanë duket se janë në gjendje të dallojnë kur jemi të stresuar, por si e arrijnë ata këtë saktësi të jashtëzakonshme? Studiuesit mendojnë se mund të jetë ndryshimi i nuhatjes që lidhet me përbërjet organike të paqëndrueshme, ose VOC*, që prodhojmë kur jemi të stresuar.  (*Përbërjet organike të avullueshme (VOCs), emetohen si gaze nga disa lëndë të ngurta ose lëngje. VOC-të përfshijnë një sërë kimikatesh, disa prej të cilave mund të kenë efekte të dëmshme shëndetësore afatshkurtra dhe afatgjata. Përqendrimet e shumë VOC janë vazhdimisht më të larta në ambiente të mbyllura (deri në dhjetë herë më të larta) sesa jashtë.)

Qindra VOCs emetohen nga trupi ynë dhe mund të pasqyrojnë gjendjen metabolike në të cilën ndodhemi në atë kohë. Era e trupit është rezultat i një kombinimi të këtyre dhe burimet tipike përfshijnë frymën tonë, djersën, lëkurën, urinën dhe feçet.

Kur përjetojmë stres, sistemi ynë nervor autonom nxit hipotalamusin tonë për të dërguar sinjale hormonale në gjëndrën e hipofizës dhe gjëndrat mbiveshkore. Lëshimi i hormoneve të stresit si kortizoli dhe adrenalina shkakton një rritje të rrahjeve të zemrës, rritje të djersës, ulje të rrjedhjes së pështymës dhe rritje të furnizimit me gjak.

Kjo kaskadë e hormoneve është e lidhur me stresin dhe ndryshimet në gjendjen tonë metabolike, kanë një ndikim negativ në frymëmarrjen dhe djersën tonë dhe në përbërësit e VOC në këto. Ndoshta kjo është arsyeja pse qentë tanë duket se janë në gjendje të vërejnë dhe ofrojnë mbështetje kur ne po përjetojmë sfida të shëndetit mendor; si sulme paniku, çrregullime të stresit post-traumatik dhe ankth, saktësohet në shkrimin e BBC Science Focus, Magazine

Por çfarë po ndodh në trupin dhe trurin tonë që e bën lidhjen tonë me qentë tona shtëpiake kaq të veçantë?

Një teori thotë se efekti qetësues dhe terapeutik që qentë tanë të përkëdhelur kanë tek ne është për shkak të njohjes sociale – mekanizmi, me të cilin ne identifikojmë dikë si të rëndësishëm dhe domethënës për ne. Kjo është baza e aftësisë sonë për të krijuar lidhje dhe marrëdhënie domethënëse shoqërore – një komponent themelor i ruajtjes së shëndetit të mirë mendor.

Ne kemi evoluar për t’u shërbyer, mbrojtur dhe kujdesur për ata, me të cilët kemi krijuar lidhje shoqërore. Ne i njohim qentë tanë të përkëdhelur si ‘tanët’ dhe një individ tjetër, me të cilin kemi krijuar një lidhje shoqërore. Kjo mund të shkaktojë një rrjet të ngjashëm të lidhjes së trurit me atë të nënës. Ky mekanizëm mund të gjejë bazën e tij në oksitocinë – një hormon që ka një rol kyç në lidhjen e nënës, laktacionin dhe është një lajmëtar kimik i përfshirë në njohjen dhe besimin.

Një studim i kryer në Spitalin e Përgjithshëm të Massachusetts përfshiu gra që shikonin fotografitë e fëmijës së tyre dhe qenit të tyre të përkëdhelur dhe duke përdorur MRI funksionale treguan përgjigje të ngjashme në zonën e trurit që lidheshin me shpërblimin, emocionet dhe lidhjen. Ata zbuluan se fotografitë e qenve të tyre shkaktuan reagime të ngjashme të trurit në trurin e nënave me fotografitë e fëmijëve të tyre. Zonat e trurit të njohura si të rëndësishme për funksione të tilla si emocioni, shpërblimi, përkatësia, përpunimi vizual dhe ndërveprimi social, treguan të gjitha aktivitet të shtuar kur pjesëmarrësit shihnin ose fëmijën e tyre ose qenin e tyre. Duket se ne me të vërtetë i duam qentë tanë ashtu si duam fëmijët tanë.

Natyrisht, ka disa gjëra në lidhje me marrëdhëniet tona me shokët tanë të qenit që ne nuk do të jemi në gjendje t’i masim kurrë objektivisht ose shkencërisht.

Përgatiti: Albert Vataj