Charles Dickens, babai i romanit social, shkrimtari që i pëshpërit në dëgjesë të sotmes, me të njëjtin zë poterisës

Nga Albert Vataj: 

A kemi nevojë sot për një Charles Dickens, për një penë, e cila u shndërrua në një bisturi në duart e një virtuozi, pasioni dhe përkushtimi i të cilit ishte mision.

Charles Dickens, ishte ndoshta i vetmi nga shkrimtarët e mbetur histori në letërsi, i cili mund të lexohet me të njëjtën tashmëri nevoje për zyçelësi dhe vetëdijësim shoqëror, edhe sot si njëqind e kusur vite të shkuara. Por ndryshe nga shoqëria e asokohshme që prisnin me padurim publikimin në gazeta të vijimit të historive të tij, botuar më pas në libra, sot magjepsemi prej baltovinës së falsiteti psikik dhe social të telenovelave.

Charles Dickens nuk ishte vetëm shkrimtari më i lexuar, por shumë më shumë, ishte gjaku i kohës, pulsi i një gjenerate, shpirti i një shoqërie që dinte të lexonte po kaq mirë sa dhe të reagonte. Asnjë armik më i përbetuar; për shfrytëzuesit, industrialistët gjakpirës, bankierët dhe fajdexhinjtë manipulatorë, politikanët e paskrupullt dhe elita e krimbur, nuk ishte sa Charles Dickens. Dhe letërsia nuk mundi të pagëzonte një dalëzotës si atë. Ai pati një fëmijëri fatkeqe, një rini të vështirë, një jetë përplot privacione dhe trazim, dhe ishte kjo që e bëri atë një Zot në altarin e besimit të atyre që lutëshin dhe kishin nevojë për shpresë.

Portretet e paharrueshme të Charles Dickens, të përvijuara në një mënyrë të thjeshtë dhe realiste, tregojnë stilin energjik dhe origjinal të këtij shkrimtari të madh viktorian. Ai do të cilësohej si babai i romanit social, kjo për shkak të përshkrimeve të tij të sakta të ekzistencës së mjerueshme të udhëhequr nga klasat më të pafavorizuara dhe për denoncimi i tij i zjarrtë i qytetërimit industrial, përgjegjës për shtimin e kontradiktave dhe barbarizimin e një shoqërie të privuar nga krijimtaria dhe liria e saj.

Përputhshmërisht e njëjt është pesha nën të cilën lëngon edhe shoqëria e sotme, e cila as nuk di të lexojë, as s’mund të reagojë, një popull që është mjaftuar me zotërimin krijues të artit të nënshtrimit dhe bindjes. Në jemi po kaq fatkeq sa personazhet e Charles Dickens në Britaninë e tetëqindës, por ndryshe prej tyre në nuk kemi një penë të na bëhet shpatë në çdoditshmërinë e betejës për dinjitet dhe të drejtë.

Charles Dickens ishte syri dhe zëri që depërtonte thellë dhe ndjente fuqishëm. Ai skaliti me penë e dritë ajo që ishte reale; fëmijëria e mohuar, lindja e lagjeve të varfra rreth qyteteve të industrializuara, tavernat ku punëtorët mblidhen për të pirë dhe harruar ekzistencën e tyre të trishtuar, burgjet, fabrikat e errëta dhe të ndyra dhe periferitë e ndyra, përbëjnë sfondin në të cilin lëvizin protagonistët e romaneve të tij. Problemet sociale që dolën pas revolucionit industrial, nga të cilat pasojat kishte pësuar edhe vetë Dickens, trajtohen në një mënyrë aq efektive sa të kontribuojnë ndjeshëm në përmirësimin e kushteve sociale nëpërmjet zbatimit të reformave të rëndësishme për punëtorët. Gjurma e tij vendimtare në analizimin e brutalizimit të një shoqërie pa të drejta, të stërmbushur me endacakë dhe fëmijë lypës këmbëzbathur, çoi në krijimin e mbiemrit dikensian, për të përshkruar një situatë shqetësuese socio-ekonomike ende e pranishme sot në vendet shumë të varfra.

Fëmijëria dhe adoleshenca e Charles Dickens, një prej romancierëve anglezë më domethënës dhe më të njohur të të gjitha kohërave dhe shoqërues i leximeve tona rinore, është torturuar nga poshtërime dhe privime që do ta shenjojnë atë gjatë gjithë jetës së tij, por që në të njëjtën kohë ata do të japë mundësinë për të njohur në thellësi vuajtjet e të varfërve dhe të margjinalizuarve, protagonistëve kryesorë të shumicës së romaneve të tij.

Lindur në Portsmouth më 7 shkurt 1812 nga një familje e shtresës së mesme, Charles Dickens ka treguar një pasion të madh për të lexuar që në fëmijëri. Babai i tij, i punësuar në Zyrën e Pagave të Marinës Britanike, është gjithnjë i zhytur në borxhe për shkak të dëshirës për të bërë një jetë përtej mundësive të tij. Për shkak të kësaj ambicie joreale, ai e tërheq familjen në një gjendje varfërie që do t’i detyrojë shkrimtarin e ardhshëm të braktisin studimet.

Ndërsa babai i tij është i burgosur për shkak të paaftësisë për të paguar borxhet, Charles, vetëm 12 vjeç, detyrohet të punojë në një fabrikë për lustrim këpucësh. Familja zhvendoset në Camden Toën, në ato vite një nga lagjet më të degraduara në Londër, dhe pas lirimit të babait, që ndodhi në vitin 1824, nëna vendos të lërë të birin të vazhdojë të punojë, i cili për këtë arsye do të mbajë inat ndaj gruas për jetën.
Edukimi i shkurtër i marrë nga Dickens e shtyn atë të kryejë punë të ndryshme dhe, nga nëpunës në një studio ligjore, më pas bëhet një kronist parlamentar, falë njohurive të tij të stenografisë. Në atë kohë ai bie në dashuri me vajzën e një zyrtari banke. Dallimet sociale dhe karakteri i paqëndrueshëm i vajzës çojnë në një ndërprerje të papritur të historisë.

Ai iu përkushtua shkrimit dhe në moshën njëzet e gjashtë vjeç romani i tij i parë “Fletoret pas vdekjes së rrethit të Pickëick ” u botua në shënime leksionesh mujore në Morning Chronicle , gjë që i solli menjëherë famë të konsiderueshme. Vetëm një muaj më parë ai kishte kurorëzuar martesën me vajzën e redaktorit të gazetës, Catherine Hogarth, me të cilin bëri udhëtime të shumta në Evropë dhe SHBA. Që nga ai moment, veprimtaria e tij letrare do të bëhet e pandërprerë dhe në një kohë të shkurtër do t’i sjellë një famë ndërkombëtare që e llogarit ende sot ndër shkrimtarët më të lexuar.

Martesa me Katerinën, me të cilën pati dhjetë fëmijë, përfundon në divorc për shkak të rënies në dashuri të shkrimtarit me aktoren e re Ellen Ternan.

Charles Dickens vdiq nga një hemorragji cerebrale më 9 qershor 1870 në Higham, Kent. Ai vdiq duke lënë një kolanë kryeveprash që u shndërruan në uraganin e transformimeve sociale, duke u bërë parmenda më e rëndë që ngulej thellë në tokën e përzhitur të një kohe që kushtronte për ndryshime të themelta. Charles Dickens ishte fëmija fatkeq dhe babai i një brezi që mësoi të shkruante fatin e vet, duke mos u pajtuar me të keqen dhe duke luftuar për çfarë është e drejtë.

Sot kemi nevojë jo vetëm për një shkrimtarë dhe një shpirt si Charles Dickens, por edhe vullet për të lexuar realitetin dhe për të guxuar dhe besuar se meritojmë më shumë.
Albert Vataj