Emetimi i monedhës së parë, nga ajo prej ari e Lidias, tek ajo prej hekuri e Likurgut

Albert Vataj

Dy mbretëri në kohë relativisht të afërt njëra me tjetrën, dy qëllime krejt të ndryshme për të emetuar monedha për blerje, e cila zëvendësonte tregtinë nëpërmjet shkëmbimit. Mbretëria e Lidias në Turqinë e sotme dhe ajo e Likurgut në Spartë, Greqi. Le të ballafaqohemi me faktet dhe pretendimet, me zëfilljen e pushtetit të parasë dhe pasurisë.
Për aq sa njohuritë tona shkojnë nga zbulimet si dhe nga kërkimet intensive që janë bërë nga historianët dhe arkeologët, thuhet se turqit ishin të parët që shpikën një monedhë aktuale që paraqet vlerë reale monetare. Është thënë se shumë tregtarë përpara monedhës së parë të arit do të tregtonin copa ari ose argjendi, duke i marrë peshën e tyre dhe duke e krahasuar atë me vlerën e mallrave që po shisnin.
Krijimi i një monedhe të tillë i referohet edhe para Anadollit të epokës së hekurit të shekullit të 6-të para Krishtit, të kredituar nga Mbretëria e Lidias, ose ajo që ne sot e quajmë Turqi. Shpikja ishte shumë e nevojshme për të ofruar tregti më të mirë, si dhe për të rritur lehtësinë e kryerjes së tregtisë dhe me Mbretërinë e Lidisë që ishte më e pasura në atë kohë (në aspektin e arit), ata vendosën të bënin një bazë që do të përfaqësonte një monedhë të një sasia të saktë e arit.
Kjo monedhë përbëhej nga elektrumi, i cili është një përzierje natyrale prej 44% argjendi dhe 56% ari, i cili thuhej se gjendej me bollëk brenda lumenjve lokalë. Monedha e parë e vërtetë e arit, thuhet se është në shekullin e 5-të para Krishtit, megjithatë, bazuar në zbulimet në tempujt e lashtë, duket se edhe nëse këto monedha janë prodhuar në shekullin e 5-të para Krishtit, ato nuk do të përdoreshin në tregti, deri në fillim të shekullit të 6-të, para Krishtit.
Madje, disa historianë pohojnë se këto monedha ari nuk janë përdorur realisht si monedha në fillim, por në disa raste si objekte rituale apo edhe medalje dhe distinktivë. Edhe nëse çdo monedhë do të kishte të njëjtën vlerë, pesha e tyre do të ndryshonte nga 17 gramë deri në 12 gramë dhe në këtë rast, forma e tyre do të ndryshonte. Siç paraqitet nga monedha e parë e mësipërme, forma nuk do të ishte e një rrethi të saktë, por mjaft e mprehtë.
Ajo që ishte shumë e rëndësishme me këto monedha ishin shenjat mbi to, luani që sulmon demin është një simbol i mbretërisë pasi Mbretëria e Lidias ishte shumë e fuqishme, veçanërisht gjatë sundimit të mbretit Croesus nga 561 para Krishtit deri në 547 pes. Meqenëse ari ka luajtur gjithmonë një rol jetik në sistemin monetar botëror, pritej që monedhat e ardhshme të përbëheshin nga ari ose metale të tjera të vlefshme.
Në të njëjtën kohë, është e domosdoshme të kujtojmë se kohët ishin shumë të ndryshme dhe popullsia e botës ishte shumë më e vogël. Jo vetëm kaq, por edhe fakti që përqindja e njerëzve të pasur ishte shumë më e vogël se ajo që po shohim sot, pasi shumica e njerëzve ose do të ishin ushtarë ose fshatarë, që do të thoshte se ata nuk do të shihnin shumë ar në jetën e tyre, veçanërisht fshatarët që, thjesht do të jetonte nga toka.
Në fillim të shekullit të VII para Krishtit, një monedhë ari do të bëhej mjaft e famshme në mbarë botën, prandaj përdorimi i saj u zbatua nga shumica e kombeve dhe tregtarëve në mbarë botën. Një pakicë e madhe historianësh ende argumentojnë edhe sot e kësaj dite se monedha e parë e arit mund të datojë në një periudhë edhe më të hershme, duke thënë se përdorimi i saj nuk ka qenë popullor, pasi përdorej vetëm në zona më të izoluara që janë fshirë nga kjo tokë.
Një tjetër kontakt i monedhës si vlerë për të blerë mallra e ndeshim në jetëshkrimet e Plutarkut te “Jetë Paralele” dhe konkretisht tek ligjvënësi i Spartës, Lukurgu. Plutarku parashtron se një nga reformat e këtij ligjvënësi ishte edhe ajo e vendosjes së barazisë mes të varfërve dhe të pasurve. Likurgu i shtoi kushtetutës së Spartës një dispozitë që ndalonte qarkullimin dhe zotërimin e arit, argjendit ose metaleve të tjera të çmuara si një mjet për të kryer tregti, duke i zëvendësuar ato me një monedhë hekuri (të raportuara ndryshe si në formë disku ose shufrash). Të quajtur pelanorë, Plutarku shkroi se monedha e re ishte bërë nga hekuri që ishte shuar në një banjë me uthull, pasi ishte skuqur, duke e bërë kështu atë shumë të brishtë për t’u përdorur në prodhimin e veglave. Paratë e reja të hekurit, përveçse në thelb të padobishme, ishin të mëdha dhe të vështira për t’u transportuar. Ky veprim u pa nga Plutarku si një mënyrë për të izoluar Spartën nga tregtia e jashtme, duke stimuluar zhvillimin e arteve dhe zanateve të saj të brendshme, për të parandaluar ndikimet e huaja dhe dekadencën e tregjeve. Kjo monedhë rënduese gjithashtu e çliroi Spartën nga çdo krim në të cilin qëllimi ishte vjedhja e valutës së fortë.