Flaut prej letre

Nga Ahmet Altan*
Askush nuk ua dëgjonte ato që thoshin, megjithëse vazhdimisht shpjegonin se ishin të pafajshëm, por përballë tyre qëndronin ca gjyqtarë si ata te “Lamtumirë Armë”, andaj edhe u dënuan.

Gjëja më e frikshme në botë është të përballesh me forcën që të kall tmerrin e një njeriu që ka në dorë fatin tënd. Ai mund të të vrasë, mund të të burgosë, mund të të syrgjynosë, apo, mund të të lerë edhe të lirë. Edhe pse pasojat e burgosjes, apo të lënies të lirë nga një njeri i tillë janë shumë të ndryshme, ato të shtypin po njësoj. Sepse ti nuk ke asnjë të drejtë fjale. Ata që e bëjnë këtë punë, përgjithësisht hedhin supeve një togë të zezë dhe ulen në një podium të lartë. Këtyre u thonë gjyqtarë.
E vetmja anë e falshme e të qenit zotërues i një pushteti kaq mbinjerëzor të një njeriu, nuk mund të jetë kurrsesi asgjë, veç përdorimit të atij pushteti sa më drejt të jetë e mundur.
Po mirë, po nëse një pushtet i këtillë nuk ia vë fare veshin se cila është e drejta, si t’ia bësh?
Në librin “Lamtumirë armë” të Heminguejit, ka një skenë ku përshkruhen gjyqtarët ushtarakë, të cilët, ushtria italiane ka pësuar disfatë, dhe ata, të mbyllur në shpellë, po gjykojnë ushtarët. Me një shpërfillje plot siguri te vetja se vendimi që do të marrin nuk do ta prekë aspak fatin e tyre vetanak, në çdo vendim që marrin vënë kasketën në kokë, përshëndetin të pranishmit dhe i dënojnë njerëzit me vdekje. Kjo skenë, në filmin ku luajnë Rock Hudson dhe Vittorio de Sica, është thjesht e jashtëzakonshme. Me t’u marrë vendimi, njerëzit i sjellin para skuadriljes së varjes.
Gjatë periudhës së burgut që zgjati goxha gjatë, kam dalë shumë herë para gjyqtarëve, as që i dëgjuan ato që u thashë; ndërkohë që unë u rendisja provat e pafajësisë sime, ata vazhdonin të përsëritnin po të njëjtat akuza, sikur unë të mos kisha folur fare, sikur të mos kisha thënë asgjë. Në fillim më dënuan me dënim të përjetshëm, pastaj u dënova me dhjetë vite e gjysmë heqje lirie, derisa, tani, në fund, më liruan.
Tani që po e shkruaj këtë shkrim jam duke pritur vendimin që do të marrë gjyqtari pas ankimimit nga ana e prokurorisë për vendimin për lirimin tim, e mund të më fusin sërish në burg.
Këtë, që edhe jam i dënuar me burgim të përjetshëm, edhe lirohem, e kam dëgjuar herë pas here, në kohë të ndryshme, nga goja e të njëjtit gjyqtar. Edhe lirimi më shqetësoi e më futi në ankth po aq sa edhe ndëshkimi me burgim të përjetshëm, ngaqë e dija se isha duke u lënë i lirë nga disa njerëz që nuk duhet të kenë të drejtën e marrjes së një vendimi për mua.
Unë dola nga burgu, por me mijëra njerëz të tjerë të pafajshëm janë ende atje.
Dola nga ato dyer të hekurta dhe prej atyre mureve të trasha, por pas lashë sa e sa njerëz të shkretë, që nuk kanë se ku ta gjejnë një zgjidhje.
Për më shumë sesa tre vjet unë ndenja në një qeli të vogël bashkë me dy të dënuar të tjerë, nuk kishin asnjë faj, por askush nuk i dëgjonte; megjithëse shpjegonin për herë të tëra se ishin të pafajshëm, ata i dënuan disa njerëz që u ngjanin gjyqtarëve në romanin “Lamtumirë armë”.
Njëri syresh ishte moshatar me djalin tim, kur e kishin arrestuar, nuk kishte shumë që ishte martuar. Ishte besimtar i devotshëm, por njëkohësisht ishte edhe shumë kureshtar për filozofinë dhe kërkimin shkencor.
Kishte duar të arta, shumë të talentuara, pasi edhe në një vend si ai ku mundësitë ishin shumë të kufizuara, me gjërat më të pazakonta arrinte të bënte gjëra nga po më të pazakontat. Me pakot e kripës krijonte gira, me pirunjtë krijonte reze për derën, kurse lugët e sheqerit i shndërronte në piskatore dhe kapëse për gjërat e imëta. U shtonte asortimente nga më të pazakontat atyre ushqimeve të burgut dhe sajonte ushqime krejtësisht të ndryshme. E quanin Selman. Mendonte se të ankuarit do të thoshte të ngrije krye kundër asaj që ka shkruar Zoti, ndaj nuk ankohej kurrë.
Për shumë arsye, nuk kishte askënd që t’i vinte për vizitë.
Por nuk ankohej për këtë.
Një ditë, teksa isha ulur në atë tavolinë plastike dhe po shkruaja romanin tim “Zonja jetë”, dëgjova që nga avllia po vinte një melodi shumë e bukur muzikore. I ngjante tingujve të flautit. Në të tëra qelitë e tjera përreth pllakosi heshtja. Të gjithë po dëgjonin atë melodi të papritur. Me të përfunduar ajo muzikë, u dëgjuan ca si të kërcitura. Ishin të burgosurit e qelive përreth, të cilët po hidhnin drejt avllisë sonë karamelet që kishin blerë në kantinë. Kjo ishte në vend të duartrokitjes dhe “bis”-it për atë performancë. Selmani vazhdoi të luante për orë të tëra.
Kur u mbyll porta e avllisë, e pyeta: – “Ku e gjete atë flaut?” – E kishte bërë vetë me kartonin e kalendarit. Ngaqë nuk kishte meter, hapësirat mes vrimave e kishte llogaritur me gishta, kishte prerë edhe grykën e një shiheje nga ato të ujit të gazuar dhe ia kishte vënë flautit në vend të buzës.
Nga flauti i tij dilte një melodi që nuk mund ta dëgjosh nga asnjë vegël tjetër muzikore, shumë ndryshe, një zë paksa i trashë, por kur i frynte, nuk i ikte asnjë notë.
Nuk ishin vetëm këngë vuajtjesh ato që luante, nganjëherë luante edhe pjesë që krijonin një atmosferë të gëzueshme, megjithatë përgjithësisht flauti i tij rrëshkiste tej një melodie të trishtuar.
Ishte si djali im.
Nuk i vinte askush për ta vizituar.
Nuk u ankua qoftë edhe një herë të vetme.
Bëri një flaut prej letre. U mbështet pas murit dhe luajti në të.
Një mesnatë, kur dola nga burgu, më pyetën se çfarë ndieja, donin të dëgjonin për gëzimin e një njeriu që rigjen lirinë pas vitesh, e unë u thashë që isha i mërzitur.
Me mijëra të pafajshëm dhe Selmanin me flautin e tij prej letre i kisha lënë pas atyre mureve.
E dija që ishin të pafajshëm dhe mua nuk më mjaftonte fuqia që t’i shpëtoja edhe ata; askush nuk ua dëgjonte ato çfarë ata tregonin. Jo vetëm gjyqtarët, por thuajse pjesa më e madhe e shoqërisë, ishin shndërruar në asi burrash si ata gjyqtarët që jepnin vendimet e dënimit me vdekje në shpellë. Vinin kasketat në kokë, përshëndetnin, i dërgonin njerëzit te skuadrilja e varjes dhe u ktheheshin kurbanëve të radhës.
Është e pamundur që të dalësh shumë i lumtur nga ai burg, kur ke parë atë shpellë, kur ke qenë dëshmitar i vuajtjeve të atyre të dënuarve pa pasur kurrfarë faji dhe, sidomos, pasi ke dëgjuar njëherë zërin e atij flauti. Njeriu fillon ta ndiejë veten bashkëfajtorin e një krimi shumë të madh. Nga kurban i një padrejtësie atje në burg, del jashtë i lirë dhe ti bëhesh menjëherë bashkëfajtor i një padrejtësie shumë të madhe.
Unë e di se gjëja më e frikshme në botë është të përballesh me dikë që ka në dorë fuqinë e të vendosurit për fatin tënd, e di se sa shumë të mundon e të bën të vuash shpërfillja e atij që e ka këtë fuqi ndaj çdo gjëje që ti thua, e di se sa shumë e poshtëron njeriun diçka e këtillë.
E di edhe se ç’meloldi nxjerr një flaut prej letre, se si e shpreh ai mallin ende të pashuar.
E di edhe se ka gjasa që mua të më arrestojnë sërish.
Kurse për Selmanin nuk ekziston një gjasë e këtillë, ai tanimë është i arrestuar.
Ashtu, bashkëmoshatar me djalin tim, duke bërë gira kripe dhe flaut prej letre.
Nuk i vjen askush për ta vizituar.
Nuk ankohet kurrë.
Thjesht mbështetet me shpinë pas murit dhe i fryn flautit.

*Ahmet Altan – Shkrimtar dhe gazetar shumë i njohur turk, me një karrierë më se 20-vjeçare në profesionin e gazetarisë, librat e të cilit janë përkthyer në një sërë gjuhësh perëndimore, duke e shndërruar atë në një prej autorëve bashkëkohorë turq më të lexuar në Perëndim.