Ismail Lulani, piktori i ngjyrave të dritshme dhe i shpirtit të maleve

Nga Albert Vataj
Në galerinë e artit shqiptar, ku drita dhe kujtesa enden si dy shpirtra binjakë në kërkim të pavdekësisë, emri i Ismail Lulanit ndriçon me madhështinë e një ylli që nuk perëndon. Ai ishte piktori që e deshi Shkodrën dhe Veriun shqiptar jo vetëm si vendlindje, por si frymë, si prehje e shpirtit dhe rrënjë e pikturës së tij.
Në çdo ngjyrë të hedhur mbi kanavacë ai vendoste pak nga dashuria për njerëzit e thjeshtë, pak nga mallkimi i historisë sonë dhe shumë nga drita që e kërkonte brenda vetes.
Piktura e tij është një udhëtim nëpër stinë, nëpër ngjyra, nëpër gjendje shpirtërore dhe nëpër memorien e një kombi që, edhe kur vuan, ruan krenarinë dhe bukurinë e qëndresës.
Lulani nuk pikturoi vetëm figura apo peizazhe – ai pikturoi ndjesinë e të qenit shqiptar.

Ngjyra që flet – poetika e shpirtit në tablo
Ismail Lulani ishte dhe mbeti ndër emrat e rëndësishëm të traditës shqiptare të pikturës, një mjeshtër i ngjyrës që e trajtoi kanavacën si një truall të gjallë ku frymonte shpirti i vendit të tij. Një penel që diti të zgjonte në çdo stinë e në çdo trajtesë kumtimin e epshit të ngjyrave dhe të mëkonte me një muzikalitet dehës poetikën shprehëse të subjektit.
Në duart e tij peneli nuk ishte mjet, por shtrirje e ndjesisë – një zgjatim i shpirtit që kërkonte të fliste në gjuhën e dritës.
Kohështrirja e veprimtarisë krijuese dhe gjeografia e sfidës dëshmuan tek ai një piketë të rëndësishme të artit vizual shqiptar. Llojshmëria e punëve, përqasja me tematikat dhe forma e stilit e veçojnë Lulanin, duke e pozicionuar në një kreshtë të lartë të pikturës sonë kombëtare.

Stinët që frymojnë me dritë
Në tablotë e tij, stinët janë ndalesa të hovshme, secila me karakterin dhe frymën e vet poetike.
Pranvera gufon në zjarrin e ngjyrave, në lodrimin e dritëhijeve që shpojnë si sy kureshtarë e të epshëm.
Vera shpërthen në ngrohtësi, në shkëlqimin e grurit dhe taftin e tokës që digjet nga afshi i jetës.
Vjeshta kridhet në butësinë e tokës dhe në heshtjen melankolike të kohës, për të shprehur qetësinë dhe thellësinë e shpirtit të artistit.
Dimri, ndërkaq, vjen me ashpërsinë e tij të bardhë e me gjëmimin e maleve, si një metaforë e qëndresës dhe e adhurimit.
Në këto tablo, bora dhe drita bëhen dy simbole të një bote që, ndonëse e ftohtë, mbart zjarrin e njeriut që e sodit.

Historia që ndriçon në ngjyrë
Për Lulanin, historia nuk ishte rrëfim, por përjetim. Ai i ktheu figurat e saj në prani të gjalla, në mishërime të dritës dhe forcës shpirtërore.
Në veprat me tematikë historike, si “Dedë Gjo Luli”, “Shote Galica”, “Çast beteje” apo “Malësori”, ai nuk i përkiste vetëm artit figurativ – ai bëhej dëshmitar i kujtesës kombëtare.
Në tablotë e tij, heroizmi dhe përulësia bashkëjetojnë si dy dimensione të një shpirti që ka parë shumë, por s’ka harruar kurrë të ëndërrojë.
Ai pikturoi figurat jo për t’i mitizuar, por për t’u dhënë atyre frymë, për t’i kthyer në kujtime të ndriçuara që sfidojnë harresën.

Drita që buron nga veriut – ciklet e peizazheve
Në vitet ’80 e më pas, Lulani i kushtohet peizazhit, veçanërisht atij të Veriut shqiptar, që e kishte frymëzuar gjithmonë.
Këtu ai gjeti prehje, qetësi dhe ndoshta vetveten. Ciklet e tij – peizazhet e vjeshtës, të dimrit, të barinjve e të dhive – janë simfoni të dritës dhe heshtjes.
“Bariu” i tij është figurë simbolike: ai është njeriu që ecën përmes borës me dhitë e tij, me shpinë nga ne, si të ishte vetë koha që largohet, por që s’na braktis kurrë.
Në këto tablo shfaqet ajo ndjenjë e thellë e përulësisë dhe e lidhjes me natyrën, një përshpëritje e heshtur që e bën artin e tij të përjetshëm.

Ngjyrat e tij janë të ngrohta, të fuqishme, plot jetë. Drita nuk është vetëm element kompozicional, por frymëmarrje, është vetë thelbi i ekzistencës së njeriut në tablonë e tij.

Një jetë në shërbim të artit
Ismail Lulani u lind më 1933 në Tuz, Mal të Zi, dhe u shua më 6 tetor 2002 në qytetin e Shkodrës, ku kishte zgjedhur të jetonte e të krijonte.
Në vitin 1967 mbaroi Akademinë e Arteve të Bukura për pikturë monumentale me diplomën “Dedë Gjo Luli me trima”, që u vlerësua lart nga kritika e kohës.
Ai punoi si profesor në Akademinë e Arteve në Tiranë dhe më pas në Liceun Artistik “Prenk Jakova” të Shkodrës, ku la gjurmë të pashlyeshme te brezat e rinj.
Ishte një nga themeluesit e degës së arteve vizive në këtë shkollë dhe anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë.

Gjatë më shumë se 30 vjetëve krijimtari, Lulani realizoi portrete, peizazhe dhe tablo me temë historike e sociale.
Për meritat e tij është nderuar me tituj të lartë:
“Piktor i Merituar” (1979)
“Piktor i Popullit” (1989)
“Naim Frashëri” i klasit të Parë
Medalje e argjendtë në Biennalen e Romës (1999) me tablonë “Ikja në Egjipt”.
Pas vdekjes, iu akordua titulli “Krenaria e Shkodrës”.
Veprat e tij janë pjesë e fondit të Galerisë Kombëtare të Arteve, si dhe të shumë koleksioneve private në Evropë dhe Amerikë.
Ai ka ekspozuar në Romë, Paris, Linz, New York, Boston, Toronto, Athinë, Pekin, Aleksandri, Tunizi, Hungari, Beograd, Ulqin, Prishtinë e shumë qytete të tjera, duke marrë vlerësime të larta nga kritika e huaj.

Ismail Lulani nuk ishte vetëm piktor.
Ai ishte një rrëfimtar i ngjyrës, një poet që shkruante me dritë, një dëshmitar i shpirtit shqiptar që nuk u dorëzua kurrë.
Në çdo tablo të tij, drita është kujtesë, ngjyra është ndjenjë, dhe peizazhi është vetë njeriu që ecën nëpër kohë.
Sot, shumë vite pas ndarjes së tij nga jeta, tablotë e Lulanit vazhdojnë të flasin me zërin e ngjyrave, me jehonën e maleve dhe me qetësinë e bardhësisë që ai aq shumë e adhuronte.
Në to, Shqipëria e Veriut frymon si një legjendë e gjallë.
Ismail Lulani mbetet piktori i dritës, i shpirtit të maleve dhe i përjetësisë së ngjyrës shqiptare.
Një emër që i përket jo vetëm historisë së artit, por vetë frymës së këtij kombi.