Jorge Luis Borges dhe historia e perandorit që dogji librat për t’u bërë i pavdekshëm

Më 1950, Jorge Luis Borges botoi një tekst në të cilin përshkruante se si perandori kinez Qin Shi Huang e ndaloi me ligj përmendjen e vdekjes. Kjo ishte mënyra e shkrimtarit për t’iu kundërvënë presidentit fuqiplotë argjentinas, Juan Peron.

Nga: Alberto Manguel
Përktheu: Erjon Uka

Më 22 tetor të vitit 1950, një vit pas miratimit të Kushtetutës së re në Parlamentin argjentinas, që nuk i vinte më limite rizgjedhjes së Presidentit, duke i dhënë kështu gjeneralit Peron një pavdekshmëri simbolike, Jorge Luis Borges botoi në gazetën “La Nación” një tekst të shkurtër që sot është kthyer në një klasik të letërsisë, “Muri i madh dhe librat”.

Qëllimi i tij, na thotë Borges, ishte thjesht e vetëm të bënte ndonjë reflektim mbi perandorin kinez Qin Shi Huang (që Borges e quan, sipas nomenklaturës së lashtë, Shih Huang Ti), që në fillim të shekullit të tretë para Krishtit, “ndaloi të përmendej vdekja dhe kërkoi eliksirin e pavdekësisë”. Qin Shi Huang mori famë sepse urdhëroi ndërtimin e një muri të madh dhe dogji të gjithë librat përpara tij. Në rreth tre faqe të admirueshme, Borges përmend disa aspekte thelbësore të atij personazhi misterioz, megjithatë fluturon mbi shumë veçanti të tjera, si dy sipërmarrjet kolosale që i dhanë famë.

Gjatë mbretërimit të tij, Qin Shi Huang, së bashku me ministrin Li Si, kërkoi të zbatonte një plan reformash ekonomike dhe politike, me qëllim bashkimin e një shteti të madh të fragmentarizuar dhe të korrigjonte praktikat administrative korruptive të qeverisë paraardhëse, duke e transformuar nga një vend feudal në një shtet federativ. Këto masa i dhanë admirimin e brezave të ardhshëm dhe Tom Ambrose, në studimin e tij të zellshëm mbi origjinën e tiranive, e quan Qin Shi Huangit si themeluesin e shtetit të parë me polici në historinë botërore.

Stephen Haw, autor i “Beijing: A Concise History” ngre hipotezën se ambicia për pushtet e Qin Shi Huang e kishte burimin nga një traumë të pësuar gjatë adoleshencës. Pas vdekjes së të atit, mbretit Zhuangxiang të Qin, kundërshtarët e monarkut të ri, që në atë kohë ishte vetëm 13-vjeç, hapën fjalë sikur ai nuk ishte fëmija legjitim i mbretit, por i një tregtari, Lu Buwei, dashnor i bashkëshortes së mbretit. Në një shoqëri që, për shkak të influencës së etikës konfuciane, i konsideronte tregtarët si pjesa më e neveritshme e shtresave sociale, një akuzë e tillë ishte shumë e turpshme.

Pasi ndenji nën tutelën e një regjenti të gjykatës së provincës së largët Zhao, gjëja e parë që Qin Shi Huang bëri kur mori fronin, ishte pushtimi i provincës ku e kishin mbajtur peng dhe ekzekutimi i guvernatorëve të tij. Qin Shi Huang vendosi të marrë titullin Perandor i Parë, në mënyrë që historia e Kinës të fillonte me të. Një shekull më vonë, pas vdekjes së perandorit të pavdekshëm, poeti i njohur Jia Yi shkroi se Qin Shi Huang “nuk kishte mëshirë për askënd” dhe “veprimet e tij politike i bënte në funksion të drejtësisë”. “Të marrësh pushtetin”, shkroi Jia Yi, “është shumë ndryshe nga ruajtja e tij”.

Sipas historianëve Gregory Veeck dhe Clifton Pannell, pasioni më i madh i perandorit ishte inxhinieria: edhe sot në gjithë Kinën mund të shihen rrënojat e kanaleve dhe rrugët e këmbësorëve të ndërtuara me urdhër të Qin Shi Huang. Ndërsa kultura i interesonte shumë pak.

Ministri i tij, Li Si, e kishte paralajmëruar për rrezikun që i kanosej nga poetët dhe filozofët, të cilët duke u bazuar në tekstet e ruajtura në bibliotekat e vendit, do ta krahasonin qeverinë e tij me ato paraardhëse duke ia zvogëluar madhështinë. Për të shmangur një çnderim të tillë, Li Si i këshilloi të urdhëronte shkatërrimin e gjithë librave që ishin shkruar para ardhjes së tij në pushtet, duke ruajtur vetëm disa tekste burokratike mbi teknologjinë, e duke vënë teknokratë në krye të institucioneve kulturore.

Borges thekson se shkatërrimi nuk ishte një hiçgjë: në atë kohë, kultura kineze, mes qindra emrave të mëdhenj, kishte edhe atë të Perandorit të Verdhë, të Zhuang Zi, të Konfucit dhe Lao Zi.

Duke ndjekur gjithmonë këshillat e ministrit të tij, Qin Shi Huang mori kontrollin e shkollës konfuciane, duke urdhëruar që 460 filozofët e saj të varroseshin të gjallë së bashku me librat e tyre. Kur në shekullin XX, pas Revolucionit Kulturor, një opozitar kërkoi të krahasonte Mao Cedunin me Qin Shi Huan, Mao u indinjuar thellë: “Ai varrosi të gjallë 460 intelektualë, ne varrosëm 46,000!”

Njëzetë e katër shekuj pas vdekjes së tij, hija ambicioze e Qin Shi Huang nuk është zhdukur plotësisht nga bota jonë përsëritëse. /TiranaPost/