Lajbnici nuk ishte biskotë gjalpi

Kultura E Diel, 26 Shtator 2021 11:34

Nga: Michael Schmidt-Salomon dhe Lea Salomon
Përktheu: Ibrahim Kelmendi

Si erdhi ideja për këtë libër…

Sa mirë nëse keni fëmijë, të cilët mund ta trazojnë ndonjë koncept tuajin! Përndryshe, ne do të mashtrohemi shumë më shpesh. Për shembull, unë ende besoj se librat e mi, ndryshe nga shumë të tjerë, janë të kuptueshëm për këdo. Për fat të mirë, vajza ime më mësoi për më mirë…

– Uuuufff, baba! – thirri Lea teksa hyri në zyrën time.

– Çfarë ke? – e pyeta.

– Libri yt i ri… – tha ajo dhe rënkoi. – A mund të shkruash një herë diçka më ndryshe, që të kuptohet lehtësisht? Domethënë, pa pasur nevojë për konsultimin e një pirgu me leksikone?!

– Dëgjo, nuk kam faj unë që ti nuk ke mësuar mjaftueshëm në shkollë, – u përpoqa të hajgarisesha, edhe pse nuk u kuptua si humor, siç e mendova të ishte.

– Ti po mendon se unë jam budallaqe?! – ma përplasi si kundërshtim.

– Jo, sigurisht se jo! Por për libra të tillë duhet pasur një sasi e caktuar njohurish paraprake. Nëse tashmë librat e mi të duken të vështirë, atëherë lexo librat e Hegelit, Hajdegerit ose të Habermasit! Me siguri se do të habitesh!

– Pse duhet t’i lexoj ata libra, nëse janë edhe më të pakuptueshëm? Ju filozofët jeni vërtet njerëz të çuditshëm…

– Pse? – e pyeta.

– Nëse një kompani pijesh sheh se pijet e saj nuk u shijojnë njerëzve, atëherë ajo nuk do të thoshte: “Konsumatorët budallenj përsëri kanë gabuar. Megjithatë, ne i përmbahemi recetës sonë!” Jo, kompanitë prodhuese të pijeve do ta përshtatin recetën e tyre derisa ta sajojnë pijen që u shijon njerëzve! – tha Lea dhe u zgërdhi. – Çdo njeri e di se kjo është e arsyeshme. Vetëm ju, filozofët, siç duket, nuk e keni kuptuar. Prandaj nuk është për t’u çuditur që askush nuk interesohet për ju.

Tamam! Me keqardhje më duhej ta pranoja se, në njëfarë kuptimi Lea kishte të drejtë, por unë ende nuk doja të dorëzohesha si i mundur.

– Ndoshta, por nuk është problem për lexuesit e synuar, – i thashë. – As prodhuesit e pijeve, as filozofët nuk mund t’i arrijnë kurrë të gjithë me produktet e tyre…

– Ti mendon që unë nuk i përkas grupit të lexuesve që ti synon? Si erdhe në këtë përfundim?! Ti po merresh me pyetjet e mëdha të jetës: kush jemi, prej nga vijmë, si ta bëjmë një jetë të mirë e kështu me radhë. Këto tema janë me interes për të gjithë njerëzit, apo jo? Pra, po të pyes ty, pse nuk i shkruan librat që të mund të kuptohen nga të gjithë?

– Epo… unë po përpiqem të shkruaj sa më kuptueshëm, aq sa të jetë e mundur, – u përpoqa të mbrohem.

Lea buzëqeshi me sarkazëm.

– Ti e di se çfarë do të thotë kur në një dëftesë shkollore shkruhet: “Ai ka bërë përpjekje të vyer për të qenë i kuptueshëm…”. Kjo do të thotë se ka dështuar!

– Mirë, ndoshta ke të drejtë, – i thashë. – Unë jam një i paaftë, që thjesht nuk mund të shkruaj më mirë!

– E pakuptimtë, – më kundërshtoi ajo. – Unë e di që ti mundesh! Kur flas me ty për tema filozofike, të kuptoj menjëherë. Por, kur lexoj librat e tu, ajo që kuptoj është vetëm “Bahnhof”! (shqip: stacion treni. Ky është zhargon gjerman, kur figurativisht shprehet moskuptueshmëria)! Unë po të pyes ty: Pse nuk shkruan një herë një libër të kuptueshëm me lehtësi, siç po flet me mua?

Në fillim isha aq i befasuar për këtë sugjerim, se nuk e dija si të përgjigjesha. Në thelb, kjo nuk ishte një ide e keqe! Dhe sa më shumë mendova për këtë, aq më shumë më pëlqeu.

– A do të më ndihmosh ti të shkruaj një libër të tillë? – e pyeta pas një çasti.

– Kush? Unë? Si mund të të ndihmoj unë? Unë nuk kam asnjë njohuri për filozofinë!

– Pikërisht ti, për dallim nga unë, do të kuptosh menjëherë nëse diçka nuk është e kuptueshme, e thatë dhe e mërzitshme.

– Kështu unë duhet të jem në rolin e përfaqësueses për të gjithë të marrët? Për masën e të prapambeturve, siç diskualifikojnë filozofët, të cilët nuk kanë njohuri as për flluska? Të atyre që vullnetarisht nuk marrin në dorë një libër filozofie, nga frika se ai vetëm sa do t’i mërziste deri në sfilitje dërrmuese?

Lea qeshi.

– Po, mendoj se mund ta bëj shumë mirë! Por, nëse të ndihmoj, çfarë do të përfitoj unë.

– Ti po mendon, përveç mundësisë për të broçkullitur me babanë tënd, dhe për të fituar njohuri më të thella për jetën, universin dhe gjithçka tjetër? Epo, do të marrësh një pjesë nga fitimi i librit të shitur.

– Vërtet? A do të jetë emri im pranë tëndit në kopertinën e librit?

– Sigurisht, – i qesh përgjigjur.

– Cool! – ia bëri ajo dhe më zgjati dorën. – Jam dakord!

– Dakord, – i thashë dhe i zgjata dorën për marrëveshjen.

Kështu lindi ideja për këtë libër. Është menduar për ata që kanë frikë të lexojnë ese të gjata filozofike. Për ata që nuk gjejnë kohë në jetën e përditshme për t’u marrë me filozofi, por që duan të lexojnë diçka përmbajtjesore dhe zbavitëse. Në fund të fundit, megjithatë, libri duhet t’u pëlqejë edhe atyre që merren me filozofi, për aq kohë sa do të kenë kënaqësi, të lexojnë koncepte abstrakte, të formuluara shkurt e qartë. Shkurtimisht: libri do të duhej të jetë i përshtatshëm për të gjithë ata që herë pas here i lejojnë vetes luksin për të menduar për kuptimin dhe moskuptimin e jetës në këtë grimcë pluhuri në gjithësi.

Në fakt, secili prej nesh e bën këtë në një mënyrë ose në një tjetër. Sepse: a nuk kemi pyetur të gjithë ndonjëherë, përse duhet të jetë gjithë kjo tërësi? Pse vlen e gjithë kjo përpjekje e përditshme në jetën tonë? Një vrojtim më i afërt tregon se ne të gjithë jemi filozofë të lindur, të dënuar për t’i gjetur përgjigjet tona të vogla ndaj pyetjeve të mëdha të jetës.

“Filozofët profesionistë” dallojnë nga “filozofët e lindur” vetëm sepse ne gëzojmë privilegjin e të qenit në gjendje që të guxojmë të mendojnë në mënyrë më sistematike për këto çështje, dhe kështu edhe të paguhemi për këtë angazhim. Unë mendoj, që ne, filozofët profesionistë, si kompensim për këtë privilegj, rezultatet tona duhet t’i paraqesim në formë, mundësisht sa më të thjeshtë dhe sa më të kuptueshme, në vend se ta trembim publikun me formulimet shumë komplekse.

Për fat të mirë, grekët e lashtë, para 2500 vjetësh zbuluan një metodë për prezantim sa më të kuptueshëm të njohurive filozofike: ata shpalosen filozofinë e tyre në biseda interesante, në vend që t’i bezdisnin lexuesit me shtjellime në shkrime të gjata e të komplikuara. Ndonëse i kam dashur shumë këto bisedime antike filozofike, nuk kam menduar kurrë që ta provoj vetë atë mënyrë. Siç duket, u desh këshilla miqësore e Leas që të më ndërgjegjësonte. Falë saj, gjithsesi, kam mësuar shumë për gjërat, të cilat përpara, pjesërisht, ishin të paqarta për mua. Para së gjithash, ajo më bëri më të vetëdijshëm për problemet me të cilat përballen njerëzit krejtësisht “normalë” (Lea mendon se unë nuk jam “normal”), kur përballen me gjuhën e fshehtë të filozofëve.

Ne të dy shpresojmë se ky libër mund të kontribuojë sadopak për ta nxitur dëshirën për një filozofim rebelues dhe të papenguar. Së fundmi, thirrja “ke kurajë të shërbehesh me mendjen tënde!”, të cilën e ka formuluar filozofi Emanuel Kant, në shekullin e 18, ende është tejet aktuale. Ne assesi nuk duhet t’ua lëmë ekspertëve për ta gjykuar domethënien dhe (mos)kuptimin e jetës. Le t’ia bëjmë vetë një rimë vetes sonë! Kjo mund të jetë më rraskapitëse sesa besimi i verbër ndaj recetave fetare, por një përpjekje e tillë gjithsesi ia vlen: sepse mendimi nuk është vetëm më i urtë sesa besimi fetar, është edhe më argëtues! /Marrë nga numri i pestë i revistës “Akademia”/