“Le Pandemonium”, ferri që John Martin nxori nga “Parajsa e humbur” e John Milton 

Albert Vataj

Ferri më shumë se imagjinativja e një përfytyrimi që del nga një spektakël zjarri, është skeptri i pushtetit të frikës. Asnjë sundues, madje as ata që e ngritën madhështinë e tyre në dete gjaku dhe male kufomash, tmerri dhe kuja të rrokaqiellshme, nuk kanë mbjellë kaq gjatë frikë, dhe nuk e kanë zotëruar kaq pushtetshëm njerian sa ferri.
Të gjithë forcat e errëta, imagjinare dhe përfytyruese, dolën prej tij, për të mposhtur dhe nënshtruar përmes frikës, dhe mrekullisht i’a dolën, por pa mundur ta fitojnë luftën. Ferri, si subjekt trillan krijimesh për të sunduar me ndëshkim, kalëroi nëpër kohë hipur mbi një përbindësh zjarri për të hyrë në çdo dyshim dhe pendesë, në çdo ndjesi faji dhe përulje dhe së andejmi për t’u bërë zot i frikës dhe i bindjes.
Në art, më së shumti në pikturë, ashtu si në religjon ai zuri një vend adhurimi.
E pikturuar në vitin 1841, “Le Pandemonium” nga John Martin është një vizualizimi i mrekullueshëm i Ferrit, i frymëzuar nga poema epike e John Milton “Parajsa e humbur”. Kjo pikturë, e vendosur në Muzeun e Luvrit, kap madhështinë e tmerrshme të kryeqytetit të ferrit, Pandemonium, siç është konceptuar nga Milton. Çfarë është marrëveshja me “Le Pandemonium”?
Në “Le Pandemonium”, John Martin paraqet një skenë të Satanait që kryeson këshillin e tij të ferrit. Kompozimi është i strukturuar në mënyrë të përpiktë, duke shfaqur një peizazh të gjerë, djallëzor me një kështjellë monumentale në sfond. Piktura paraqet Satanain duke qëndruar në një kep shkëmbore, duke ngritur krahët sikur të orkestronte kaosin poshtë. Rreth tij janë lumenj llave dhe një luzmë demonësh që marshojnë në formacion, duke përforcuar ndjenjën e së keqes dhe rendit të disiplinuar në mes të kaosit.
Detaje të fshehura: Përdorimi i dritës dhe hijes nga Martin krijon një atmosferë të përhumbur, të botës tjetër. Kontrasti midis peizazhit të errët, të lëpirë nga flaka dhe arkitekturës së strukturuar, të ashpër të Pandemonium thekson natyrën skëterrë të skenës.
Kompozimi është i ndarë në tre plane të dallueshme, secila duke shtuar thellësinë dhe madhështinë e pikturës. Shkalla e pamasë e kalasë në krahasim me figurat e vogla të demonëve ilustron natyrën mbizotëruese dhe ç’njerëzore të Ferrit.
Pse është e rëndësishme?
“Le Pandemonium” është domethënës për përshkrimin e tij të vizionit të Miltonit për Ferrin dhe pasqyrimin e tij të magjepsjes së romantizmit me sublimen dhe apokaliptiken. Piktura jo vetëm që tregon aftësitë teknike të Martinit, por edhe aftësinë e tij për të përcjellë tema komplekse të rendit kundrejt kaosit dhe shkallës monumentale të së keqes.
Kjo vepër është një dëshmi e ndikimit të Martinit dhe aftësisë së tij për të evokuar përgjigje të fuqishme emocionale përmes artit të tij. Ku mund ta shihni? “Le Pandemonium” është pjesë e koleksionit të Muzeut të Luvrit në Paris, ku vazhdon të magjeps vizitorët me portretizimin e tij dramatik dhe intensiv të Ferrit.