Për romanin “Bob Legjenda” të autores Arlinda Guma – Portreti i një artisti autoironik

Nga Granit Zela

Të shkruash një roman komik është njësoj sikur të veshësh një këmishë force dhe këtë s’e bëjnë as aktorë të shkëlqyer humori, për të vetmen arsye se duhet që para së gjithash të zotërosh mjeshtërinë e rrëfimit. Vetëm atëherë mund të arrish të përmbysësh në mënyrë të efektshme atë që në jetën e përditshme është e zakonshme, të krijosh të papriturën, të çuditshmen dhe, siç thotë David Serdaris në një nga leksionet e tij të shkrimit krijues, të jesh “në zjarr me idenë e fjalëve”.
Në rastin e romanit të tretë të Arlinda Gumës, “Bob Legjenda”, (Shtëpia e Librit, 2021) rrëfyesi i romanit është shkrimtar, personazhi çelës që hap të gjitha dyert e rrëfimit, personazh që i ngall lexuesit dëshirën për ta shoqëruar pareshtur në një aventurë të pazakontë leximi.
Dy linja rrëfimi që mbizotërojnë në roman; njëra është rrëfimi për dashurinë e dikurshme dhe tjetra rrëfimi autoironik për jetën e Bobit si shkrimtar, por të dyja shihen përmes tejqyrës dhe lupës zmadhuese, e cila krijon pamje dhe përthyerje imazhesh para lexuesit që është duke lexuar një roman, por shumë herë ngjan sikur po sheh një film, ngaqë imazhet bëhen të gjalla si episode filmike.
Bobi është një personazh që jeton mes një morie paradoksesh: mbiemri i artit “Legjenda” është ironi ndaj delirit të madhështisë që ka molepsur skribët e penës. Sprovat e tij të para shkrimore gjatë fëmijërisë janë zhdukur në disa fletore që ia ka ngrënë qeni, romanin e parë ia ka djegur ish e dashura… I dyti i jep suksesin letrar, por ai s’e merr seriozisht as suksesin e tij si shkrimtar, as shkrimtarët e tjerë që janë të bindur dhe që janë gati të sakrifikohen për t’u bërë të suksesshëm, as kritikët, as gazetarët, as akademikët, asgjë që është molepsur nga klisheja dhe sipërfaqësorja.
Paradoksi më i madh që e trondit jetën e tij është fakti që shkruan një roman dhe më pas një skenar dhe madje ndihmon edhe në xhirimet dhe realizmin e një filmi që ka si personazh kryesor një vajzë që nuk e do më… Kjo dhe shumë paradokse që përshkojnë jetën e tij, e vënë nën efektin e një force vetëshkatërruese. Si shkrimtar është skeptik, madje cinik për artin që bën, për vlerësimet që merr për të, duke mos e marrë seriozisht suksesin e tij letrar.
Duke qenë i tillë, Bobi ka shije të ndryshme letrare nga rrethi artistik i qytetit, por kontrastin më të thellë ai e përbën me shkrimtarët e kolonisë “Mesia”:

“Dje, një shkrimtare prej kolonisë, deklaroi vërtet diçka apokaliptike; ajo rrëfeu gjithë ngazëllim se tashmë romani i saj po përkthehet në dhjetë gjuhë të botës.
Gazetarja shqeu sytë nga habia, pse nuk e paskej ditur që do intervistonte një gjeni.
Unë nuk u habita dhe aq. Dhe për më tepër, m’u duk i drejtë vendimi që shkrimtarja të përkthehet në aq shumë gjuhë.
Le ta njohë e gjithë bota mediokritetin e saj! Nuk kemi pse të vuajmë vetëm ne!
Le të vuajë edhe lexuesi global! Nuk kemi pse ta përjashtojmë nga kjo mynxyrë!
Vuajtja të rrit!
Vuajtja të fisnikëron!
Le të shtrihet vuajtja, sporti ynë kombëtar, edhe në rrafsh global.”

Qesëndisje të tilla ka edhe për kritikët letrarë, poetët “gjeni të fjalës”, gazetarët e kulturës, ciceronët e shkrimtarëve të shquar, konferencat e shtypit, madje edhe për vetë lexuesit.
Ajo që më pëlqeu më shumë tek ky roman ishte rimarrja e herëpashershme e një tipari paradoksal që Bobi i përshkruan një personazhi tjetër, duke e theksuar gjithnjë e më shumë, si në një portret që nuk nxirret që në fillim i plotë para lexuesit, por ravijëzohet ngadalë dhe me kujdes, duke arritur një plotësi karakteriale që i bën personazhet të paharrueshëm.
Këtë skalitje me mjeshtëri, Bobi e bën me veten nëpërmjet autoironisë dhe pastaj me të gjithë personazhet; me Melodinë – ish të dashurën, me Rodin; shokun e ngushtë, plagjiator dhe shkrimtar mediokër, me Konja Adrianin, regjisoren e filmit që e pështjellon edhe më shumë studion e tij.
Nëse në fillim njihemi me Rodin, sa për të dhënë një shembull, si shoku i ngushtë i Bobit, i cili si shkrimtar, jo vetëm që është një plagjiator profesionist i Gabriel Garcia Márques-it dhe ka sukses me romanet e vjedhur nga ai, ky tipar jo vetëm që mishërohet në emrin e tij që e ka si plagjiaturë, një përzierje të emrit Rudiard, në nderim të Rudiard Kipling-ut dhe Rod, në nderim të Rod Stewart-it, por portreti i tij si shkrimtar mediokër plagjiator përforcohet vazhdimisht pas çdo episodi, duke marrë përmasa groteske, si në rastin kur i shkruan një letër të shkurtër ish të dashurës, të cilën e mbush me korrigjime, duke imituar në mënyrë qesharake procesin e shkrimit të një vepre letrare.
Së dyti, një strategji vërtet e efektshme është portretizimi i secilit personazh nëpërmjet kontrastit: ish e dashura violonçeliste quhet Melodi, por në realitet është “e tmershme” dhe “e rrezikshme”, a thua se është vetë Hitleri i mishëruar. Ajo i fut në “krematorium” dorëshkrimin e romanit të parë. Bobi është “shkrimtar i shiut” kurse Rodi “shkrimtar i thatësirës”, Melodia është personazh i aksionit, Konja Adrian është e kundërta e saj, etj., etj.
Së treti, megjithëse kemi një rrëfyes kryesor, gjatë leximit të krijohet përshtypja se ka shumë rrëfime dhe kjo ngaqë në disa episode personazhi i drejtohet me shpoti vetes, në të tjera flet me lexuesin, dialogon ose hamendëson se dialogon me secilin prej personazheve apo përhumbet në monologë përsiatës për personazhet e tjerë ose për gjendjen në të cilën ndodhet si shkrimtar në procesin e shkrimit.
Në veprën “Shënime për humorin”, E.B.White shkruan: “Hollësitë e satirës dhe të burleskës, të absurditeve, parodisë dhe shpotive hokatare, nuk janë për shijen e përgjithshme; ato janë për shtresën e sipërme (ose, nëse dëshironi, të poshtme) të intelektit!
Pavarësisht nga kjo, jam i sigurt se ky roman do ta gjejë lexuesin, kurse autorja do ta ketë këtë vepër si një arritje të përveçme në karrierën e saj si shkrimtare.