Si e përballojmë humbjen e të dashurve, psikologjia e pritjes dhe përballimit të mungesës

Me shkrirjen e zhgënjimit dhe shpresës, pritja është një nga përvojat njerëzore më rw çmendura dhe një nga artet e mëdha të të jetuarit. Të presësh për diçka do të thotë ta vlerësosh atë, ta duash, të lakmohesh për të, por të përballesh me mungesën e saj, arritjen e saj të penguar nga koha dhe rrethanat. E gjithë pritja e vërtetë, e cila është e ndryshme nga abstinenca, kënaqësia e vonuar dhe forma të tjera të vetëdisiplinës, ka një element pafuqie në të dhe për këtë arsye është terren trajnimi për të zotëruar ekuilibrin jetik, tepër të vështirë të kontrollit dhe dorëzimit që i jep formë jetë të tëra.

Sepse, siç vërejti në mënyrë të paharrueshme, Tom Waits, mënyra se si ne bëjmë çdo gjë është mënyra se si bëjmë gjithçka, stili ynë i pritjes është një miniaturë e stilit tonë të të jetuarit: Ka një pritje të padurueshme dhe ngacmuese; është duke pritur me përulësi që, megjithëse mund të jemi të denjë për objektin e shpresës sonë, nuk kemi të drejtë për të, ose për mëshirën e kohës; ka një pritje me zemër të hapur dhe një gatishmëri për t’u habitur, sepse vetë pritja mund të zbulojë diçka që nuk e dinim ende për veten tonë, që mund të ndryshojë dëshirën tonë për rezultatin e pritur. (“I thashë shpirtit tim, rri i qetë dhe prit pa shpresë,” shkroi TS Eliot duke e ditur këtë, “sepse shpresa do të ishte shpresë për gjënë e gabuar.”)

Në thelb, pritja është një marrëdhënie e frustruar midis dëshirës dhe kohës – një tepricë dëshire pa liri të përkohshme mbi përmbushjen e saj. Në këtë kuptim, është e kundërta e mërzisë – një përvojë tjetër lajthitjeje e veçantë, e shënuar nga liria totale e përkohshme e zbrazur nga dëshira. Kështu e mendoj unë:

“Por ashtu si mërzia, pritja është gjithashtu një nga përvojat tona më të hershme dhe më parësore – foshnjëria dhe fëmijëria janë të shënuara nga mungesat e prindërve dhe pikërisht në mungesën e prindit, në pritje të kthimit të tyre, ne marrim shijen tonë të parë të mallit, të zhgënjimit, të inatit. Në mungesën e nënës, foshnja po stërvit për të gjithë njerëzit që do t’i duan dhe do t’i mungojnë ndonjëherë gjatë jetës. Prandaj, çdo mungesë është një pjesë e asaj mungese të madhe primare, dhe ndërsa vështirë se dikush mund të presë me durimin dhe besimin e një pinguini, ata me lidhje të pasigurt – më së shpeshti produkt i një fëmijërie të shënuar nga mungesat e pariparueshme të prindit, fizike apo emocionale – gjejnë pritje, veçanërisht dredha-dredha.”

Në On Getting Better – një nga librat e tij të shumtë të vegjël, të jashtëzakonshëm rreth paradokseve që përbëjnë jetën tonë – psikoanalisti Adam Phillips argumenton se ne mund të bëhemi më të mirë në pritje, më mirë në vënien e mungesave në shërbim të zhvillimit tonë emocional dhe shpirtëror.

Të bëhesh më i mirë në pritje dhe në përballimin e mungesave, argumenton Phillips, është “të bëhesh më i mirë, fillimisht, të të mungojë nëna dhe më pas të humbasësh të gjithë njerëzit që i do dhe kanë nevojë”. Duke u mbështetur në veprën me ndikim të Donald Winnicott, lexojmë:

“Fëmija e përjeton mungesën e nënës si një ndalim të diçkaje që mund t’i jepet. Nëna refuzon të vijë në prani dhe fëmija nuk mund të mos reagojë, të përgjigjet, të mobilizojë diçka në vetvete për të menaxhuar tërheqjen në radhë të parë, shpesh tërbim. Gjithçka varet në këtë histori zhvillimore nga mënyra se si nëna dhe fëmija i trajtojnë mungesat. Është në një kuptim çështje kohe, sa e gjatë është pritja para se nëna të rishfaqet. “Është një çështje,” shkruan Winnicott në Playing and Reality , “ditësh, orësh ose minutash. Përpara se të arrihet kufiri, nëna është ende gjallë; pasi të jetë tejkaluar ky kufi, nëna ka vdekur.” Kjo do të thotë se fëmija ndjen se nëna që ka në mendje ka vdekur; dhe/ose ai e ka vrarë atë në mendjen e tij nga inati për mungesën e saj. Në këtë histori ka të bëjë me atë që ndodh në mungesë – atë që Winnicott e quan “boshllëk” – dhe, në mënyrë më pragmatike, çfarë mund të bëhet në, ose me, hendek.

Pikërisht në atë boshllëk ne kultivojmë aftësinë më thelbësore për të duruar mungesën dhe tiraninë e pritjes – “aftësinë për të përballuar zhgënjimin pa u kthyer kundër vetvetes në nevojë, ose kundër personit që i nevojitet”. Phillips shkruan:

“Kur jeni duke pritur për dikë që mezi prisni ta shihni, a mund të bëni ndonjë gjë tjetër përveçse të prisni? Dhe a mund t’i shijoni ato kur të mbërrijnë më në fund? Mënyra se si prisni është ai që jeni, dhe gjithçka varet nga ndjenja juaj e një fundi.”

Në rastin më të shëndetshëm, thotë Phillips, kjo ndjenjë duhet të jetë një ndjenjë e pafundësisë – vetë Winnicott e konsideroi shenjën e një personi të shëndetshëm aftësinë për të pasur, siç thotë Phillips, “një lloj të caktuar marrëdhëniesh të ndërsjellë me një person tjetër, por asnjë fund dukshëm i dallueshëm apo i parashikueshëm.” Dhe në të vërtetë, ndjenja se ne jemi të papërfunduar – si individë dhe si specie, në zhvillimin tonë personal dhe në marrëdhëniet tona ndërpersonale dhe në trajektoren tonë evolucionare – mund të jetë gjëja e vetme më shpresëdhënëse për të qenit gjallë, baza më e vërtetë për besim.

https://www.themarginalian.org/ Maria Popova /

Përgatiti: Albert Vataj