Agnodice, gruaja që u dënuar me vdekje, sepse u shkollua dhe shërbeu si mjeke kundraligjshëm

Agnodice ose Agnodike është një figurë legjendare e cilësuar si mamia ose mjekja e parë femër në Athinën e lashtë. Historia e saj tregohet nga autori romak Gaius Julius Hyginus në Fabulat e tij. Agnodice nuk besohet përgjithësisht të jetë një figurë historike, por historia e saj është vendosur si në mbështetje ashtu edhe në kundërshtim me gratë që ushtrojnë maminë ose mjekësinë.
Sipas Hyginus, Agnodice jetonte në Athinën e lashtë, ku në atë kohë gratë ishin të ndaluara të studionin mjekësi. Për të mësuar mjekësinë, ajo u maskua si burrë, duke prerë flokët shkurt dhe studioi nën Herofilin në Aleksandri. Pasi ishte trajnuar si mjeke, Agnodice u përpoq të ndihmonte gratë në lindje, të cilat nuk konsultoheshin me praktikuesit meshkuj nga turpi.
Në një rast, duke ecur në rrugët e Athinës pas përfundimit të arsimit mjekësor, ajo dëgjoi britmat e një gruaje në lindje. Megjithatë, gruaja nuk donte që Agnodice ta prekte edhe pse kishte dhimbje të forta, sepse mendonte se Agnodice ishte burrë. Agnodice vërtetoi se ishte grua duke hequr rrobat pa e parë askush dhe e ndihmoi gruan të lindte fëmijën e saj.
Historia shpejt do të përhapej në mesin e grave dhe të gjitha gratë që ishin të sëmura filluan të shkonin në Agnodice. Mjekët meshkuj u bënë ziliqarë dhe akuzuan Agnodice-n, të cilin ata mendonin se ishte mashkull, se joshte pacientë femra. Në gjyqin e saj, Agnodice, doli para gjykatës dhe vërtetoi se ishte grua, por këtë herë, ajo u dënua me vdekje për studimin e mjekësisë dhe ushtrimin e mjekësisë si grua.
Gratë u revoltuan për dënimin, veçanërisht gratë e gjyqtarëve që kishin dhënë dënimin me vdekje. Disa thanë se nëse Agnodice do të vritej, ata do të shkonin në vdekje me të. Në pamundësi për t’i bërë ballë presioneve të grave të tyre dhe grave të tjera, gjykatësit ia hoqën dënimin Agnodice dhe që nga ajo kohë, gratë u lejuan të praktikonin mjekësinë, me kusht që të kujdeseshin vetëm për gratë. Kështu, Agnodice la gjurmën e saj në histori si gruaja e parë greke mjeke gjinekologe.
Hyginus e përshkruan Agnodice si një mjeke obstetër. Ky përcaktim u pranua më vonë, argumentuar nga fakti se mamitë ekzistonin në Athinë në kohën e Agnodice, por që Agnodice dallohej nga edukimi i saj formal në mjekësi.
Megjithatë, Helen King vëren se nuk kishte “sistem zyrtar licencimi” për mjekët në botën e lashtë dhe se është anakronike të ndash shëruesit e lashtë në kategoritë e veçanta të “mami” dhe “obstetër”. Në vend të kësaj, ajo argumenton se obstetriksi latin është etimologjikisht i krahasueshëm me maminë.
Një rast ekuivalent është ai i Shën Eugjenia, e cila ia zbulon gjoksin gjykatësit. Legjenda e Shën Eugjenisë është paralele me historinë e Agnodice të treguar nga Hyginus.
Studiuesit modernë përgjithësisht dyshojnë se Agnodice ishte një figurë e vërtetë historike. Problemet me pranimin e Agnodice si historike përfshijnë pyetjet mbi datën e saj dhe pabesueshmërinë e pretendimit të Hyginus, se nuk kishte obstetrikë në Athinë përpara Agnodice, kur dëshmitë letrare dhe epigrafike tregojnë se mamitë njiheshin.
Hyginus pretendon se Agnodice u mësua mjekësia nga “një farë Herophilus” – përgjithësisht i identifikuar me Herophilus of Kalcedon, një mjek i lashtë i njohur për punën e tij në gjinekologji, i cili u vlerësua me zbulimin e vezoreve. Nëse është kështu, Agnodice do të kishte jetuar në fund të shekullit të katërt ose në fillim të shekullit të tretë pes. Disa autorë kanë mohuar historikisht se shpërfaqja e Herofilit të Agnodisë ishte Herofili i Kalcedonit, megjithatë, duke argumentuar se përshkrimi i Hyginusit për të si “një farë Herofili” sugjeron se ky nuk ishte Herofili i famshëm dhe se Herofili i Kalcedonit funksionoi në Egjipt ndërsa Agnodice ishte athinase. Helen King vëren se, duke pasur parasysh lidhjen historike të Herophilus me maminë, ai ishte “thjesht mësuesi më i përshtatshëm i mundshëm për Agnodice”.
Ata që besojnë në historikun e Agnodice, kanë propozuar dy shpjegime të ndryshme për mungesën e mamive në Athinë para saj. Teoria e parë është se nuk kishte mami para Agnodice; përndryshe, është propozuar që ka pasur mami të mëparshme, por atyre u ishte ndaluar me ligj që të praktikonin. Kjo teori e dytë është përpunuar me kalimin e kohës, me Kate Hurd-Mead, në vitin 1938, që propozoi që grave u ishte ndaluar të praktikonin mjekësinë sepse ato ishin akuzuar për kryerjen e aborteve. Ky version i tregimit është përsëritur nga autorë të mëvonshëm, si Margaret Alic në 1986, dhe Elizabeth Oakes në Enciklopedinë e saj të Shkencëtarëve Botëror në 2007.
Elementet e ndryshme të historisë së Agnodice janë paralele në tregime të tjera greko-romake. Për shembull, në versionin e Hyginusit të mitit të Procris dhe Cephalus, Procris maskohet si burrë dhe i zbulohet Cefalusit duke ngritur tunikën e saj. Grupet e grave që ngrenë fundet e tyre shfaqen gjithashtu në mit (si në tregimin e Plutarkut për Bellerophon dhe gratë Likiane) dhe histori (në tregimet e rrëfyera nga Herodoti dhe Diodorus Siculus). Nëse historia e Agnodice interpretohet në këtë kontekst dhe jo si fakt historik, Helen King argumenton se dy dukuritë e ngritjes së skajit në histori funksionojnë së pari për të theksuar ngjashmërinë e Agnodice me gratë që trajton, dhe së dyti dallimin e saj nga burrat e Athinës. Harku i gjerë i historisë së Agnodice – duke u maskuar si burrë, duke u akuzuar për sjellje imorale dhe duke u ekspozuar për të provuar seksin dhe pafajësinë e saj – gjithashtu paralelizon legjendën e martires së hershme të krishterë Eugenia.
Kjo pllakë që përshkruan Agnodice në punë u gërmua në Ostia, Itali.
Përgatiti: Albert Vataj